Przypisy

U Ranów na ostrowiu — na wyspie Rugii. [przypis edytorski]

Uranos (gr.) a. Uranus (łac.) (mit. gr., mit. rzym.) — bóg uosabiający niebo, wspólnie z Gają (Ziemią) zrodził kolejne pokolenia bogów; obalony przez swojego syna Kronosa (rzym. Saturn). [przypis edytorski]

Uranos (mit. gr.) — bóg i uosobienie nieba, razem w Gają-Ziemią spłodził kolejne pokolenia bogów; utracił władzę nad światem w wyniku buntu, na czele którego stał jego syn Kronos. [przypis edytorski]

Uranos (mit. gr.) — bóg uosabiający niebo, syn i mąż Gai (Ziemi), z którą zrodził tytanów, cyklopów i sturękich olbrzymów. Obawiając się potęgi sturękich i cyklopów, uwięził ich w łonie Ziemi, w Tartarze. Gaja, nie chcąc dopuścić do tego, by to samo stało się z tytanami, wraz z najmłodszym z ich, Kronosem, zorganizowała spisek przeciwko Uranosowi, który został okaleczony i pozbawiony władzy. [przypis edytorski]

Uranos — po łacinie: Uranus. [przypis edytorski]

Uranowy ród — ród bogów (np. Kronosa) i tytanów jako potomków Uranosa; tych wszystkich ujarzmił zmyślnie Zeus jako władca nowego pokolenia bogów. [przypis edytorski]

Urbański, Aureli (1844–1901) — poeta, dramaturg. [przypis edytorski]

Urbański von Ostrymiecz, August (1866–1950) — przed I wojną światową austro-węgierski oficer i szef wywiadu wojskowego, szef biura ewidencyjnego w latach 1909–1914. [przypis edytorski]

urbanité (fr.) — światowość, obycie. [przypis edytorski]

Urban VIII — właśc. Maffeo Barberini (1568–1644), papież w latach 1623–1644; mecenas sztuki i nauki; początkowo protektor Galileusza, po publikacji Dialogu o dwóch najważniejszych systemach świata… (1632), zapewne osobiście urażony fragmentem dzieła, stał się mu wrogi. [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — dosł. miastu i światu (formuła błogosławieństwa wygłaszanego przez papieża w Rzymie podczas ważnych uroczystości katolickich); tu: całemu światu. [przypis edytorski]

urbi et orbi! (łac.) — miastu i światu (dziś formuła błogosławieństwa papieskiego). [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — miastu i światu (formuła używana w odniesieniu do błogosławieństwa udzielanego przez papieża po uroczystej mszy w Niedzielę Wielkanocną w Rzymie). [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — miastu i światu. [przypis edytorski]

Urbino — miasto w śr. Włoszech, na wsch. od Toskanii. [przypis edytorski]

urbs Woligost apud urbaniores vocatur Julia Augusta propter urbis conditorem Julium Cesarem: (łac.) — miasto Woligoszcz przez wykształconych nazywane jest Julia Augusta, z powodu założenia go przez Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

uręczać — dziś popr.: ręczyć, zaręczać. [przypis edytorski]

uręczać — ręczyć, zaręczać, zapewniać. [przypis edytorski]

uręczać — tu: zaręczać. [przypis edytorski]

uręczać — zaręczać. [przypis edytorski]

uręczać — zaręczać, ręczyć, zapewniać. [przypis edytorski]

uręczający — dziś: zaręczający. [przypis edytorski]

uręczyć — dziś: zaręczyć, zapewnić. [przypis edytorski]

urėdas (brus.) — dvaro ūkio tvarkytojas. [przypis edytorski]

urėdas — dvaro ūkio tvarkytojas. [przypis edytorski]

urędnik (gw., z ros. урядник) — niższy stopniem policjant w carskiej Rosji; komendant gminnego posterunku. [przypis edytorski]

urėdystė — urėdo pareigos, darbas. [przypis edytorski]

