Spis treści
Na podst. pierwszego wydania (Aleksander Fredro, Komedye, Tom 2, Wiedeń 1826) poprawiono błędy druku oraz przywrócono zapis niektórych fragmentów: kwandrans > kwadrans (forma obecnie poprawna); gap' prawdziwy > to gap prawdziwy (rytm); nie chcę w każdej dobie > nie chce w każdej dobie (logika wypowiedzi); musiałeś mnie zwodzić > Powiedz, musiałeś mnie zwodzić (rytm); Jego serce > Jego serca (logika wypowiedzi); Chciał się ztąd wykraść > Chciał cię stąd wykraść (logika wypowiedzi); mnie wyprawiać > mnie wyprawić (rym); krzeszło > krzesło (błąd druku); umiąc po francusku > umiejąc inaczej (forma obecnie poprawna); duszeczka > duszyczka (forma obecnie poprawna); oczki > oczka (forma obecnie powszechniejsza).
* zapis z „é” (tzw. e pochylonym) zastąpiono zapisem z „e” i w razie potrzeby następnie uwspółcześniono formę, np.: kobiét > kobiet; potém > potem; tém > tem > tym; samém > samem > samym; krótkiém > krótkim;
* pisownia łączna i rozdzielna, np.: po za > poza; za nadto > zanadto; z pomiędzy > spomiędzy; jakto > jak to; któżby > któż by; jegożto > jegoż to; przytem > przy tym; oddawna > od dawna; gdzieindziej > gdzie indziej;
* pisownia wielką i małą literą, np.: As, Dama > as, dama; Wisk > wisk; Allegro > allegro; Pan, Pani > pan, pani;
* pisownia joty: komedya > komedia; kokieterya > kokieteria;
* fleksja, np.: tem > tym; którem > którym; swojem > swoim; spuszczonemi > spuszczonymi; samę > samą; dwóma > dwoma; pozostawiono bez zmian dawne formy B. lp: samę, moję, królowę;
* pisownia spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, np.: blizki > bliski; roskosz > rozkosz; ztąd > stąd; francuzku > francusku; paryzkie > paryskie; wziąść > wziąć; dopomódz > dopomóc; zwycięztwo > zwycięstwo; mężczyznie > mężczyźnie;
* inne drobne zmiany pisowni i leksyki, np.: tłómaczyć > tłumaczyć; prusząca > prósząca; pomięszanie > pomieszanie; poszlij > poślij.
Zachowano dawne formy w miejscach, w których wymaga tego rym lub rytm, np. idzie/biédzie; nié ma/oczyma; spoczywa/gniéwa; lukrecya > lukrecyja; Julia (w I wyd. 1826: Iuliia) > Julija; armia (w I wyd. 1826: armiia) > armija.
Uwspółcześniono interpunkcję oraz zapis wielką literą po wykrzykniku i pytajniku, zachowując zapis emocjonalny w przypadku wtrąceń.
Mąż i żonaKomedia w trzech aktach, wierszem
Cudzego nabywając, swoje często tracim; kto po cudzą stawkę idzie, trzeba, żeby swoję stawił, czasem i zapłacił.
Andrzej Maksymilian Fredro[1]
OSOBY:
- Hrabia Wacław
- Elwira, jego żona
- Alfred
- Justysia
Scena w mieście, w domu hrabiego Wacława.
AKT I
Pokój; z jednej strony kanapa, z drugiej stół okrągły, na nim lampa z umbrelą[2], w głębi fortepian.
SCENA I
Elwira, Alfred
siedzą przy sobie na kanapie.
ALFRED
trzymając rękę Elwiry
1
Luba Elwiro, kochanko mej duszy,
Z łez oko twoje kiedyż się osuszy?
Czemuż rzadkie, drogie chwile,
Które możem spędzić z sobą,
5Lubisz, roniąc żalów tyle,
Smutną pokrywać żałobą?
Czy już miłości tak słaba jest siła,
Że szczęście moje, któreś ty sprawiła,
Nie może zatrzeć błahego wspomnienia
10I myśli próżnych nie zmienia?
ELWIRA
Alfredzie, kocham, kocham cię nad życie,
Lecz i to wyraz zbyt słaby;
Jakież by życie mogło mieć powaby,
Gdybym go z tobą nie dzieliła skrycie?
15Myśl, że stając się miłości nagrodą,
Uczyniłam szczęście twoje,
Więcej jest może jak zgryzot osłodą,
Jest…. czego nawet wymówić się boję;
Ale czyż mogę bez skrytej tęsknoty
20Puszczać w niepamięć obowiązki, cnoty,
Które za młodu w duszę mi wpoili,
Którem w nieszczęsnej przepomniała[3] chwili?
Nareszcie ciągła obawa…
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
Miłość nieprawa, marzenie prawdziwe!
W każdą istotę włożyła,
30Płomieni, których czarująca siła
Byt nieczuły w życie mieni[6],
Tym samym, jak się wydaje,
Każdą miłość uprawniła.
Czyliż ja przeto[7] występnym zostaję,
35Że moje serce zamknięte zbyt mało,
Lubiące piękność, rozum, dobroć, wdzięki,
Elwirę kochać musiało?
Wszakże to z świętej przyrodzenia[8] ręki
Ona — powaby, ja mam miłość stałą,
40I jeśli kogo, nie mnie winić trzeba —
Czemuż Elwirę wskazały mi nieba?
ELWIRA
Ach i ta miłość, dla której, niestety,
Duszy niewinnej zrzuciłam zalety,
Dla której, widząc zawsze tylko ciebie,
45Zapomniałam sama siebie,
Zapomniałam i świat cały —
Ach, jeśli kiedy strawi swe zapały,
Jeśli twe serce oziębłym zostanie,
Jakież ty o mnie mieć będziesz mniemanie?
50Może dowody dziś dane…
ALFRED
Jak to? Coś rzekła! Gdy kochać przestanę?
Ach nie, Elwiro, serc naszych złączenie,
To z twoim mego równe uderzenie,
Ten pociąg luby[9] i ognisty razem,
55Co się tajemnym tłumacząc wyrazem,
Spoił czułe nasze dusze,
I ta mgła na świat rzucona,
Gdy cię przyciskam do łona —
Ach, czyż ci powtarzać muszę —
60Więcej jak zwykłej miłości zapałem!
To czucie boskie, którego nie znałem,
Którego niegdyś szukałem daremnie,
Już się z życiem spletło we mnie;
Ich węzła nieba nie wzruszą:
65Trwać i ginąć razem muszą.
ELWIRA
O! Jakże lubię słuchać twego głosu!
Upojona tym urokiem,
Tracę pamięć mego losu,
Ciebie tylko mam przed okiem;
70Słowa z mych piersi wydobyć nie mogę,
Czuję i rozkosz, i żałość, i trwogę,
Pożar mnie przenika miły,
Pałam[10] i pałać się boję,
I ledwie dosyć mam siły
75Rzucić się w objęcia twoje.
Czemuż przeznaczenia władza,
Która nas złączyć umiała,
Która serca nasze zgadza,
Ciebie za męża Elwirze nie dała?
80I Wacław może, z inną żyjąc żoną,
Byłby szczęśliwszy i ona szczęśliwą,
I ja bym dzisiaj nie była zmuszoną
Być z nim chytrą i fałszywą.
Miłość ku tobie jedynie
85Mój wrodzony wstręt zwycięża,
Że w każdej życia godzinie
Zwodzić muszę mego męża.
ALFRED
Twojego żalu niesłuszna przyczyna;
Nie jegoż[11] to własna wina,
90Że ci się ciągle podobać nie umiał,
Gdy już zrazu był lubiony
I że szalenie rozumiał
Powinnością miłość[12] żony?
Wacław przystojny, bogaty, rozumny,
95W młodości najpierwszym kwiecie,
Z tylu miłostek i sławny, i dumny,
Wszystkim kazał wróżyć w świecie,
Że jego żona, w jakimkolwiek względzie
Jedną z najszczęśliwszych będzie.
100Alić[13] ledwie cię zaślubił,
Gdy mu wszędzie zazdroszczono,
On, oziębły z swoją żoną,
Domu swego już nie lubił.
Ile gdzie indziej pośród zgromadzenia[14]
105Rzadką swą przyjemnością jest celem wielbienia,
Tyle nieznośny sam na sam u siebie,
Zostawił żonę, że powiem, w potrzebie
Gorętszej duszy szukania,
Szukania uczuć podziału
110I ulegnienia pomału
Władzy, pod którą natura nas skłania.
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
Jeśli przyjdzie do ciebie, to siędzie[15] i ziewa.
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
Zawsze zrzędzi, gdera, łaje.
120Albo — ileż mi zawsze nie czynią zgryzoty
Jego fałszywe pieszczoty,
Którymi zwykle obdarza,
Gdy nas kto trzeci uważa[16].
Rozkosz, szczęście rozpowiada,
125Których dozna, kto się żeni,
Ściska, pieści, do nóg pada,
Żonę bóstwem swoim mieni[17] —
Lecz ten, co patrzał, drzwi ledwie zatrzaśnie,
Zaraz miłość, grzeczność gaśnie,
130I jakby chciał okupić przyjemność tej chwili,
Na tysiąc niegrzeczności natychmiast się sili.
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
żartując
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
z długim wejrzeniem
ELWIRA
śmiejąc się
ALFRED
Jak nie żałować i nie westchnąć szczerze,
150Kiedy mój Wacław w opiekę mnie bierze,
By mnie nauczał, jakie są sposoby
Zyskania względów kochanej osoby:
Kiedy, jak długo trzeba skrycie kochać,
Kiedy oświadczyć, kiedy jęczeć, szlochać,
155Jakimi drogami chodzić,
Jak ospałych mężów zwodzić,
Słowem, miłostek naucza mnie sztuki.
ELWIRA
śmiejąc się
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
ELWIRA
śmiejąc się
SCENA II
Elwira, Alfred, Justysia.
