Przypisy

glon, zdr. glonek (daw. a. gw.) — kromka. [przypis edytorski]

gloria Dei (łac.) — chwała Boga. [przypis edytorski]

Gloria, Gloria, Gloria in excelsis Deo (łac.) — Chwała, chwała, chwała na wysokościach Bogu. [przypis edytorski]

Gloria in excelsis deo (łac.) — chwała na wysokościach Boga. [przypis edytorski]

gloria in excelsis Domino (łac.) — chwała na wysokości Bogu. [przypis edytorski]

gloria — krąg rozproszonego światła otaczający postać świętego lub bóstwa na obrazie; tu: wielobarwna poświata wokół księżyca. [przypis edytorski]

gloria (łac.) — chwała; tu skrót od Gloria in excelsis Deo: chwała na wysokości Bogu. [przypis edytorski]

gloria mundi (łac.) — chwała świata. [przypis edytorski]

Gloria (…) tantum est — por. Iuvenalis, Satirae, VII, 81. [przypis edytorski]

Gloria tibi Domine (łac.) — Chwała Tobie, Panie. [przypis edytorski]

gloria — zjawisko optyczne: wielobarwne kręgi poświaty wokół postaci; chwała, sława otaczająca kogoś. [przypis edytorski]

glorieux — chlubny, dumny; tu: żądny sławy. [przypis edytorski]

gloriose (łac.) — chwalebnie. [przypis edytorski]

gloriosius (łac.) — bardziej chwalebnie. [przypis edytorski]

gloryja (z łac. gloria) — chwała. [przypis edytorski]

glosa — tu: niezrozumiałe słowo, zdanie. [przypis edytorski]

glosolalia (z gr. γλῶσσα, glossa: język i λαλῶ, lalo: mówię) — dar języków, wygłaszanie pod wpływem religijnej ekstazy słów w języku nieznanym mówiącemu lub w ogóle nieistniejącym. [przypis edytorski]

glosować — umieszczać notatki lub dopiski na marginesie. [przypis edytorski]

glossa a. glosa — uwaga, komentarz. [przypis edytorski]

glossować — dopisywać glossy, czyli wyjaśniające notatki, umieszczane przeważnie na marginesie lub między linijkami tekstu. [przypis edytorski]

glostet — glimmt. [przypis edytorski]

Gloucester — tłumacz życzył sobie, żeby nazwisko to wymawiać „Gloster”; w takim brzmieniu nie narusza rytmu wiersza. [przypis edytorski]

glūdumas — giluma, tolybė. [przypis edytorski]

Glubb, John Bagot (1897–1986) — brytyjski wojskowy, generał broni; w latach 1939–1956 dowodził Legionem Arabskim w Królestwie Transjordanii. Znany również jako Glubb Pasza. [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald (1714–1787) — niemiecki kompozytor okresu klasycyzmu, autor m.in. opery Orfeusz i Eurydyka (1762). [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald Ritter von (1714–1787) — niem. kompozytor okresu klasycyzmu; jeden z reformatorów opery klasycznej w myśl prawdy dramatycznej, idei równowagi między muzyką i słowem, podporządkowania muzyki akcji utworu i scalenia obu warstw, muzycznej i treściowej, w jednolite dzieło (począwszy od uwertury mającej zapowiadać akcję i tematy muzyczne, poprzez zbliżenie formalne arii i recytatywów, aby przechodziły płynnie jedne w drugie, nie rozrywając spoistości dzieła, ustanowienie ważnej roli chóru na wzór antyczny, aż po wprowadzenie na scenę operową wielkich tematów z literatury klasycznej czy mitologii w miejsce płaskich intryg miłosnych). Gluck był autorem ponad stu utworów scenicznych: oper (m.in. Orfeusz i Eurydyka 1762; Alcesta 1767, Ifigenia na Taurydzie 1779), baletów, pantomim, kantat dramatycznych i in. Nie znalazłszy wystarczającego zrozumienia dla swoich nowatorskich pomysłów w Wiedniu, przeniósł się do Paryża, gdzie jego wysoką protektorką stała się królowa Maria Antonina, niegdyś jego uczennica. Po paryskiej premierze Ifigenii w Aulidzie wybuchł spór dzielący publiczność i krytykę na „gluckistów” i „piccinistów”, tj. zwolenników reformy opery w duchu Glucka lub klasycznej opery włoskiej w stylu realizowanym wówczas przez Picciniego (sami kompozytorzy pozostali niezmiennie w przyjacielskich stosunkach, darząc się wzajemnie szacunkiem i uznaniem). Ponieważ do sporu włączyła się królowa, ostatecznie ogłoszono zwycięstwo Glucka. [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald Ritter von (1714–1787) — niem. kompozytor okresu klasycyzmu; opera Orfeusz i Eurydyka (Orfeo ed Euridice) powstała w 1762 r. [przypis edytorski]