Ure, Andrew (1778–1857) — szkocki lekarz, chemik i ekonomista, jeden z pierwszych teoretyków zarządzania; w książce The Philosophy of Manufactures (Filozofia manufaktur, 1835) wychwalał istniejący system fabryczny. [przypis edytorski]

uredzać (gw.) — radzić się. [przypis edytorski]

uredzić (gw.) — poradzić, dać radę; podołać. [przypis edytorski]

uredzić (gw.) — poradzić, podołać. [przypis edytorski]

uremia (med.) — mocznica, stan zatrucia organizmu produktami przemiany materii (m.in. mocznikiem) jako przejaw zaawansowanej niewydolności nerek. [przypis edytorski]

ureus — wizerunek uniesionej, gotowej do ataku kobry, symbol bogini Wadżet, sprawującej boską opiekę nad faraonem i legitymizującej jego władzę. Ureus umieszczano na koronie lub diademie władcy, ponad czołem, oraz jako amulet i element dekoracyjno-magiczny budowli, sprzętów i biżuterii. [przypis edytorski]

urezać (z ukr.) — uciąć. [przypis edytorski]

Ur-flegma — złożenie niem.-polskie: praflegma; Ur- (niem.): przedrostek pra- (pierwotny, pradawny). [przypis edytorski]

uriadnik (ros.) — niższy stopniem policjant w carskiej Rosji. [przypis edytorski]

Uriasz Hetyta (bibl.) — dowódca w armii króla Dawida i mąż Batszeby; król Dawid, pragnąc Betszeby, wysłał go na placówkę, na której Uriasz musiał zginąć (2 Sm 11,15). [przypis edytorski]

Uriens — częściej: Urien, postać z legend arturiańskich: król Gore (lub Garlot), mąż siostry króla Artura; postać inspirowana historyczną osobą Uriena, władcy Rheged, celtyckiego królestwa Brytów na północy Brytanii, wymienianego w VI-wiecznych heroicznych poematach epickich; najsłynniejszy syn historycznego Uriena, Owain mab Urien, w legendach zmienił się w postać Ywaina (Uwaina, Owaina), jednego z rycerzy Okrągłego Stołu. [przypis edytorski]

Urika — francuska powieść z 1823, autorstwa księżnej Claire de Duras (1777–1828), opowiadająca o młodej Murzynce w Paryżu, wychowanej zgodnie ze standardami dziewcząt z wyższych sfer, lecz nieszczęśliwej z powodu koloru skóry. [przypis edytorski]

Urika — niem. Urica: Novelle in Versen. [przypis edytorski]

Urim i Tummim (hebr.: lm. światło i lm. doskonałość, niewinność, prawda) — dwa kamienie o różnych kolorach wmontowane do arcykapłańskiego efodu (szaty liturgicznej), noszone na piersi w pektorale. Wraz z 10 innymi kamieniami symbolizowały 12 pokoleń Izraela. Służyły do objawiania wyroków boskich. [przypis edytorski]

Uritucu, Altagracia de Orituco — dziś miasto w Wenezueli, ok. 100 km na pd.-wsch. od Caracas. [przypis edytorski]

urke — wybitny złodziej, autorytet w świecie przestępczym. [przypis edytorski]

Urkiaga Basaraz, Esteban (1905–1937) — znany pod pseudonimem Lauaxeta (Lauquiniz) poeta i dziennikarz baskijski piszący w euskera; zamordowany przez oddziały faszystowskie 25 czerwca 1937 po zbombardowaniu przez niemiecko-włoskie lotnictwo Guerniki (26 kwietnia tego roku). [przypis edytorski]

Urkund — Lebenszeichen. [przypis edytorski]