JUSTYSIA
wbiegając
ELWIRA
zrywając się
JUSTYSIA
otwierając okno
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
stając w oknie
JUSTYSIA
ELWIRA
do Alfreda
ALFRED
Wychodzi.
Elwira siada przy okrągłym stole, bierze robótkę i szyje; Justysia wybiega.
SCENA III
Elwira, Wacław.
Wacław wchodzi, spogląda na Elwirę i wzrusza ramionami, rzuca kapelusz i chodzi czas jakiś po pokoju.
WACŁAW
stojąc przed Elwirą
Czemu też raz w rok nie wyjedziesz przecie?
175Można by się czasami pokazać na świecie.
Zawsze cię w domu, zawsze samę widzę.
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
O, zapewne, zapewne, nikomu nie szkodzi;
Ale że nudny, mówić mi się godzi.
chodzi; po krótkim milczeniu
185Czy także lubisz tę smutną ciemnotę?
dzwoni mocno i do Kamerdynera
Świec!
Przynoszą dwie świece. Siada i ziewa
Porzuć też tę robotę;
190Zawsze te igły i nitki.
Że u kobiet miary nié ma!
Albo bale, uczty, zbytki,
Albo też z spuszczonymi nad szlarką[18] oczyma,
Jakby w krzesła powrastałe
195Szyją i dłubią dnie całe.
Długie milczenie; Elwira siada do fortepianu, cicho zacząwszy, gra coraz mocniej.
WACŁAW
do siebie
I dać im skończyć robra[21]! To gra całkiem nowa!
Rzecz niesłychana! I jemu grać w wiska[22]!
I jeszcze łaje, i kartami ciska.
200Wygrywam asa, bo się gracza boję…
Ach, kochana Elwiro, uszy, uszy moje!
Daruj im to allegro[23], daruj im te trele;
Tego harmonicznego hałasu za wiele,
Niemiłosiernie uderzasz w klawisze,
205Myśleć nie można, sam siebie nie słyszę.
Elwira wstaje i siada przy stole, otwiera książkę. Po krótkim milczeniu
Nie wiem, co znaczy — wszędzie pełno ludzi,
U nas rzadko kto, i każdy się nudzi;
Ha! każdy smutku stroni, wesołości szuka.
210O, zrobić dom przyjemnym jest to wielka sztuka.
po krótkim milczeniu
Jakież to ważne i zabawne dzieło,
Tak mocno twoją uwagę zajęło?
ELWIRA
WACŁAW
215
Aha! Pamiętnik — nie żarty;
Od dwóch tygodni leżał też otwarty,
Aż się nareszcie doczekał czytania,
Nie wiem, czy z nudów, czy też z powołania.
Elwira odsuwa książkę; długie milczenie.
ELWIRA
Wcześnieś[24] dziś wrócił.
WACŁAW
ELWIRA
po krótkim milczeniu
WACŁAW
ELWIRA
po krótkim milczeniu
WACŁAW
ELWIRA
po krótkim milczeniu
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
po krótkim milczeniu
WACŁAW
ELWIRA
ziewając
WACŁAW
wstając
Ale z tym mrozem nie nudź też mnie dłużéj,
Cóż mróz czy upał obchodzić mnie może!
chodzi; długie milczenie
Ale wszakże dziś teatr, mamy pono[25] lożę?
ELWIRA
WACŁAW
Elwira odchodzi.
SCENA IV
Wacław.
WACŁAW
Małżeństwo, WolnośćAch, nim się człowiek, niestety, ożeni,
O, jakże mało swoją wolność ceni!
245Aż zakosztuje tej kwaśnej słodyczy,
Dopiero sobie, co miał niegdyś, życzy.
SCENA V
Wacław, Justysia.
Justysia wbiega wziąć robótki pani.
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
Jakże mnie możesz przypisywać winę?
255Wszak wiesz, że proszę, błagam czy się srożę,
Nic mojej żony stąd ruszyć nie może;
W domu siedzi całe życie,
I chcąc cię kochać, muszę kochać skrycie.
Ale gdy jutro pójdzie do kościoła…
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
Nie zapominaj o mnie, lubciu droga;
Staraj się wszystkich od siebie wyprawić,
265Tak będziem mogli z sobą godzinkę zabawić.
Pamiętaj o mnie, bo ja w każdej dobie[27]
Lubię pamiętać o tobie.
Patrz, pierścionek dla ciebie od dawna już noszę;
Chciej go przyjąć, bardzo proszę,
270Niech go twoja rączka zdobi.
Justysia się kłania
Tak mi dziękujesz?
JUSTYSIA
z kokieterią
WACŁAW
Chce ją całować.
JUSTYSIA
nastawiając się
Elwira wchodzi, Justysia odtrąca Wacława, który stał tyłem do Elwiry.
SCENA VI
Elwira, Wacław, Justysia.
JUSTYSIA
chwytając się za głowę
Ach, ach! Głowa!
płacze
Prawdziwie, powiedzieć się godzi,
Pan Hrabia zawsze tak chodzi,
280Jakby tylko sam był w domu;
Tak niesłychanie rozbić głowę komu!
Aj, aj, co za ból! Oka nie mogę otworzyć.
ELWIRA
Wody zimnej czym prędzej najlepiej przyłożyć.
dzwoni i ku drzwiom idąc, do Kamerdynera
285Wody! Wody daj prędko!
do Justysi
To sposób jedyny,
Będziesz zdrowa w pół godziny.
JUSTYSIA
ELWIRA
Przynoszą wodę.
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
Elwira sadza Justysię i zawiązuje chustką głowę.
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
grożąc Hrabiemu poza Elwirą
ELWIRA
Justysia całuje rękę Elwiry i idzie ze spuszczoną głową ku drzwiom. Spogląda spod oka; widząc, że Elwira tyłem stoi, uśmiecha się, Hrabiemu grozi i wybiega.
SCENA VII
Elwira, Wacław.
ELWIRA
WACŁAW
który od wejścia Elwiry stał nieporuszony, jakby nagle przebudzony
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
KAMERDYNER
anonsując
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
Chimera[30] prawdziwa;
Co wszyscy chwalą, moja żona gani:
Grzeczny, dowcipny i pełen honoru —
Cóż mu zarzucić, nawet i z pozoru?
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
Sobą tylko zatrudniony[31].
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
śmiejąc się
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
SCENA VIII
Elwira, Wacław, Alfred.
WACŁAW
360
Zapomniałeś nas całkiem, kochany Alfredzie,
Przecie dziś jakieś bóstwo łaskawe cię wiedzie;
Trzy dni się niewidzenia — to wieczność prawdziwa.
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
do Elwiry
ELWIRA
z pomieszaniem
WACŁAW
zbliżając się
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
z pośpiechem
385
O, i owszem, i owszem, nie może zaszkodzić:
W domu siedzieć — to niezdrowo.
do Elwiry
Jakże, najdroższe życie, jakże z twoją głową?
ELWIRA
WACŁAW
nie słuchając odpowiedzi, do Alfreda
390
Wiesz, dostałem charta;
Co za skład, wielkość! Rzecz widzenia warta.
Zmartwię Henryka, bo takiego nié ma;
Żaden z nim porównania pewnie nie wytrzyma,
O, i twój Sokół za nic, tą razą[35] wybaczysz.
395
Ale teraz powiedz mi, co się z tobą działo?
Tak cię w świecie widać mało,
Zwłaszcza wieczorem unikasz zabawy.
Cóż dziś robiłeś? Żądam ścisłej sprawy.
ELWIRA
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
Jednak powtórzyć można by je śmiele[39],
Bo chyba tylko za przestrogę służą —
Wszystko od dawna zapomniane dzieje;
Sama rozprawia, sama się i śmieje.
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
W domu? Dobre pytanie: któż by o tym wiedział?
430Ledwie mi jej brat rzecz tę rozpowiedział,
Weszła Julija do naszego grona.
ELWIRA
WACŁAW
ALFRED
Ściśnięta, upstrzona[40].
WACŁAW
ALFRED
ELWIRA
WACŁAW
Bo budzi tabaka[42].
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
kończąc
WACŁAW
Wszędzie coś gani, coś śmiesznego widzi,
445Zawsze się dąsa, zawsze z kogoś szydzi…
Ale mów o kim innym, nie lubię tej baby.
ALFRED
Był więc Erazm — rumiany, chociaż niby słaby,
Zawsze słodko mówiący, choć pół głosu chował.
Najczulej Stolnikowej urodzin winszował,
450Mnie zaś imienin w dziesiątej oktawie,
Panu Janowi, że mieszka w Warszawie,
Księciu, że w domu dwoje dzieci zastał,
I tak się mocno rozmachał, rozszastał,
Że i Staroście[43] winszował,
455Że żonę pochował.
WACŁAW
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
Słodki jak lukrecyja[44], dobry jak rumianek.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
Do Baronostwa[47].
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
ALFRED
WACŁAW
do Alfreda
Żarty.
do Elwiry
Chwaliłem rozum, milcząc o honorze;
490Bo jeżeli szacunku taka pragnąć może,
Która zdeptawszy skromność, obowiązki, cnotę,
Wyrzekła się już wstydu, lubi swą sromotę[50],
Co z tajemnych miłostek w jawny nierząd leci,
Którą gardzą uczciwi, gardzić będą dzieci,
495Jeżeli taka chlubne zyska zdanie,
Cóż się więc dla tej zostanie,
Co szczęście wkoło siebie ustalając sobą,
Jest wzorem cnoty, płci pięknej ozdobą?
ALFRED
WACŁAW
500
Wróćmy więc do weselszej, wróćmy do Barona:
Że mu się żona… tam… te… wiemy, co się dzieje…
No, cóż ma robić? Lecz z czego się śmieje,
To, że tak kocha tego Pułkownika,
Który sumiennie czasami unika;
505Ale ten gwałtem przy sobie go mieści,
Zaprasza, trzyma, ledwie że nie pieści:
Z nim musi zawsze, z nim musi być wszędzie,
Słowem, że jak odjedzie, Baron żyć nie będzie.