Gluck, Händel, Hasse — niemieccy kompozytorzy XVIII w., twórcy oper: Christoph Willibald Ritter von Gluck (1714–1787), Georg Friedrich Händel (1685–1759), Johann Adolf Hasse (1699–1783). [przypis edytorski]

Gluck (niem.) — szczęście. [przypis edytorski]

gludumas — čia: švelnumas. [przypis edytorski]

Glück auf (niem.) — powodzenia, niech się darzy (zwrot zwyczajowy, niekiedy jako polski odpowiednik podaje się „szczęść Boże!”). [przypis edytorski]

Glück auf! (niem.) — Powodzenia! [przypis edytorski]

Glück auf (niem.) — szczęść Boże. [przypis edytorski]

Glück (niem.) — szczęście. [przypis edytorski]

glukizm — styl naśladujący Christopha Willibalda Glucka (1714–1787), klasycystycznego kompozytora niemieckiego. [przypis edytorski]

gluotna — lygi, daili. [przypis edytorski]

Gluzować lub glozować — zacierać, wymazywać, niszczyć, usuwać (wg Słownika języka polskiego pod red. Jana Karłowicza, Warszawa 1900–1927). [przypis edytorski]

Glycera — imię żeńskie. [przypis edytorski]

gmach jej zawarty nie bierze wolności (starop.) — szyk przestawny, inaczej: nie odbiera jej wolności zamknięty gmach (tj. może swobodnie z niego wyjść). [przypis edytorski]

gmach — tu: komnata. [przypis edytorski]

gmach — tu: konstrukcja, budowla (tj. olbrzymi drewniany koń). [przypis edytorski]

Gmach zbudowałem, co przestoi wieki — nawiązanie do słów rzym. poety Horacego (Pieśń III, 30): „Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu…” (tł. L. Rydel), oraz do faktu, że Piotr I nakazał zbudować miasto Sankt Petersburg, swoją nową stolicę; Na kościach zbudowany…: Petersburg zaplanowano na podmokłym gruncie, jego wybudowanie kosztowało życie tysięcy ściągniętych do przymusowej pracy robotników. [przypis edytorski]

gmerk (hist.) — godło, stempel rzemieślniczy (w oryginle verderame: grynszpan, patyna). [przypis edytorski]

gmerzący — tu: wijący się, pełzający we wszystkie strony. [przypis edytorski]

gmina kmieca — jednostka dawnego samorządu chłopskiego. [przypis edytorski]

Gmina — potoczne określenie Rady Żydowskiej, reprezentującej mieszkańców getta przed władzami okupacyjnymi. [przypis edytorski]

gmina — tu: grupa, gromada. [przypis edytorski]

gmin (daw.) — ludzie z niższej warstwy społecznej; tłum. [przypis edytorski]

gmin — lud, ludność niższych stanów. [przypis edytorski]

gmin — lud. [przypis edytorski]

gmin — ludzie z niższej warstwy społecznej; tłum. [przypis edytorski]

gmin — ludzie z niższych warstw społecznych. [przypis edytorski]

gmin — lud; zwykli mieszkańcy. [przypis edytorski]

gminnie — tu: pospolicie, potocznie. [przypis edytorski]

gmin — niższe warstwy społeczne. [przypis edytorski]

gminność — pospolitość, prymitywizm. [przypis edytorski]

gminność — pospolitość, prymitywizm. [przypis edytorski]

gminny (daw.) — właściwy pospólstwu, pospolity, prostacki. [przypis edytorski]

gminny — pospolity, nie arystokratyczny. [przypis edytorski]

gminny (tu daw.) — pospolity, niski; ludowy, zabobonny. [przypis edytorski]

gminny — tu: pochodzący z gminu, tj. pospólstwa, ludowy, wiejski; pospolity, wulgarny. [przypis edytorski]

gminny — tu: pospolity, potoczny; gminne wyrażenie — zwrot używany w niskim stylu, charakterystyczny dla mowy ludzi niewykształconych. [przypis edytorski]