Urmiak — dziś popr.: Urmia, bezodpływowe, słone jezioro w płn.-zach. Iranie, na Wyżynie Armeńskiej; największe jezioro w kraju. [przypis edytorski]

urna — pojemnik do przechowywania prochów zmarłych. [przypis edytorski]

urning (daw.) — XIX-wieczne określenie homoseksualisty zaproponowane przez Karla Ulrichsa (1825–1895), niemieckiego prawnika i dziennikarza, pierwszego aktywistę na rzecz równości osób homoseksualnych. [przypis edytorski]

urny — dziś popr. forma N.lm: urnami. [przypis edytorski]

urobić się (starop.) — spracować się. [przypis edytorski]

uroczne oczy — oczy rzucające urok; wierzono, że niektórzy złym spojrzeniem mogą sprowadzać nieszczęście. [przypis edytorski]

uroczny (przestarz.) — rzucający urok. [przypis edytorski]

uroczo piękny druh Hadriana — sformułowanie to może dotyczyć albo Greka Antinousa (ok.110/115–130 r. n. e.), młodziutkiego przyjaciela cesarza Hadriana (76–138 r. n.e.), którego ten, nieutulony w żalu po jego przedwczesnej śmierci, rozkazał deifikować, albo też wiersza autorstwa Hadriana, zaczynającego się od słów: „Animula vagula, blandula / Hospes comesque corporis (…)”, tj. „Duszyczko, tkliwa i ruchliwa, / Gościu i druhu mojego ciała”. [przypis edytorski]

uroczysko — dzikie i trudno dostępne miejsce, zwykle bagno. [przypis edytorski]

uroczysko — miejsce odludne a. trudno dostępne. [przypis edytorski]

uroczysko — miejsce odludne i trudno dostępne. [przypis edytorski]

uroczysko — trudno dostępny teren w puszczy. [przypis edytorski]

uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Panny — 15 sierpnia 1100 r.; urodzony w 1086 r. Bolesław Krzywousty miał wówczas 14 lat. [przypis edytorski]

urodzaje ziemi — tu: pokarm, jedzenie. [przypis edytorski]

urodziła była Jakubowi — Tora podkreśla ten fakt, bo to co stało się Dinie było karą dla Jakuba, za to że nie dopuścił, by poślubił ją Esaw (zob. komentarz do Genesis 32:23), zob. Radak do 34:1. [przypis edytorski]

Urodziwość to dar fortuny, lecz czytanie i pisanie idą z przyrodzenia — Ciarka, jak zwykle, naplątał: atrakcyjny wygląd to dar przyrodzony, zaś czytanie i pisanie zdobywa się, jeśli sprzyjają temu okoliczności, zależnie od losu. [przypis edytorski]

urodzon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: urodzony. [przypis edytorski]

urodzony — daw. tyle co: szlachcic. [przypis edytorski]

urodzony — szlachcic. [przypis edytorski]

urodzony — tj. szlachcic. [przypis edytorski]

urodzony (tu daw.) — skrót od: szlachetnie urodzony. [przypis edytorski]

urodzony — tu: pochodzenia szlacheckiego. [przypis edytorski]

urodzony — tu: szlachetnie urodzony; szlachcic. [przypis edytorski]

urodzony — tu: wrodzony. [przypis edytorski]

urodzony w domu — „w pokoleniach waszych” odnosi się do Żydów, „urodzony w domu” odnosi się do syna, którego urodziła w domu niewolnica, „nabyty za pieniądze” odnosi się do niewolnika, który został nabyty już po urodzeniu, zob. Raszi i Radak do 17:12. [przypis edytorski]

uroiwszy sobie, że jest (…) śpiewaczką — Pomysł powyższy został przy końcu r. z. [roku zeszłego; red. WL] niejako potwierdzony przez rzeczywisty fakt: oto węgierski malarz, Aleksander Ipoly, wpadł w obłąkanie, uroiwszy sobie, że jest słynnym kompozytorem oper (umarł w grudniu w okropnej nędzy). Przykład ten, któremu podobnych zapewne dużo zna psychiatria, świadczy dobitnie o istnieniu pewnego rodzaju mechanicznych urządzeń w mózgu: jakby poczucie sławności i ambicji, wypadłszy z jednego kompleksu, podłożyło się, zamieszkało przez pomyłkę w kompleksie wiadomości z innej dziedziny artystycznej. Swoją drogą, niemiłą jest ta możliwość zwariowania nie na swoim gruncie; np. jeżeli autor Pałuby zwariuje, to kto wie, czy, zamiast otworzyć sklep z punktami wstydliwymi, fałszywymi, płaszczykami duszy itp. towarami pałubicznymi, nie będzie pysznym ze skomponowania Ptasznika z Tyrolu albo nie ogłosi się genialnym ekonomistą lub mówcą parlamentarnym. [przypis edytorski]