śmiejąc się
510A, to rzecz śmieszna!
ALFRED
WACŁAW
Tak się zaślepić i to od tak dawna!
I spokojnie żyją z sobą,
Żyją, jak ja z tobą.
515śmieje się
A co najbardziej śmieszności pomnaża,
Że cudze kroki dowcipnie uważa,
Umie postrzegać, umie i wyszydzić,
I wszystko może, oprócz siebie, widziéć.
ALFRED
WACŁAW
A, to gap[51] prawdziwy!
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
Wystaw[52] go sobie, jaką miałby minę.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
śmiejąc się
WACŁAW
dzwoni, potem mówi do Kamerdynera
KAMERDYNER
WACŁAW
Do naszej loży jesteś zaproszony,
Jutro zaś przyjedź, do dziesiątej z rana
550Z konną jazdą zaczekam na mojego pana,
Potem u nas na obiedzie;
Dobrze, kochany Alfredzie?
ALFRED
podając rękę Elwirze
WACŁAW
ALFRED
idąc ku drzwiom
SCENA IX
Kamerdynery[53] wynoszą kandelabry ze świecami, lampa zostaje.
JUSTYSIA
sama
wygląda; potem wybiega; patrzy za drzwi, którymi wyszli; zamyka i wraca
Wiem, wiem, kto wróci, przysięgłabym prawie —
Wkrótce usłyszę do okna pukanie.
560Ach, mądry, kto na dole wymyślił mieszkanie!
palec z palcem spotykając
Otworzyć, nie otworzyć, otworzyć, otworzyć,
Otworzyć! — aha, tak z losu wypadło.
Muszę też i panicza trochę upokorzyć,
565Niech choć raz własne zobaczy zwierciadło.
Justysia nie trzpiot, pomyśli o sobie,
Ważyć wszystkiego nie chce w każdej dobie;
Jutro więc całkiem postać rzeczy zmienię,
wyniosło
570Bo tak mi każe honor i sumienie.
siada przy stole i po krótkim myśleniu
Ale cóż znaczy, że go dotąd nié ma?
Jednak podobnoś[54] dał mi znak oczyma.
Gdyby… ha!… ciszej… jakiś szmer w ogrodzie.
575Tak… on… niemylnie; poznaję po chodzie.
obraca się tyłem do okna i zaczyna czytać; słychać pukanie w okno
odskakując na środek
Ach! ach!
ALFRED
za oknem
JUSTYSIA
ALFRED
Puka.
JUSTYSIA
cicho
ALFRED
JUSTYSIA
otwierając okno
SCENA X
Justysia, Alfred.
ALFRED
w oknie
JUSTYSIA
ALFRED
kładąc rękę
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
klękając żartem
JUSTYSIA
tym samym tonem
ALFRED
JUSTYSIA
stając przed siedzącym na kanapie
ALFRED
biorąc ją za rękę
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
sadzając koło siebie
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
Pan wielki filut[57]!
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
śmiejąc się
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
640
Sama jedna? Co o tym, to nie było mowy,
Tegom nie przyrzekł, to artykuł nowy.
Ale słuchaj, Justysiu, rok już blisko mija,
Rok, jak kocham Elwirę i ona mi sprzyja,
Rok, Justysiu, to nie doba!
645Cóż więc dziwnego, że mi się podoba
Twarzyczka luba, dowcipne wejrzenie,
Co raz zgon wróży, raz ciska płomienie,
Uśmiech, co z marsem[59] pomieszać się lubi,
Uśmiech zdradziecki, co każdego zgubi,
650Usteczka małe, całuskom stworzone[60],
Objęcie pieszczone,
Przyjemność boska, boska postać cała;
Słowem, że się Justysia sercu podobała.
JUSTYSIA
Słówek nie braknie i choć im nie wierzę,
655Nie wiem, dlaczego dotąd kocham szczerze,
Lecz gdy pan nad rok już nie kochasz więcej,
To mnie tylko zostaje pono sześć miesięcy?
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
Gdzież byłbym w stanie pisać te arkusze?
Ale gdy co dzień jeden list dać muszę,
Siedzi tam przy mnie jakiś Francuz stary,
695Co gada dużo i pisze bez miary;
Jemu więc czasem dyktuję,
Czasem beze mnie przepisuje,
Czasem co doda, ja potem poprawię,
I tak co doba jeden list wystawię.
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
Wież[67] to pani?
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
A, już gderania dziś przebierasz miarę,
Więc pocałuj mnie za karę.
710Justysia się odsuwa
Co, nie chcesz? Więc ja ciebie za wszystkie urazy
Pocałuję cztery razy.
JUSTYSIA
Ucieka.
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
Ucieka, zasłaniając się krzesłami
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
Alfred goni za Justysią pomiędzy krzesła; zasłona spada.
AKT II
SCENA I
JUSTYSIA
Ciągle się lękać, być ciągle na straży,
Gdy inna miłość bezpieczna się darzy[68]…
725Nie ma co myśleć, już wybór zrobiony:
Wacław zostaje, Alfred oddalony.
Tak… lecz od pani jakże go oddalić?
Jak? żeby siebie we wszystkim ocalić.
Trzeba dowodów… Mamże służyć za nie
730I wydać przeszłe nasze zachowanie?
Nie… listy… zazdrość… bajeczkę ułożę,
Pani uwierzy… on się wplątać może.
Tak, dobrze… Przy tym, gdy wiedzieć nie będzie
Kto zdradził, a ja utrzymam go w błędzie
735Przez łzy, przysięgi, rozpacz i szlochanie,
Co było, skrytym na zawsze zostanie.
SCENA II
Justysia, Wacław.
WACŁAW
wyglądając
JUSTYSIA
WACŁAW
O, jakżem teraz polubił niedzielę!
740W niej tylko chwilkę mogę żyć przy tobie;
Lecz nadal muszę myśleć o sposobie,
Jak byśmy mogli bez ciągłej przeszkody
Wzajemnych uczuć udzielać dowody.
Lecz cóż, gdy do ciebie śpieszę
745Z czułej miłości zapałem,
Kiedy naprzód już się cieszę
Szczęścia mojego podziałem,
Widzę cię smutną, oziębłą, nieśmiałą.
I łzy… Cóż to… cóż się stało?
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
prosząc
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
Dobrze, możesz nie powiedzieć,
770Wiem, te łzy twoje, wiem, co mogło sprawić;,
Płaczesz, bo nie śmiesz w oczy mi wyjawić,
Żeś mnie już kochać tak prędko przestała;
Otóż to twoja tajemnica cała.
JUSTYSIA
Cóżeś pan wyrzekł! Ach, takie mniemanie
775Wyrywa przykre z ust moich wyznanie,
Że się na zawsze z panem rozstać muszę,
Że to jest tajemnica, co dręczy mą duszę.
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
Nie, panie, nie żartuję; wolę miejsce stracić,
Niźli za dobrodziejstwa niewdzięcznością płacić.
Nie, nigdy mojej pani zmartwienia nie sprawię,
Tej, z którąm wychowana od kolebki prawie,
785Która mnie nieustannie łaskami obdarza
I we mnie przyjaciółkę, nie sługę uważa.
WACŁAW
JUSTYSIA
Nie, takie związki dla nas całkiem nie przystoją.
Zbłądziłam już zbyt wiele, lecz błędy poznaję;
790A ponieważ żal szczery każdemu zostaje,
Wstąpię dziś do klasztoru: tam w ostrej pokucie
Odkupię przeszłe grzechy, zgaszę błędne czucie.
Ach, dawniej tak uczynić potrzeba mi było!
Lecz nie znałam, co to jest, że mi z panem miło,
795Nie znałam co się dzieje, gdym pana kochała,
Bom, niestety, okropnej miłości nie znała.
WACŁAW
Lecz dlaczegóż okropnej, Justysiu kochana?
Okropność tylko przy tych, którym jest nieznana;
Stare tylko matrony[69] miłością was straszą.
800Niech mówią, co chcą — miłość jest uciechą naszą!
Cóż tak strasznego w pieszczot niewinnej słodyczy?
Pewnie nic, kiedy każdy pieszczot sobie życzy.
A co zaś do klasztoru, powiem, że w tej mierze
Jestem trochę niewierny, rzadko kiedy wierzę.
805Takie zamiary często się odmienia,
Są to zwyczajne panieńskie marzenia,
I ta, co do klasztoru śpiesznie się wybiera,
Pewnie za ślubnym wieńcem z pragnienia umiera.
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
820
A, miej lepsze mniemanie o moim honorze.
Że się kiedyś rozłączym[71], to wszystko być może;
Lecz opuszczoną Justysia nie będzie:
Jej los przed wszystkim mieć będę na względzie.
Posag panieńskie zwykł pomnażać wdzięki;
825Gdy go Justysia do swoich przyłączy,
Niejeden pewnie zapragnie jej ręki;
Tak nie klasztorem wszystko się ukończy.
I jeśli słowom nie dowierzasz może,
Dziś jeszcze pismo w twoje ręce złożę;
830Bo szkoda tę twarzyczkę kratami zasłaniać[72].
No jakże? Słówko. Myślisz… zdajesz się nakłaniać…
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
Powinna bym szlochać,
Że na moje nieszczęście muszę pana kochać;
Mogłam pójść za mąż, być panią bogatą,
Jednak dla pana nie zważałam na to.
850płacząc
Ale kiedy tak… kiedy tak pan mniemasz,
Kiedy ufności w mojej cnocie nie masz,
Dostanę sobie męża, będę swój dom miała
I będę sobie innych, grzeczniejszych kochała.
WACŁAW
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
do okna biegnąc
Wybiega z pokoju.