gminny — tu: pospolity, prostacki. [przypis edytorski]

gminny — tu: prostacki. [przypis edytorski]

gminoruchy (daw. neol.) — ruchy ludowe, rewolucje. [przypis edytorski]

gmin szaraczkowy — szlachta szaraczkowa, uboga, zaściankowa szlachta (nosząca żupany szare, domowej roboty a nie karmazynowe, jak zamożne ziemiaństwo). [przypis edytorski]

gminy — jednostki organizacyjne polskiej emigracji popowstaniowej na Zachodzie. [przypis edytorski]

gminy (starop. forma) — dziś N.lm r.ż.: (pomiędzy) gminami. [przypis edytorski]

Gmunden — uzdrowiskowe miasto w Austrii, w Alpach Salzburskich, nad jeziorem Traunsee. [przypis edytorski]

gnać się — dziś: gnać. [przypis edytorski]

gnać się — dziś popr.: gnać. [przypis edytorski]

gnaciasta — koścista. [przypis edytorski]

Gnädige Frau (niem.) — Szanowna Pani. [przypis edytorski]

gnädige Frau (niem.) — szanowna pani. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106 p.n.e.–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106 p.n.e.–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

gnan (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

gnan losem (…) pamiętny gniew znosząc Junony — los wybrał Eneasza na założy­ciela nowego państwa w Lacjum i parł go do wypełnienia przeznaczonej misji; z drugiej strony wszystkie poczynania Eneasza hamował zapamiętały gniew Junony, mściwie prześladującej Trojan. [przypis edytorski]

gnarować się (z niem. nähren: karmić, żywić) — żywić, utrzymywać się, żywić się. [przypis edytorski]

gnat — tu: pistolet. [przypis edytorski]

gnębił — w innej wersji: zniemczył („Nie damy, by nas zniemczył wróg”). [przypis edytorski]

gnejs — skała metamorficzna o krystalicznej strukturze, zwykle pstra. [przypis edytorski]

Gnejusz Pompejusz zw. Magnus (Wielki) (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu (razem z Juliuszem Cezarem i Markiem Krassusem); po rozpadzie triumwiratu konflikt między nim i Cezarem przerodził się w otwartą wojnę domową, zakończoną bitwą pod Farsalos, w której Pompejusz odniósł druzgoczącą klęskę. [przypis edytorski]

Gnejusz Pompejusz zw. Magnus (Wielki) (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu (razem z Juliuszem Cezarem i Markiem Krassusem). [przypis edytorski]

gniadoszka — klacz o jasnobrązowej sierści. [przypis edytorski]

gniadosz — koń maści gniadej, tj. mający sierść brązową, a grzywę, ogon i dolne odcinki kończyn czarne. [przypis edytorski]

gniadosz — koń o brązowej sierści, z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

gniadosz — koń o maści jasnobrązowej z odcieniem czerwonobrunatnym, z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

gniady — (o koniu) jasnobrązowy z czarną grzywą i ogonem. [przypis edytorski]

gniady — określenie maści konia; maść gniada to taka, w której włosy tułowia są barwy brązowej, czekoladowej lub złocistobrązowej, zaś sierść nóg i pyska ciemniejsza lub całkowicie czarna, a włosy grzywy i ogona czarne lub ciemnobrązowe. [przypis edytorski]

gniaździe (starop. forma) — dziś: gnieździe. [przypis edytorski]

gniaździe (starop. forma) — (w) gnieździe. [przypis edytorski]

Gniazda Sokole — oddziały Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. [przypis edytorski]

Gniazdo cnoty i Herby rycerstwa — tytuły publikacji heraldycznych Bartosza Paprockiego: Gniazdo Cnoty, zkąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają, Kraków 1578; Herby rycerstwa polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone, Kraków 1584. [przypis edytorski]

gniazdo (przen.) — siedziba rodu. [przypis edytorski]

gniazdy — dziś popr. forma N. lm: gniazdami. [przypis edytorski]

gniazdy — dziś popr. N. lm: gniazdami. [przypis edytorski]

gnida — tu przen.: coś małego, nikczemnego. [przypis edytorski]

gniecie niewidzialna, aż wreszcie zjadaczy chleba w aniołów przerobi — niedokładny cytat z wiesza Juliusza Słowackiego Testament mój. [przypis edytorski]