Przypisy

różanopalcy uśmiech — por. przydomek Eos, bogini zorzy porannej, w poematach Homera: „różanopalca Jutrzenka”. [przypis edytorski]

róża od Torunia — zabawa w kółku, osoba w środku była różą, w odpowiednim momencie piosenki dzieci zaczynały tańczyć, a róża wybierała kolejną osobę do kółka. [przypis edytorski]

róża sarońska — w symbolice biblijnej: piękny kwiat a. piękna kobieta; Saron (hebr. Szaron) — równina izraelska położona nad morzem Śródziemnym pomiędzy Karmelem a Jaffą, bardzo żyzna i bogata w wodę. [przypis edytorski]

róża — tu: pierścień wyrostków u nasady poroża jelenia. [przypis edytorski]

różczka — gałązka. [przypis edytorski]

różdżka — chodzi tu o atrybut Merkurego (a wcześniej, w mit. gr., Hermesa): laskę oplecioną przez węże; także: kaduceusz, posoch. [przypis edytorski]

różdżka oliwy — gałązka oliwna. [przypis edytorski]

różdżka — tu: gałązka; białe ptaszę wzleci wysoko i poda różdżkę drużynie — nawiązanie do motywu biblijnej Arki Noego. Noe wypuścił z Arki gołębicę, która wróciła z gałązką w dziobie, co było znakiem, że wody potopu opadają. [przypis edytorski]

różdżka — zdrobniale: rózga. [przypis edytorski]

różdżkę tę oliwną — gałązkę oliwną nieśli błagalnicy. [przypis edytorski]

różdżki ułomić — ułamać gałązkę. [przypis edytorski]

różej, liliej (starop. formy) — dziś D.lm r.ż.: róż, lilii. [przypis edytorski]

Różewicz, Tadeusz (1921–2014) — poeta, dramaturg, w historii poezji polskiej zapisał się ascetycznymi wierszami zdającymi sprawę z doświadczenia II wojny światowej i Holokaustu, przedstawiciel teatru absurdu, często odwołujący się do rzeczywistości przedstawianej w prasie i do malarstwa awangardowego. [przypis edytorski]

Różewicz, Tadeusz (1921–2014) — poeta, dramaturg, w historii poezji polskiej zapisał się ascetycznymi wierszami zdającymi sprawę z doświadczenia II wojny światowej i Holokaustu, przedstawiciel teatru absurdu, często odwołujący się do rzeczywistości przedstawianej w prasie i do malarstwa awangardowego. [przypis edytorski]

różnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: różnymi. [przypis edytorski]

różnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: różnymi. [przypis edytorski]

różnić (daw.) — tu: poróżnić, pokłócić. [przypis edytorski]

Różnica pomiędzy jałowością pierwszego krzyżowania a bezpłodnością mieszańców międzygatunkowych — w oryginale autor używa tego samego terminu sterility na określenie dwu różnych cech: niemożności spłodzenia wspólnego potomstwa przez osobniki dwu różnych gatunków (sterility of first crosses, niepłodność, bezowocność krzyżowania) oraz trwałej niemożności spłodzenia jakiegokolwiek potomstwa, czyli bezpłodności, występującej u mieszańców międzygatunkowych (sterility of hybrids). [przypis edytorski]

różniczka (mat.) — tradycyjna nazwa nieskończenie małej zmiany danej zmiennej; pojęcie w rachunku różniczkowym i całkowym. [przypis edytorski]

różniczkować (daw.) — różnicować. [przypis edytorski]

różniczkować — dziś lepiej: zróżnicował. [przypis edytorski]

różniczkowanie — dziś poza znaczeniem matematycznym: różnicowanie. [przypis edytorski]

różno — dziś popr.: różnie. [przypis edytorski]

różnofarbny — różnobarwny, różnokolorowy. [przypis edytorski]

różnofarbny — wielobarwny, kolorowy. [przypis edytorski]

różnofarby (daw.) — różnobarwny. [przypis edytorski]

różnokształtymi — różnokształtnymi. [przypis edytorski]

różność — starop. forma: rozność. [przypis edytorski]