WACŁAW
sam
Jest, wraca. No proszę,
Co ja z tą żoną utrapienia znoszę!
865To rzecz nieznośna, a nawet i zdrożna,
Że w swoim domu nic robić nie można.
SCENA III
Wacław, Elwira.
WACŁAW
Wierz mi, Elwiro, złą obierasz drogę,
Spokojnie patrzeć i milczeć nie mogę;
Czy moda, czy cudza rada,
870Obie zarzucić wypada.
Wesołość, zabawy, stroje —
Wszystko to ma miejsce swoje;
Lecz obowiązki, zwłaszcza względem nieba,
Zawsze na przód kłaść potrzeba,
875Mieszać ich z sobą nigdy nie przystoi
I kto nagany się boi,
Ten swe czynności z każdą porą zgodzi.
ELWIRA
WACŁAW
Wszakże powiadam, że wcale nieładnie,
880Kiedy która jak wicher do kościoła wpadnie,
Dziesięć razy się ruszy i wstanie, i siędzie,
A zabawiwszy kwadrans, wylatuje w pędzie,
Rzuca się do karety z równym szmerem, trzaskiem
I próżniackiej gawiedzi cieszy się oklaskiem,
885Która podobnież, w niedzielnej oprawie,
W publicznych miejscach stoi na wystawie.
ELWIRA
WACŁAW
Pozory, PobożnośćTrzech minut nie byłaś w kościele.
Ale nie będę rozprawiał zbyt wiele,
890Powiem ci tylko, że to śmiesznie bardzo,
Kiedy kobiety pozorami gardzą.
Nie dość być w duszy nabożną, cnotliwą,
Nie dość — uważną i tkliwą
Na najdrobniejszy uszczerbek honoru,
895Potrzeba być tym wszystkim także i z pozoru.
ELWIRA
Tę bardzo słuszną przestrogę
Z dawna mam w duszy, więc przyjąć nie mogę.
Widząc szczęście w cichej cnocie,
O wrzasku świata nie myślę,
900Ale — nabożna w istocie,
I na pozór zważam ściśle.
WACŁAW
ELWIRA
Z jak najlepszej chęci:
Nie mogłam być spokojna i wyrwać z pamięci,
905Że stangret na mróz taki stać musi na dworze,
Że cierpi dla mnie tylko, gdy nie cierpieć może.
WACŁAW
ELWIRA
Czy doprawdy nie zimno? Więc mi się tak zdało.
Jestem szczerze nabożna i bywam w kościele,
910Na rzecz, jak i na pozór, zważam bardzo wiele,
Lecz czuję, że nad wszelkie nasze powinności
Jest najświętsza — nieść ulgę cierpiącej ludzkości.
WACŁAW
Choć bardzo pięknie mówisz, rozprawiasz gorąco,
Gdzież tu przyłatać ludzkość i ludzkość cierpiącą,
915Że stangret w dobrym futrze godzinę zaczeka?
Jakże się prędko wasz umysł zacieka!
Litość z rozsądkiem — piękna, lubię ją i cenię;
Lecz przesadzona — w śmieszne zmienia się marzenie.
ELWIRA
W śmieszne marzenie, przyznaję;
920Lecz choć zamiar się nie ziści,
To chęć dobra się zostaje
W niezawodnej nam korzyści.
O, jak słodko i przyjemnie,
Gdy pomyśleć mogę sobie,
925Że ktoś pomoc znalazł we mnie,
Że cierpieniom ulgę robię.
Współczucie, MiłosierdzieAch, mój mężu, mów, co chcesz, licz między przywary,
Litość i dobroczynność nigdy nie ma miary;
Ach, ludzkość bóstwem moim! Jej powab, jej siła…
Wacław przed ostatnim wierszem wzruszył ramionami i odszedł, tak że Elwira nie postrzegła jego niebytności.
SCENA IV
Elwira, Justysia.
JUSTYSIA
ELWIRA
Ach, jakżem wrócić nie miała,
Kiedym list do Alfreda oddać zapomniała!
Weź i wręcz zaraz, jak tylko przyjedzie,
A tak mieć będę odpis[74] przy obiedzie.
JUSTYSIA
biorąc list, kiwa głową
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
945
Ale wprzód pani przyrzekniesz milczenie
I że, jakie bądź wypadnie zdarzenie,
Nie wydasz, skąd wiesz, co ci chcę wyjawić,
Gdyż to na zemstę może mnie wystawić;
Kobieta, Plotka, MężczyznaA często dobra sława niewinnej dziewczyny
950Może przez tych paniczów zginąć w pół godziny.
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
Odchodzą.
SCENA V
ALFRED
do Kamerdynera pierwszy wiersz
Proszę powiedzieć panu, że go czekam.
po krótkim milczeniu
Długo wprawdzie z Elwirą zerwanie odwlekam,
960Ależ bo ta Justysia to luba dziewczyna,
Rzadką jakąś nade mną władzę brać zaczyna.
Jej wesołość i jej wdzięki
Okraszają Elwiry nieustanne jęki.
I tak mnie kocha to niewinne dziecię,
965Tak tylko mnie jednego widzi na tym świecie,
Że się jej duszy i mym czuciom dziwię.
Nareszcie i myśl przyjemna prawdziwie,
Żem był jej mistrzem w nauce kochania —
Wszystko mnie ku niej mimowolnie skłania.
SCENA VI
Alfred, Wacław.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
Bynajmniej, tego zapomnieć nie mogę;
Lecz choć w tę ciężką puściłeś się drogę,
Wiem, że się trzymasz twoich zasad wiernie:
980Rwiesz same kwiaty a omijasz ciernie;
Że nie chcesz, bitym postępując torem,
Stać się małżonków sielankowych wzorem
I ślubnym prawom nie kładąc granicy,
Kądziel[75] w ujęciu, u nóg połowicy —
985Nie zechcesz ołowianej używać swobody.
Nadtoś[76] żył w świecie, nadtoś jeszcze młody.
Jak to, ów Wacław, cel tylu zazdrości,
Dziecko popsute szczęścia i miłości,
Trzecia osoba przy każdym małżeństwie,
990Nigdy nie syty odmiany w zwycięstwie,
Co trwogą mężów, zdradą żon się wsławił,
Co tyle rozkosz, a potem łez sprawił,
Miałżeby przestać na dawniejszych czynach
I już spoczywać na swoich wawrzynach?
WACŁAW
995
Tak, na wawrzynach spoczywam, Alfredzie.
Pókiśmy wolni lepiej nam się wiedzie:
Tytuł małżonka powagi dodawa[77],
A ta najmniej jest potrzebną;
I do ufności nabyte już prawa
1000Nie są rzeczą nam pochlebną.
Wolę ja zawsze, kiedy mnie się boją,
Wtedy przyjaźnią nie zwodzą się moją,
W swoim znaczeniu biorą każde słowo
I zwykłą drogę skracają połową.
ALFRED
1005
Jakżeś mnie zdziwił tą nauką nową!
O mój mistrzu doskonały,
Czemuż twe dla mnie przykłady ustały!
WACŁAW
O mój uczniu najmilszy, poznasz w swojej porze,
Że inaczej być nie może.
1010Niech się żonaty gdziekolwiek udaje,
Ileż przeszkód nie zastaje!
I jego żona, i mąż z drugiej strony,
Spokój domowy, familijne rady,
A co najgorsza nad wszelkie zawady,
1015Te, jak bijące na krogulca wrony,
Co swe grzechy przeżyły — stugębne matrony.
Jeśli zaś ujdę ich sowiemu oku
I skrytym będę w każdym moim kroku,
Jeśli nieznany zwiodę i oddalę
1020Tak opiekuny[78], jak jawne rywale,
Choć szczęśliwym zostanę w jak najwyższym względzie,
Cóż? kiedy o tym nikt wiedzieć nie będzie.
ALFRED
WACŁAW
Najspokojniejsi, nie tylko przeze mnie;
1025Nikt ich już teraz nie nabawi trwogą
Albo nabawi — daremnie.
MłodośćDzisiejsza młodzież, zakochana w sobie,
Myśląca tylko o swojej ozdobie,
Co wszystkie kobiet śmieszności przejęła
1030I której jeszcze do całości dzieła
Spazmów i muszek tylko nie dostaje,
Mniema, że dosyć, kiedy w szrankach staje,
Raz się pokazać i raz się pochwalić,
By wszystkie serca miłością zapalić.
1035Któryż dziś umie w miłosnej potrzebie
Nie znać, zapomnieć i poświęcić siebie?
Wyrzec się zdania swojej duszy prawie,
Być w szczęściu, smutku, nadziei, obawie,
Przez tę jedynie, dla której wzdychamy…
1040ciszej
Póki ją jeszcze o co prosić mamy.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
1045
A, niechże cię uściskam za takie nauki!
Zmiłuj się, wydaj statut, a wdzięczne prawnuki
Imię twoje będą czciły.
WACŁAW
ALFRED
1050
Żebyś pisał — żarty były;
Ale to myślę prawdziwie,
Że gdyś w miłości szczęśliwie
Podobania się sztukę przywiódł tak wysoko,
Warteś[79] ściągnąć na siebie naśladowcze oko;
1055Że nikt pierwszeństwa nie dojdzie w tym względzie,
Kto zawsze tobie podobnym nie będzie,
Że winien w twoje postępować ślady,
A ty — żeś winien udzielać swej rady.
WACŁAW
Udzielać rady? Komu, po co, na co?
1060Ospała młodzież — mężowie nie tracą.
Jako z nich jeden, ja się z tego cieszę
I z oświeceniem nigdy nie pośpieszę.
Lecz dla dobrego, jak ty, przyjaciela
Chętnie się rada udziela;
1065A gdy dobrze użyjesz nauki ci dane,
Ja nagrodzonym za pracę zostanę.
Czyś ty myślał, że się smucę,
Gdy na spokój małżeński oko moje zwrócę?