uroki (ros.) — lekcje. [przypis edytorski]

uroków a czarów (daw.) — konstrukcja z „a” w funkcji spójnika łącznego, dziś: uroków i czarów. [przypis edytorski]

urok odczyniać — próbować zdjąć z kogoś lub czegoś urok, złe czary. [przypis edytorski]

urok (ros.) — lekcja. [przypis edytorski]

uronić (daw.) — zgubić. [przypis edytorski]

uronioną — zagubioną. [przypis edytorski]

uroniony — upuszczony przypadkiem. [przypis edytorski]

urość (daw.) — dziś popr.: urosnąć. [przypis edytorski]

urość — dziś popr.: urosnąć. [przypis edytorski]

urości (daw.) — urośnie. [przypis edytorski]

uroście (daw.) — urośnie. [przypis edytorski]

urosić — dziś: zrosić. [przypis edytorski]

uroszczenie — zgłoszenie pretensji, żądanie czegoś. [przypis edytorski]

urowień, cztoli (ros.) — poziom jakby. [przypis edytorski]

urpflanze (niem.) — wymyślona przez Johanna Wolfganga Goethego archetypiczna roślina, posiadająca wszystkie elementy późniejszych, pochodzących od niej roślin. [przypis edytorski]

Ursa (łac.: niedźwiedzica) — Wielka Niedźwiedzica, gwiazdozbiór okołobiegunowy płn. nieba; najjaśniejsze gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy tworzą tzw. Wielki Wóz. [przypis edytorski]

ursus (łac.) — niedźwiedź. [przypis edytorski]

Ursus — warszawskie zakłady przemysłu motorowego, funkcjonujące pod różnymi nazwami od 1893 do 2003 roku. W latach 1930–1939 produkowały nie tylko ciągniki, ale także motocykle „Sokół” i sprzęt dla wojska. [przypis edytorski]

Ursyna — aluzja do Juliana Ursyna Niemcewicza (1757–1841) cieszącego się wielkim poważaniem dyplomaty, pisarza, dramaturga i poety, którego utwory podejmowały tematykę patriotyczną. [przypis edytorski]

Urszula Kochanowska (zm. 1578) — córka Jana Kochanowskiego i Doroty Podlodowskiej. Zmarła w dzieciństwie, po jej śmierci ojciec–poeta napisał cykl XIX Trenów. Cykl traktuje o skandalu egzystencjalnym, jaki wywołuje śmierć — szczególnie tak nieoczekiwana i nieuzasadniona jak przedwczesna śmierć dziecka. W popularnej lekturze Treny odczytywane są jako wyraz żalu ojca po śmierci dziecka. [przypis edytorski]

urszulanki i anuncjatki — żeńskie zakony katolickie. [przypis edytorski]

urszulanki — mniszki, zakonnice; nazwa zakonu żeńskiego. [przypis edytorski]

urubu — sępnik rożowogłowy, gatunek dużego ptaka z rodziny kondorowatych żywiący się padliną. [przypis edytorski]

Uruski, Kajetan (zm. 1827) — prefekt lwowski (1809), miecznik koronny Galicji (1817). [przypis edytorski]

urwa — przepaść. [przypis edytorski]

urwipołeć (pot.) — psotnik, urwis. [przypis edytorski]

urwipołeć (pot.) — urwis, psotnik. [przypis edytorski]

urwipołeć — urwis. [przypis edytorski]

urwipołeć, wisus — określenia synonimiczne: łobuz, urwis. [przypis edytorski]