różnoście (daw., gw.) — różności. [przypis edytorski]

różnoście (gw.) — różności. [przypis edytorski]

różny (starop.) — tu: inny, odmienny. [przypis edytorski]

różokrzyżowcy — członkowie ruchu powstałego w XVII w., rzekomo czerpiącego z ezoterycznych prawd zamierzchłej przeszłości, łączącego elementy hermetyzmu, kabały, alchemii i mistycyzmu; do nauk różokrzyżowców odwoływali się przedstawiciele wolnomularstwa spekulatywnego. [przypis edytorski]

różokrzyżowcy — ruch duchowy i kulturowy powstały w Europie na pocz. XVII wieku, po opublikowaniu kilku tekstów, które ogłaszały istnienie tajnego bractwa, wtajemniczonego w wiedzę ezoteryczną; różokrzyżowcy działali we Francji, Niemczech i Anglii, nawiązywali do kabały, alchemii i chrześcijańskiego mistycyzmu; mieli znaczący wpływ na wolnomularstwo. [przypis edytorski]

Różom najbielszym jej żałobę nosić — biel jest kolorem żałoby w kulturze starożytnego Rzymu, w kulturach Dalekiego Wchodu i in. [przypis edytorski]

różować się — barwić sobie różem policzki. [przypis edytorski]

różowa dama — kolor różowy był oznaką zwolenników monarchizmu. [przypis edytorski]

różowawiąc — dziś popr. różowiąc; tu: forma wydłużona ze względu na rytm wiersza. [przypis edytorski]

różyca (archit.) — ornament archit. w kształcie stylizowanej, koncentrycznie rozwiniętej róży; rozeta. [przypis edytorski]

różyca — ornament archit. w kształcie stylizowanej, koncentrycznie rozwiniętej róży; rozeta. [przypis edytorski]

różyca — rozeta, okrągłe okno wypełnione witrażem lub ażurowym ornamentem. [przypis edytorski]

Różyc, Teofil — trzecioplanowy bohater powieści Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej; kosmopolita, większość życia spędził za granicą, nie zna ani historii ani problemów nurtujących polskie społeczeństwo, scharakteryzowany jako znudzony, zwyrodniały, zbankrutowany, pozbawiony sił fizycznych i psychicznych z powodu hulaszczego trybu życia; narkoman, cierpi z powodu pustki duchowej i jałowości; przez pewien czas stara się o względy głównej bohaterki, Justyny Orzelskiej, mając nadzieję, że zostanie jego kochanką z uwagi na swe położenie społeczno-majątkowe. [przypis edytorski]

rózga (starop.) — gałąź, gałązka. [przypis edytorski]

rózga (starop.) — tu: gałązka. [przypis edytorski]

rózgi liktorskie — noszone przed urzędnikami w staroż. Rzymie stanowiły symbol władzy. [przypis edytorski]

rózgi liktorskie (rzym.) — wiązka witek, jakie przed wysokimi urzędnikami obnaszali liktorzy, wykonawcy kar; symbol władzy karnej. [przypis edytorski]

rózgi liktorskie — w starożytnym Rzymie najwyższym urzędnikom państwowym w miejscach publicznych jako asysta towarzyszyli funkcjonariusze zwani liktorami, nosząc przed nimi oznaki władzy: przewiązane wiązki rózeg, między którymi zatknięty był topór. [przypis edytorski]

rózgi — tu: rózgi liktorskie, symbol władzy. [przypis edytorski]

roast beef (ang.) — pieczeń wołowa. [przypis edytorski]

robaczek — tu: maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]

robaczki — chodzi o bakterie. [przypis edytorski]

robaczki — tu: małe dzieci. [przypis edytorski]

robaczliwy — dziś popr.: robaczywy. [przypis edytorski]

robak (daw.) — tu: biedactwo. [przypis edytorski]

robaków — tu autor ma na myśli wszelkiego rodzaju bezkręgowce. [przypis edytorski]

robak (przestarz.) — maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]

robak się w bujnym zalągł kwiecie — w tłumaczeniu fragment ten stanowi nieco zmodyfikowany cytat z refrenu pieśni masek z powieści poetyckiej Antoniego Malczewskiego Maria: „Ach, na tym świecie Śmierć wszystko zmiecie / Robak się lęgnie i w bujnym kwiecie”. [przypis edytorski]

robak — tu: małe dziecko. [przypis edytorski]