O nie, ja tylko mówię, co wyznać należy,
1070Że nie ma teraz trwożącej młodzieży.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
Nareszcie, z drugiej uważając strony,
Pewnym mnie czynią przymioty mej żony;
1100Jej szczera miłość, dobre wychowanie…
ALFRED
Za sto Argusów[83] stanie!
WACŁAW
ALFRED
Ustalisz ją snadnie[84].
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
Większej rękojmi czyliż[85] pragnąć można?
WACŁAW
Tak więc jestem bezpieczny we wszelkim sposobie:
Ufam czasom, Elwirze, a najwięcej sobie.
1110Znam ja, bom nimi chodził, wszystkie ścieżki, drogi,
Którymi się skradają chytre mężów wrogi.
Mam ja wszystkie fortele dokładnie w pamięci,
Nikt mnie nie minie, nikt się nie wykręci.
Młodość, StarośćBo wierzaj mi, że zawsze wódz biegły i stary
1115Młodzika w pierwszej wojnie niweczy zamiary.
Gra, MiłośćNareszcie, jak gra szachów jest miłostek sztuka.
Każdy w niej do zwalczenia skrytej drogi szuka.
Lecz jeśli znawca jaki z zimną krwią zobaczy
Dwóch przeciw sobie zapalonych graczy,
1120Łatwo plan zgadnie i postrzeże wady;
A gdy jednemu zechce dawać rady
I przy nim ciągle jak na straży będzie,
Gdy laufrów[86] przejmie i zatrzyma w pędzie,
Konika zbije w najlepszym zamachu,
1125A zwłaszcza gdy królowę ustrzeże od szachu,
Wtedy drugiego nieochybna strata:
Musi się poddać albo dostać mata.
ALFRED
Warteś katedry[87], ja zawsze powtarzam,
Nawet twoję naukę za ważną uważam,
1130I gdybym kiedy gdzie urządzał szkoły,
Zniósłbym dla niej prawnictwa nieznośne mozoły;
Bo dlaczegóż, na przykład, uczyć się w tej chwili,
Jak się przed laty Rzymianie rządzili,
1135By w kardynalskiej todze dostać się do nieba?
W miejscu więc mecenasów — ty na miękkim tronie,
W licznym słuchaczów i słuchaczek gronie,
Uczyłbyś snadnie potrzebniejszej rzeczy,
Tak, potrzebniejszej; bo któż mi zaprzeczy,
1140Że sposób jak najwięcej rozkoszy nabycia
Jest — czego każdy szuka przez cały ciąg życia.
KAMERDYNER
wchodząc
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
Chcą odchodzić, Kamerdyner wchodzi i oddaje bilet Wacławowi.
WACŁAW
przeczytawszy
A że też dzisiaj nic mi się nie wiedzie!…
1150Zrób mi tę grzeczność, kochany Alfredzie,
Zaczekaj chwilkę, nie długo zabawię,
Tylko wiadomość zasięgnę o sprawie,
Której już dłużej nie mogę odwlekać;
Albo jeśli chcesz, to się gdzie spotkamy?
ALFRED
Wacław odchodzi.
SCENA VII
ALFRED
WładzaNie ludzie nami rządzą, lecz własne słabości —
Sens moralny tej rozmowy.
Kto pozna słabą stronę swego jegomości,
1160Ma do domu klucz gotowy,
Wszystko mu stoi otworem
I wygodnym idzie torem…
Lecz sumienie, sumienie — przyjaciela zwodzić!
Ha! ale też małżeństwo powinno się godzić;
1165Jeśli mniej kocham męża, za to więcej żonę,
Więc zawsze między nimi serce podzielone.
Żartuj sobie, Alfredzie, świat ci to odpłaci,
Żadna w nim czynność wartości nie traci.
Ach, czy nic obyczajów nie zdoła odmienić,
1170Jak się będę żenić!
SCENA VIII
Alfred, Elwira.
ELWIRA
ALFRED
z troskliwością
Elwiro kochana,
1175Cóż znaczy, powiedz, ta twarz zapłakana?
Jeśli ci jeszcze drogie moje życie,
Uśmierz niepewność sroższą nad wszelkie odkrycie;
Ach, powiedz, duszo moja, co się ze mną dzieje?
ELWIRA
Zdrada, ŁzyZdrajco! i ty się pytasz, czemu ja łzy leję?
1180Jak to? i oka ode mnie nie zwracasz?
Czyż głos sumienia już nieznany tobie?
Za czułą miłość wzgardą mi odpłacasz,
Przysięgasz, zdradzasz, dwakroć w jednej dobie,
Lód w twojej duszy, kiedy ja goreję —
1185I ty się jeszcze pytasz, czemu ja łzy leję?
Tak jest, płakałam, bo się sobą brzydzę,
I teraz jeszcze płaczę, lecz — że ciebie widzę.
Ale nie myśl, że miłość łzy moje wysącza,
Chytrość twoja mnie z tobą na zawsze rozłącza;
1190Ile kochałam, tyle nienawidzę!
Cieszę się nawet, czuję rozkosz w duszy,
Żeś mnie z miłośnej uwolnił katuszy,
Żeś mnie objaśnił, ile godne wiary
Tobie podobne poczwary.
ALFRED
ELWIRA
Łatwo z mojej zguby
Przyszło ci dostąpić chluby.
Bez doświadczenia, bez rodziców rady,
Rzucona w świata szkodliwe przykłady,
1200Z pragnącą duszą dzielenia się z drugą —
Zyskać mą ufność nie bawiło[90] długo.
Oziębłość męża i twoje zalety,
O których zawsze słyszałam, niestety!
Wszystko ku tobie me serce skłaniało,
1205Wszystko zwalczyło odporu już mało.
Zwyciężyłeś. Lecz kiedy ja w szczerej żałobie,
Kochając, cnotę poświęciłam tobie,
Ty swoją zdradą cieszyłeś się skrycie!
Lecz niczym zdrady byłoby użycie,
1210Niczym i sztuka uwodzenia cała,
Gdybym cię tylko mniej była kochała[91]!
ALFRED
ELWIRA
Jestem występną, przyznaję,
Nie chcę taić moich błędów.
1215Hańbą okrytą zostaję
I niewartą żadnych względów.
Zdeptałam świętość skromności i wiary,
Godnam tak bolesnej kary.
Ale czyliż to tobie karać mnie przystało?
1220Krwawić serce, że ciebie swoim bóstwem miało?
Jeśliś nigdy nie kochał, nie znał ognia duszy,
Co namiętnym pożarem źródło życia suszy,
Co w serce wciska i razem w nim mieści
Obok lubej rozkoszy najsroższe boleści —
1225Cóż nieszczęsna Elwira mogła ci przewinić,
Żeś ją starał się gwałtem występną uczynić?
ALFRED
ELWIRA
Ach, Alfredzie,
Zdrada, Miłość, Wiara, KobietaTo być nie może, mnie błędna myśl wiedzie,
1230Ty mieć nie możesz duszy tak nikczemnej,
Nie zdeptałbyś ludzkości[92] dla chluby daremnej
I łzami mymi twej cnoty nie zmazał;
Tyś musiał mnie porzucić, honor ci tak kazał.
Wszak prawda? Powiedz, musiałeś mnie zwodzić,
1235Ciężkim pociskiem w to serce ugodzić?
Ach, powiedz, zaklinam cię, zmniejsz, skryj twoją winę,
Jak najmniej wiary godną — ja chcę, ja uwierzę,
Lada pozoru uchwycę się szczerze,
1240Nie żebym w dawnych marzeniach została,
Lecz żebym ciebie cnotliwszym widziała.
ALFRED
Zgaduję teraz twych żalów przyczynę:
Zazdrosnaś — i o kogo? O biedną Alinę!
Ale jakżeś ją mogła porównywać z sobą?
1245Ty, która jesteś płci pięknej ozdobą,
Ty, przed którą pół świata musi się uniżać,
Ach, jakżeś mogła tak sobie ubliżać
I brać za miłość — rozrywkę z mej strony?
Lecz żebym cię przekonał, ile jest ceniony
1250Każdy zadatek uczucia Aliny —
Oto jej bilet, w swym guście jedyny,
Mocny morałem i wczesną obroną,
Obok obietnic, o co nie proszono.
drąc list
1255Zdzieram go w sztuki, bądź pewna, że szczerze,
I u nóg twoich kładę go w ofierze.
zbliża się
Zgoda zatem, Elwiro, niechaj znowu stanie,
Przebaczam nawet dla niej krzywdzące mniemanie.
ELWIRA
1260
Precz ode mnie, poczwaro! O łaskawe nieba!
Ileż podłości poznawać mi trzeba!
Alinę? Ty? Alinę?… Czyż mnie słuch nie myli?
W tej samej dobie, w tejże samej chwili,
Kiedy przysięgasz?… Nie, nie, wielki Boże!
1265Głos mój tej zgrozy wyrazić nie może.
do siebie
I toż jest dusza, którąm ja wielbiła!
do Alfreda
Więc i Alina twe żądze wzbudziła?
1270Jeszcześ winniejszy, jeszcze wina nowa.
Lecz tu nie o Alinie między nami mowa.
ALFRED
ELWIRA
ALFRED
na stronie
ELWIRA
1275
Nie szukaj zdrady, nie myśl o sposobie
W innym świetle się wystawić;
Wiem wszystko, nic nie zdołasz zaprzeć lub wyjawić.
Lecz nie chcę z tobą i minuty strawić,
Skrócę przykre nam uczucie,
1280Kładąc koniec tej rozprawie.
Sama oddam się pokucie,
Ciebie zgryzotom zostawię.
Ale nie, tego, co spodlił mi duszę,
Nieszczęsna, łaski jeszcze błagać muszę,
1285Udział spodlonych! Krok pierwszy sromoty!
Zaklinam cię więc na najświętsze prawa
Litości, jeśli nie cnoty,
Zachowaj przyjaźń Wacława.
ALFRED
ELWIRA
1290
Zbyt nagłe zerwanie
Może skazówką dla świata zostanie.
Jeśli mam tyle cierpieć, niechże cierpię skrycie…
Albo nie — idź, głoś, chwal się, zatruj nędzne życie,
Powiedz światu, uciesz go mych błędów obrazem,
1295Uciesz; ale powiedz razem[95],
Że ile zgryzot cierpię z utraty honoru,
Tyle wstydzić się muszę mojego wyboru.
Odchodzi.
SCENA IX
ALFRED
po krótkim milczeniu
Ach, jakże ładna, kiedy się rozgniewa!
Jeszcze tak ładną nigdy nie widziałem.
1300O, na honor, przeproszę, niech się nie spodziewa…
Ale stój, hola! Wszak się rozstać chciałem?
Dobra sposobność; lecz tak — wypędzony,
Złajany, wzgardzony…
Nie, nie; pójdę, przeproszę, a potem… cóż potem?
1305Porzucę… Fe! I cóż bym zyskał takim zwrotem?
Rozstanie, KobietaZostawmy im tę chlubę, której każda chciwa,
Że to one rwą zawsze miłośne ogniwa.
po krótkim myśleniu
Podarłem bilet, kaci wiedzą na co;
1310Nie bardzom gładko postąpił w tej mierze.
zbierając kawałki podartego listu
Lecz te kawałki wartości nie tracą,
Owszem[96], z nich każdy dwakroć większy bierze;
Powiem, żem uratował od zazdrośnej ręki,
1315A za to Aliny wdzięki…
Aj, wdzięki niezbyt wdzięczne, to przyznać wypada;
Rozumu jak na próbkę, długa, prosta, blada…
Ale mąż, mąż zazdrośny — uciecha jedyna!
Niechaj tylko ten utraci,
1320A co mi ujmie z rozkoszy Alina,
Mąż zazdrością dwakroć spłaci.
Ale biedna Justysia, któż to nas mógł zdradzić?…
Mniejsza z tym… miejsce straci… potrzeba zaradzić…
U Aliny ją umieszczę!
1325Brawo, brawo, wyśmienicie!
Żyj, Alfredzie, krótkie życie!
Lecz z Elwirą chciałbym jeszcze
Choć na pozór się pogodzić.
Ale jak ją ułagodzić?
KAMERDYNER
wchodzi
ALFRED
biorąc kapelusz
Wychodzi.
AKT III
SCENA I
Elwira, Justysia.
Elwira siedzi oparta na stole, trzymając chustkę na oczach.
JUSTYSIA
wnosząc kilka pakietów
Otóż pana Alfreda słodziutkie bilety[97];
Zewsząd, gdziem mogła zgadnąć, zbierałam pakiety:
Z środka kanapy ta największa plika,
1335Ta spod krosienek[98], a ta ze stolika,
Te zaś z komody, związane łańcuszkiem,
Ten pakiet był za biurkiem, a te dwa za łóżkiem;
Patrzałam, szukałam wszędzie,
I zdaje mi się, że już wszystko będzie.
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
z westchnieniem
Justysia odchodzi.
SCENA II
ELWIRA
Miłość, Rozum, PogardaO, jakże litości godzien,
Kogo miłość uciemięża!
1350Próżno rozsądku przyzywa
I nienawiść nieci w sobie;
Wrzące czucie wszystko zrywa,
Świat w kochanej ma osobie.
Próżno powtarzam, że go nienawidzę,
1355Że się taką duszą brzydzę,
Ach, próżno w męstwo, wstręt, we wzgardę się zbroję.
Jego serca szuka moje;
Chcąc mych nieszczęść dojść przyczyny,
Moim kosztem go tłumaczę;
1360Chcąc żałować mojej winy,
Jego straty tylko płaczę.
SCENA III
Elwira, Justysia.
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
urażona
ELWIRA
JUSTYSIA
Wszak dla lepszej wiary
1380Wzięłam i dotąd mam jeszcze przy sobie,
Lecz co pani rozkaże, to z nimi dziś zrobię.
ELWIRA
JUSTYSIA
Wszak dałam pani dowód oczywisty
I sam wyznał niestałość, czyliż jeszcze mało?
1385Lecz na cóż myśleć o tym, co się stało?
ELWIRA
JUSTYSIA
1390
Cóż z tej miłości, kiedy zawsze z trwogą,
Kiedy z jej łaski łzy oschnąć nie mogą;
Od jej zawiązku, w jakiej bądź zabawie,
Wesołą panią nie widziałam prawie.
StrójLeżą w szufladach paryskie ubiory,
1395Tak innym damom do nabycia trudne:
A pelerynki, pelerynki cudne,
Szlarki anielskie, a zwłaszcza te w ząbki,
Leżą nietknięte, jakby stare rąbki[102].
1400z rozczuleniem
Wszystko pani przeglądasz obojętnym wzrokiem,
coraz bardziej rozczulona
Girlandy[105] nie chcesz nosić, stronisz od zwierciadła,
1405Słowem — okropność w tym domu osiadła!
Wszystko to tej miłości nieszczęsne są skutki;
Lecz teraz przecie, jak miną te smutki,
Powróci spokój, zgryzoty się zmniejszą.
ELWIRA
Dobrze mówisz, Justysiu, będę spokojniejszą.
1410Chwile rozkoszy! nic was nie zatrzyma,
I nadziei nawet nié ma!
Zniknął sen szczęścia, zniknął mój świat cały,
Tylko żale mi zostały!
JUSTYSIA
ELWIRA
Dobrze mówisz, Justysiu, nie trzeba rozmawiać.
Ale powiedzże sama — jakie miał wejrzenie,
Kiedy swych uczuć dawał zapewnienie:
1420
Miłość, RadośćTen uśmiech czarujący i ten wyraz w twarzy,
Którym Bóg tylko kochających darzy!
JUSTYSIA
Prawda — miły, przystojny i przysiąg nie skąpi;
Ależ mu i pan Hrabia w niczym nie ustąpi.
Także przyjemny, przystojny i młody,
1425Pragnie spokojnej, domowej swobody
I choć teraz oziębły, ja powiadam przecie,
Że niezadługo kochać się będziecie;
Niechaj się tylko pan Alfred oddali.
ELWIRA
Dobrze mówisz, Justysiu, będziem się kochali.
1430Ale jestżeś ty pewna, że on nie żartował?
Może on tylko ufności próbował?
JUSTYSIA
Czy tak? No, to wiem, co wszystko ma znaczyć:
Niechże i zaraz przyjętym zostanie;
Możesz się pani przed nim wytłumaczyć,
1435Nawet przeprosić po wziętej naganie.
ELWIRA
Kto? ja? tego zdrajcę miałabym zobaczyć?
Jeszcze przed nim się tłumaczyć?
Ja go nie cierpię! Ja go nienawidzę!
Samym wspomnieniem się brzydzę!
1440Daj, daj te listy.
JUSTYSIA
ELWIRA
JUSTYSIA
ELWIRA
Nie; unikając domysłów w tej mierze,
1445Stamtąd chcę wszystko do niego wyprawić.
Ty zostań, powiedz, jak Wacław przyjedzie,
Że już nie będę w domu na obiedzie,
Bo przy słabszej dziś siostrze cały dzień zabawię.
Elwira zabiera pakiety listów w swój szal i odchodzi.
SCENA IV
JUSTYSIA
Ciesz się, Justysiu, i ciesz się, Wacławie!
1450Otóż to główka, dalibóg, nie lada.
Wszystko, co chciała, najlepiej wypada!
Nie będę teraz lękać się co chwilę,
Będę tu panią, kochać i żyć mile;
Wszystko spokojnie, wszystko z dobrą sławą.
1455Brawo, Justysiu! brawo!
śpiewa i tańcuje
Brawo, brawo, brawo!
Wacław wchodzi i staje w głębi
Brawo, Justysiu, brawo!
WACŁAW
kończy na tę samą nutę
Nastawia ręce, Justysia wpada w objęcie.
SCENA V
Justysia, Wacław.
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
Idzie do kanapy, wsparta na Wacławie.
WACŁAW
Siadają.
JUSTYSIA
WACŁAW
JUSTYSIA
1475
Poszła do siostry, która bardzo chora;
Przysłała po nią, zatem do wieczora,
Jeśli nie dłużej, będzie przy niej siedzieć,
O czym mi panu kazała powiedzieć.
WACŁAW
śpiewając na tę samą nutę
Brawo Justysiu, brawo, brawo, brawo!
1480Raz przecie nie potrzeba dręczyć się obawą:
Od rana do wieczora będziem tylko dwoje;
A, niechże cię uściskam za poselstwo twoje!
Całuje ją.
SCENA VI
Wacław, Elwira, Justysia.
ELWIRA
wbiegając
WACŁAW
ELWIRA
do Justysi
1490
Precz! Idź mi z oczu, jaszczurko zjadliwa,
Którąm przy sercu pieściła tak długo!
Takąż nagrodę bierze przyjaźń tkliwa?…
Precz z mego domu, teraz tylko sługo,
Nie wartaś słyszeć i słowa ode mnie.
1495Prowadź tak życie, jak zdradzasz nikczemnie!
Justysia oddala się w głąb sceny powoli i zatrzymuje się ze spuszczonymi oczyma
do Wacława po krótkim milczeniu
Ach, mężu, jakżeś w jednej mógł zapomnieć dobie,
Coś winien swojej żonie, coś winien sam sobie?
1500Takimże związkiem Wacław się zaszczyca?
Takąż rywalkę daje mi, niestety?
spoglądając na Justysię
Lecz gdzież ta piękność, która was zachwyca?