Robak zbyt często toczy dzieci wiosny, / Nim jeszcze pączki zdążyły otworzyć — pogłos tych wersów słychać w powieści poetyckiej Maria (wyd. 1825) Antoniego Malczewskiego, jednego z najważniejszych poetów szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu; w pieśni zbrodniczych masek w tym utworze powtarza się refren: „Bo na tym świecie Śmierć wszystko zmiecie, / Robak się lęgnie i w bujnym kwiecie”. [przypis edytorski]

robdeszan — szlafrok; luźny, długi płaszcz wełniany noszony po domu; popularny w XVIII. [przypis edytorski]

robdeszan (z fr.) — szlafrok. [przypis edytorski]

robe de chambre (fr.) — szlafrok; podomka. [przypis edytorski]

rober — faza gry w grach karcianych, która kończy się podsumowaniem punktów; także: wygranie dwóch partii przez jedną z par, co kończy rozgrywkę. [przypis edytorski]

rober — faza gry w winta, wista i brydża, która kończy się podsumowaniem punktów. [przypis edytorski]

rober — kompletna rozgrywka w towarzyskim brydżu. [przypis edytorski]

Robert Bruce (1274–1329) — król Szkocji; wg legendy do wytrwałości w walce z Anglikami natchnął go widok pracowitego pająka. [przypis edytorski]

Robert de Baudricourt (zm. 1454) — dowódca wojskowy w Vaucouleurs, do którego trzykrotnie zwracała się Joanna d'Arc z prośbą o eskortę. [przypis edytorski]

Robert de Flers (1872–1927) — fr. komediopisarz, librecista i dziennikarz. [przypis edytorski]

Robert Diabeł — pięcioaktowa opera Giacomo Meyerbeera wystawiona w 1831 r. w Paryżu; Izabela to rola księżniczki sycylijskiej, akcja utworu o charakterze romantycznym rozgrywa się na Sycylii w czasach średniowiecza. [przypis edytorski]

Robert, Louis de (1871–1937) — fr. pisarz i krytyk. [przypis edytorski]

Robert Orleański, książę Chartres (1840–1910) — francuski arystokrata, syn Ferdynanda Filipa Orleańskiego, młodszy brat Filipa, księcia Paryża pretendenta do tronu Francji. [przypis edytorski]

Roberts, Frederick (1832–1914) — wielokrotnie nagradzany brytyjski wojskowy, od 1895 r. marszałek polny. [przypis edytorski]

Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh (1769–1822) — brytyjski polityk,który uczestniczył w kongresie wiedeńskim. [przypis edytorski]

Roberval, Gilles de (1602–1675) — matematyk fr., profesor na Collège de France, zajmował się gł. geometrią. [przypis edytorski]