Jakież przymioty, jakież to zalety
1505Tak wasze głowy zajęły szalenie?
z ironią
Niechże je poznam, niechże i ja cenię;
Gdy już z tym bóstwem równać się nie ważę;
kłaniając się Justysi
1510Niechże dziś cześcią[107] przeszłą winę zmażę.
Teraz dopiero dochodzę przyczyny,
Czemu oziębły zawsze byłeś ze mną:
Jam oddalała życzeń cel jedyny,
Jam tylko w domu nie była przyjemną.
1515Dlategoś to chciał zawsze mnie wyprawić,
Abyś mógł częściej godziny z nią trawić.
Mąż, ŻonaOtóż to — wszyscy tacyście mężowie!
Czuli, wierni tylko w mowie;
coraz prędzej
1520Sami zły przykład dajecie,
A dobre żony mieć chcecie;
Chcecie, aby biedna żona,
Choć zwiedziona, choć wzgardzona,
Zawsze równie was kochała,
1525Wam wierzyła, was słuchała
I za wszystkie swoje męki
Jeszcze panu niosła dzięki;
Żeby jego znała wolę,
Ukrywała swą niedolę,
1530Żeby tylko sługą była…
tu pakiet jeden listów wypada z szalu
Ach! ach!
chce podnieść, pakiet drugi wypada i następnie wszystkie
O nieba! cóżem uczyniła!
Zakrywa oczy chustką i rzuca się na krzesło. Justysia się przybliża.
WACŁAW
podnosząc jeden pakiet
1535
Co to znaczy, Elwiro? Aj… Elwiro! żono!
Co to jest? Te… te listy, to do ciebie pono.
A to pięknie! to śmiesznie!
przewracając listy
Od kogo? Do kogo?
1540Powiedzże, czyje to listy być mogą?
drąc list w ręku; z wzrastającą niespokojnością
Powiedz, duszyczko, ja cię bardzo proszę,
Ja stąd nic złego, całkiem nic nie wnoszę,
Ja nie posądzam; ależ to nieładnie
1545Czekać, aż twój mąż tajemnicę zgadnie.
Czyjeż te listy? Żono droga, miła!
Tylko jedno, jedno słowo —
Dopieroś tyle mówiła!
Odpowiedzże mi, daj znak, kiwnij głową.
ELWIRA
WACŁAW
ELWIRA
ALFRED
wchodzi i chce się cofnąć
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ELWIRA
wstając
Odchodzi.
JUSTYSIA
przybliża się do Wacława
WACŁAW
1560
Oddal się.
dzwoni i mówi do Kamerdynera
Wejść tu teraz nie wolno nikomu,
Wszystkim powiadać, że mnie nie ma w domu.
Justysia odchodzi.
SCENA VII
Wacław, Alfred.
Alfred wszedłszy i postrzegłszy swoje listy, okazuje wewnętrzne pomieszanie; zaciera ręce i nuci czasami, poglądając[108] raz na listy, raz na Wacława. Wacław zamyka drzwi, którymi Elwira wyszła.
ALFRED
z przymuszonym śmiechem
WACŁAW
1565
Zamykam.
długie milczenie. Alfred zawsze niespokojny, a Wacław drugie boczne drzwi zamyka
Nikt nam nie przeszkodzi.
Alfredzie, przykre dla mnie zdarzenie zachodzi,
Przykre i wyznać; ale znając serce twoje,
1570Znając i szczerą przyjaźń, chybić[109] się nie boję,
Gdy miłość własną przytłumiając w sobie,
Zgryzot domowych wyznanie ci zrobię.
Właśnie nim wszedłeś, minut kilka, moja żona,
Nie wiem, przeciw tam czemu gniewem uniesiona,
1575Upuściła przypadkiem tych listów tysiące.
Jej krzyk, jej pomieszanie, wszystkie członki drżące,
Jakąś w tym tajemnicę wskazywać się zdały;
Podnoszę, czytam i staję zdumiały.
Czy uwierzysz? Patrz, same miłośne wyznania,
1580Jakieś skryte umowy, jakieś rady, zdania,
Przysiąg krociami… słowem, znajduję bilety,
Jakie się zwykle piszą [110] do kobiety,
Która nam uczuć całkiem już nie kryje
I z którą się… nareszcie jak najlepiej żyje.
1585Pytam, proszę, zgaduję, błagam czy się dziwię,
Elwira milczy.
ALFRED
WACŁAW
Milczy uporczywie,
I tylkom to mógł wyrwać spomiędzy szlochania,
1590Że ją w tym obce dobro do milczenia skłania.
Co tu więc z tego wnosić, co czynić wypada,
Powiedz, i niech mnie twoja objaśni w tym rada.
ALFRED
Ja sądzę, że Elwira całkiem jest niewinna,
Chyba w tym, że ci kryje, co zrobiła inna!
1595Ależ trudno wymagać po czułej osobie,
By zwierzenia przyjaźni powierzała tobie.
WACŁAW
Ale czyjeż być mogą? Jej związki mi znane,
A potem przyjaciółki gdzie są tak wylane[111],
Aby sobie podobne powierzały rzeczy?
ALFRED
1600
Prawda, dobra uwaga. Lecz któż mi zaprzeczy,
Gdy te listy pisane przynajmniej od roku,
Że ten związek twojemu nie uszedłby oku?
WACŁAW
Znasz mnie, na co mam mówić — ja bym też nie zoczył[112]!
Dlategom to z Elwirą rozmowę odroczył;
1605Nie chciałem, aby zgadła, co się ze mną działo,
I myślała, że sobie i jej ufam mało.
Nareszcie, na uwagę wszystko biorąc ściśle,
O rozumie Elwiry z większą chlubą myślę —
Lepiej by przecie pisał od niej ulubiony.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
urażony
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
1615
Na, masz, weź ich kilka, czytaj,
A potem, czemu głupie, sam siebie zapytaj.
Nie do mojej więc żony te listy pisane,
Pewnie; jednak spokojnym póty nie zostanę,
Póki całej nie będę tajemnicy wiedziéć.
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
Nie, nie; zazdrość, nie zazdrość, niechaj co chce będzie,
Ja dzisiaj objaśnionym muszę być w tym względzie.
1630po krótkim milczeniu
Niech tylko jaki pozór na myśl mi przypadnie…
Z kimże żyje Elwira? Wszystkich znam dokładnie.
ALFRED
Czekaj, co za myśl! Może… Tak jest, nie inaczej:
Justysia, jej służąca, przyjaciółka raczej,
1635Co się swą francuszczyzną często lubi chwalić,
Wszak łatwo mogła kogo miłością zapalić.
A naśladując modę i wieku zwyczaje,
Chociaż Polka, po polsku w miłość się nie wdaje —
Wszystko więc po francusku, bilet i rozmowa.
1640Tak robią nasze panie, tak świata połowa,
Dlaczegóż by Justysia nie tak robić miała
I umiejąc inaczej, po polsku pisała?
Nawet — przypomnij sobie, gdym wszedł niespodzianie —
Szła, wróciła i pono… Prawda, wyśmienicie! —
1645Chciała ci mowę przerwać i wstrzymać odkrycie;
Tak, wierzaj mi, niepróżne są domysły moje.
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
No, jużci nie szkodzi,
1650Ale to w moim domu… jakoś nie uchodzi…
Aby pod moim bokiem… moralność cierpiała.
ALFRED
z ironią powtarzając
WACŁAW
Zatem jest to rzecz niemała…
Ale na cóż przed tobą mam się kryć w tej mierze,
1655Kiedym zaczął się zwierzać, z wszystkiego się zwierzę;
Otóż widzisz, Justysia… Ale nie wnoś sobie,
Że ona jest służącą w zwyczajnym sposobie;
Ona wzrosła z Elwirą, wzięła wychowanie,
Które by dobrym było nawet w wyższym stanie,
1660Od swych nauczycieli korzystała wiele
I znając ją dokładnie, mogę wyznać śmiele…
ALFRED
z niecierpliwością
WACŁAW
Otóż ta dziewczyna…
Chciałbym, żebyś z nią mówił, to rozkosz jedyna!
1665Trudno prawdziwie wierzyć, jak ma dobrze w głowie,
Jak rozsądna, przyjemna, wesoła w rozmowie…
ALFRED
WACŁAW
Wszystko wyznać muszę:
Otóż… A co najbardziej zaszczyca jej duszę,
1670To jest dobroć anielska z tym czułym wyrazem…
ALFRED
z niecierpliwością
WACŁAW
ALFRED
WACŁAW
wpadając w mowę
ALFRED
WACŁAW
prędko
ALFRED
WACŁAW
ALFRED
na stronie
WACŁAW
zasłyszawszy
Czy zwodzi?
1685Otóż właśnie i mnie o to chodzi!
Ale znowu nie jest płocha
I te listy w takim zbiorze…
Nie, to być nie może.
Ale, hm, prawda, przypominam sobie,
1690Ktoś się w niej kochał młody i bogaty;
Raz mi wspomniała w dość dziwnym sposobie,
Nawet się śmiała z kochanka utraty.
Lecz jeśli mając te oba przymioty,
To jest młodość i klucz złoty,
1695Nie umiał panicz wyszukać sprężyny
Do ustalenia tak młodej dziewczyny,
To już być musiał, mówiąc między nami,
Gap, ale gap nad gapiami.
ALFRED
nieukontentowany
WACŁAW
1700
Więc tym się nie straszę.
Ale to próżne są domysły nasze;
Wolę Justysię tu przysłać do ciebie,
Staraj się, proszę, w pewność ją wprowadzić,
Że chcesz dopomóc tę sprawę zagładzić.
1705Ofiaruj się jej w potrzebie,
Że przyjmiesz nawet i listy na siebie,
Że… Ale ty potrafisz sobie z nią poradzić,
A ja tymczasem, aż do nóg zniżony,
Będę o spokój wszystkich prosić mojej żony.
Odchodzi.
SCENA VIII
ALFRED
ciska listy o ziemię
1710
Niech cię!… KobietaWierz tu kobietom, bądź szczery, bądź stały,
W pole cię wyprowadzi lada nosek mały.
chodzi dużym krokiem
Dziecko… niewinność… słóweczka pieszczone…
No proszę, prócz niej — każdy był zwiedziony;
1715Żona od męża, mąż znowu od żony,
Ja zaś zwodziłem i męża, i żonę,
A ta najlepiej, duszyczka kochana,
Bo zwiodła i mnie, i panią, i pana.
SCENA IX
Alfred, Justysia.
ALFRED
Pięknie, panno Justyno, najpiękniej, wybornie!
1720Czemuż oczka spuszczone? Czemu tak pokornie?
Już mnie nie zwiodą te minki udane —
Znane jej serce, nadto dobrze znane;
Nic nie chcę słuchać, nic zmiękczyć nie zdoła.
po krótkim milczeniu
1725Cóż, nic nie mówisz? Nie śmiesz podnieść czoła?
Zwiodłaś mnie dla drugiego, zastąpi go trzeci,
Fe, wstydź się mościa panno[115]! Nic bardziej nie szpeci
Jak płochość, chytrość, zmienność i nieczułość razem,
A wszystkich tych przymiotów — waćpanna[116] obrazem.
1730Justysia, która dotąd stała ze spuszczonymi oczyma i pokornie słuchała, parska śmiechem, spojrzawszy mu w oczy. Alfred zdziwiony i trochę zmieszany
Cóż to jest?
JUSTYSIA
śmiejąc się
Ach, ach, jakże mnie to bawi,
Kiedy się pan gniéwa!
Lecz za cóż mi pan to kazanie prawi?
1735Za cóż tak przezywa?
ALFRED
JUSTYSIA
ALFRED
JUSTYSIA
śmiejąc się
ALFRED
JUSTYSIA
Bo się pan nie śmieje.
1745Lecz tu nie pora na kłótniach czas trawić;
Potrzeba panią z nieszczęścia wybawić.
Jak tu zniweczyć dowód oczywisty,
Te listy pańskie, te nieszczęsne listy?
ALFRED
bierze kapelusz i chce odchodzić
Co mnie do tego? Umiecie nas zwodzić,
1750Umiecie broić, umiejcież i godzić!
wraca się i pierwszy wiersz mówi z namyśleniem, dalej z wzrastającą złością
Powiedz, że były do ciebie pisane…
Że… w tobie całe miasto zakochane,
Rząd, senat, armija cała,
1755Wszystkie ucznie, profesory,
Mecenasy i doktory…
Żeś od wszystkich listy miała,
Żeś… powiedz, co będziesz chciała;
A jeśli Wacław twojej nie uwierzy mowie,
1760Niechaj się mnie zapyta, wszystkiego się dowie.
Wacław wchodzi, a na znak jego Justysia odchodzi.
SCENA X I OSTATNIA
Wacław, Alfred.
WACŁAW
Elwira wszystko wyznała,
Winna, ale wina cała
Na nią samą spaść nie może;
W naszym sumieniu największą część złożę.
1765Alfredzie, tego rodzaju urazy
Jednym zwyczajnie kończą się wyrazem.
Wiem, co odpowiesz, ale wiem zarazem —
I to przyznasz — że w tej dobie
Jaka bądź żądza szalona,
1770Wre w głębi naszego łona,
Musim zapomnieć o sobie.
Jest obowiązkiem naszego honoru
Chronić od skazy, od skazy pozoru,
Tę, co zbyt ufna, serca tylko żyjąc wiarą,
1775Przewrotności dziś naszej stała się ofiarą.
ALFRED
Kłaniają się zimnym ukłonem i odchodzą w przeciwne strony.
Przypisy
[1]
Fredro, Andrzej Maksymilian (1620–1679) — kasztelan lwowski, wojewoda podolski, poseł, senator, autor łacińskich traktatów politycznych, historycznych i wojskowych oraz napisanego po polsku zbioru Przysłowia mów potocznych (1658); Aleksander Fredro uważał się za jego potomka i swoje komedie opatrywał mottami zaczerpniętymi z jego zbioru. [przypis edytorski]
[3]
przepomnieć (daw.) — zapomnieć; którem (…) przepomniała: które zapomniałam, o których zapomniałam (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
[10]
pałać (książk.) — płonąć, roztaczać blask i ciepło; przen. doznawać silnych uczuć. [przypis edytorski]
[11]
nie jegoż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ż; znaczenie: przecież nie jego, doprawdy nie jego. [przypis edytorski]
[12]
rozumiał powinnością miłość — rozumiał miłość jako powinność (francuska składnia). [przypis edytorski]
[18]
szlarka (daw.) — układające się w falbankę lub harmonijkę obszycie brzegu sukni, gorsetu a. czepka. [przypis edytorski]
[20]
honor — w karcianej grze w wista: as, król, dama, walet lub dziesiątka w kolorze atutowym. [przypis edytorski]
[21]
rober — faza gry w grach karcianych, która kończy się podsumowaniem punktów; także: wygranie dwóch partii przez jedną z par, co kończy rozgrywkę. [przypis edytorski]
[23]
allegro (muz., wł.: radośnie) — tempo wykonywania utworu w muzyce: wesoło, żywo; także utwór w takim tempie. [przypis edytorski]
[24]
Wcześnieś dziś wrócił — końcówka z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: wcześnie dziś wróciłeś. [przypis edytorski]
[30]
Chimera (mit. gr.) — ziejący ogniem potwór z głową lwa, ciałem kozy i ogonem węża; przenośnie: coś o niezwykłej naturze, dziwacznego, nierzeczywistego a. wydumanego. [przypis edytorski]
[38]
stolnikowa — żona stolnika, dawnego tytularnego urzędnika ziemskiego (jego tytuł pochodził z czasów średniowiecza, kiedy dworski stolnik miał obowiązek zajmowania się stołem królewskim). [przypis edytorski]
[40]
upstrzona — tj. mająca wiele muszek, czarnych kropek, które kobiety przylepiały sobie na twarzy dla dodania sobie wdzięku lub w celu zakrycia defektów cery. [przypis edytorski]
[42]
tabaka — sproszkowany aromatyzowany tytoń, używany dawniej jako środek pobudzający do kichania. [przypis edytorski]
[43]
starosta — w dawnej Polsce: urzędnik królewski sprawujący władzę nad powiatem. [przypis edytorski]
[44]
lukrecja — wyciąg z korzenia drzewa lukrecjowego o charakterystycznym słodko-mdłym smaku, stosowany w przemyśle cukierniczym i w lecznictwie. [przypis edytorski]
[46]
kasztelan — w dawnej Polsce: urzędnik zarządzający w imieniu władcy zamkiem i podległym okręgiem, potem urzędnik ziemski zasiadający w radzie królewskiej, a później w senacie. [przypis edytorski]
[47]
baronostwo — tu: para małżeńska: baron i baronowa; baron: tytuł szlachecki używany w różnych krajach europejskich, zazwyczaj niższy niż wicehrabia lub hrabia. [przypis edytorski]
[49]
jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy jest, czyż jest. [przypis edytorski]
[51]
gap (daw.) — gapa, człowiek nierozgarnięty, nieuważny, taki, który coś przegapia. [przypis edytorski]
[55]
Takem się zlękła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tak się zlękłam. [przypis edytorski]
[64]
więcem je czytała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: więc je czytałam. [przypis edytorski]
[67]
Wież to pani? — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż); inaczej: czy wie to pani? [przypis edytorski]
[69]
matrona (łac.) — żona, gospodyni domu; dziś: starsza, przeważnie zamężna kobieta, ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]
[70]
czyli (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy, czy też. [przypis edytorski]
[72]
twarzyczkę kratami zasłaniać — tj. żyć w klasztorze zamkniętym, gdzie widzenia z osobami z zewnątrz możliwe są tylko w rozmównicy, w której zakonnica i jej gość są rozdzieleni kratą. [przypis edytorski]
[75]
kądziel — pęk lnu, konopi albo wełny przygotowanej do przędzenia, umocowany na przęślicy lub kołowrotku; dawniej symbol płci żeńskiej. [przypis edytorski]
[76]
Nadtoś żył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: nadto żyłeś, zanadto żyłeś. [przypis edytorski]
[80]
z popiołów powstają mściciele — parafraza wersu z poematu Eneida: „Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel” (przedśmiertne przekleństwo Dydony rzucone na potomków Eneasza). [przypis edytorski]
[81]
Hodie mihi, cras tibi (łac.) — dziś mnie, jutro tobie (sentencja przywoływana dla przypomnienia, że nieszczęście może się przydarzyć każdemu, umieszczana również na nagrobkach). [przypis edytorski]
[91]
była kochała — konstrukcja czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: kochała wcześniej (uprzednio). [przypis edytorski]
[98]
krosienka — zdrobn. od: krosna; krosno: przyrząd do wytwarzania tkanin z przędzy poprzez przeplatanie przez siebie dwóch prostopadłych względem siebie układów nitek: osnowy i wątku. [przypis edytorski]
[101]
mora — tkanina jedwabna ze smugowatym deseniem przypominającym słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap lub mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych. [przypis edytorski]
[102]
rąbek — chusta osłaniająca głowę i ramiona kobiety; w czasach Fredry był to już staroświecki element stroju. [przypis edytorski]
[103]
kaszmir — cienka, miękka tkanina z wełny kóz kaszmirskich, żyjących na pograniczu Indii i Pakistanu. [przypis edytorski]
[110]
Jakie się zwykle piszą (daw.) — dziś popr. tylko z formą bezosobową czasownika: jakie się zwykle pisze, albo z imiesłowem przymiotnikowym biernym: jakie zwykle są pisane. [przypis edytorski]
[116]
waćpanna — skrót od dawnego zwrotu grzecznościowego: waszmość panna (wasza miłość panna). [przypis edytorski]
Proszę czekać...