rober (z ang. rubber) — w grze w karty (brydżu, wincie, wiście) zamknięta faza gry, złożona z określonej liczby partii i zakończona podliczeniem punktów. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — jedna z naczelnych postaci rewolucji fr. 1789 r.; adwokat (przed rewolucją zasłynął jako bezinteresowny obrońca biedoty w rodzinnym Arras), mówca, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb (do końca żył w wynajętym pokoju, nie korzystał z żadnych przywilejów władzy), członek Konwentu Narodowego oraz Komitetu Ocalenia Publicznego; podobnie jak Saint-Just wygłosił płomienną mowę oskarżycielską w procesie króla; walnie przyczynił się do wprowadzenia radykalnych reform społecznych (zniesienie pozostałości poddaństwa feudalnego, regulacja cen i płac, opodatkowanie osób zamożnych, uwłaszczenie chłopów na dobrach kościelnych, wprowadzenie ślubów i pogrzebów cywilnych oraz kalendarza rewolucyjnego, znalezienie środków na utrzymanie armii i wyprowadzenie kraju z kryzysu); prowadząc walkę z opozycyjnymi frakcjami, uciekał się bez wahania do terroru, a ponieważ w jego rękach właściwie spoczywała władza w rewolucyjnej Francji od czerwca 1793 (ostateczne pokonanie umiarkowanych żyrondystów) do lipca 1794, jego nazwisko utożsamiane jest z okrucieństwem rewolucji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został obalony, aresztowany i zgilotynowany następnego dnia. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — jedna z naczelnych postaci Rewolucji Francuskiej 1789 r.; adwokat (przed rewolucją zasłynął jako bezinteresowny obrońca biedoty w rodzinnym Arras), mówca, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb (do końca żył w wynajętym pokoju, nie korzystał z żadnych przywilejów władzy), członek Konwentu Narodowego oraz Komitetu Ocalenia Publicznego; podobnie jak Saint-Just wygłosił płomienną mowę oskarżycielską w procesie króla; walnie przyczynił się do wprowadzenia radykalnych reform społecznych (zniesienie pozostałości poddaństwa feudalnego, regulacja cen i płac, opodatkowanie osób zamożnych, uwłaszczenie chłopów na dobrach kościelnych, wprowadzenie ślubów i pogrzebów cywilnych oraz kalendarza rewolucyjnego, znalezienie środków na utrzymanie armii i wyprowadzenie kraju z kryzysu); prowadząc walkę z opozycyjnymi frakcjami, uciekał się bez wahania do terroru, a ponieważ w jego rękach właściwie spoczywała władza w rewolucyjnej Francji od czerwca 1793 (ostateczne pokonanie umiarkowanych żyrondystów) do lipca 1794, jego nazwisko utożsamiane jest z okrucieństwem rewolucji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został obalony, aresztowany i zgilotynowany następnego dnia. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — prawnik, polityk okresu rewolucji francuskiej, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów. Z powodu swojej nieskazitelnej uczciwości zwany Nieprzekupnym (fr. l'Incorruptible); zgilotynowany 28 lipca 1794 r. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów, członek Konwentu Narodowego, z powodu swojej nieskazitelnej uczciwości zwany Nieprzekupnym; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; wprowadził radykalne reformy społeczne; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów, członek Konwentu Narodowego; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; wprowadził radykalne reformy społeczne oraz deistyczny kult Istoty Najwyższej jako formalną religię państwową we Francji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758—1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; w wyniku przewrotu został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — polityk okresu Rewolucji Francuskiej, członek klubu jakobinów, zwolennik terroru. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien Marie Isidore de (1758–1794) — jeden z przywódców rewolucji francuskiej, stał na czele klubu jakobinów, wsławił się licznymi egzekucjami. [przypis edytorski]

robespierrowski — od nazwiska Maximiliena de Robespierre'a (1758–1794), francuskiego adwokata i mówcy, jednego z przywódców rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

Robespiery — nawiązanie do postaci Maximiliena de Robespierre'a (1758–1794) jednego z przywódców rewolucji francuskiej, czołowej postaci lewicowego klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

robić będę, co wszyscy — dziś popr.: robić będę to, co wszyscy. [przypis edytorski]

robić bokami — mieć kłopoty, radzić sobie z trudem. [przypis edytorski]

robić bokami — o zwierzęciu ciężko oddychającym z powodu zmęczenia. [przypis edytorski]

robić (daw.) — tu: trudzić się. [przypis edytorski]

robić dobrą partię (daw.) — korzystnie wychodzić za mąż. [przypis edytorski]

robić (gw.) — pracować. [przypis edytorski]

robić księcia — udawać księcia, grać rolę księcia (kalka składniowa z fr.). [przypis edytorski]

robić łokciami (daw.) — przepychać się w tłumie, pomagając sobie łokciami. [przypis edytorski]

robić laskami i długiemi wiosły — wiosłować laskami i długimi wiosłami. [przypis edytorski]

robić los — dziś: robić karierę. [przypis edytorski]

Robić oczy (gw.) — dziwić się. [przypis edytorski]

robić piersiami — ciężko oddychać. [przypis edytorski]

robić sery (gw.) — mocno przyciskać kogoś do czegoś, np. szkolnego kolegę do ściany. [przypis edytorski]