Przypisy

triera — trójrzędowiec, staroż. grecki okręt wojenny z trzema rzędami wioseł na każdej z burt. [przypis edytorski]

Triest — portowe miasto w płn.-wsch. Włoszech, położone nad Adriatykiem. [przypis edytorski]

Triest — portowe miasto w płn.-wsch. Włoszech; w latach 1867–1918 Wolne cesarskie miasto Triest, jeden z krajów koronnych Cesarstwa Austrii. [przypis edytorski]

triforium (archit.) — trójdzielne okno lub przezrocze w archit. romańskiej i gotyckiej; w kościołach romańskich także: galeryjka z przezroczy (głównie trójdzielnych) obiegająca nawę główną, transept i prezbiterium, umieszczona poniżej okien. [przypis edytorski]

Triformis (łac.) — trójkształtna; Hekate była przedstawiana jako trzy postacie lub posąg o trzech głowach. [przypis edytorski]

trigenium — trzyletni okres sprawowania obieralnych przez szlachtę na ziemiach zaboru ros. urzędów, do których należały m.in. urząd marszałka szlachty i sędziego ziemskiego a. gubernialnego. [przypis edytorski]

triklinium a. triclinium (łac.) — sala jadalna, u Greków: trójkątny stół jadalny. [przypis edytorski]

tri lista (ros.) — trzy karty, nazwa prostej gry hazardowej, w której zwykle biorą udział cztery osoby. [przypis edytorski]

Trimmer, Sara (1741–1810) — pisarka. [przypis edytorski]

Trimurti — hinduistyczna trójca: Brahma, Wisznu i Śiwa jako trzy aspekty najwyższego boga; Brahma stwarza wszechświat, Wisznu go utrzymuje, a Śiwa unicestwia. [przypis edytorski]

trimus — zniekształcona forma słowa tremis, od tremissis (łac.); późnorzymska złota moneta o wartości 1/3 solidusa. [przypis edytorski]

Trinakia (mit. gr.) — mityczna wyspa, wspomniana w Odysei, pasły się na niej stada wołów należących do Heliosa, boga Słońca; tu: Helios jest utożsamiony z Apollinem. [przypis edytorski]

Trinità del Monte — (Trinità dei Monti) kościół renesansowy w Rzymie, jeden z najsłynniejszych zabytków religijnych miasta, prowadzą do niego piękne, rokokowe scenograficzne schody. [przypis edytorski]

Trinkbecher (niem.) — puchar. [przypis edytorski]

Trinkgeld (niem.) — napiwek. [przypis edytorski]

triolet — rodzaj ośmiowersowej strofy, powtarzającej określone linijki. [przypis edytorski]

triolet — rodzaj wiersza o strofie ośmiowersowej i specyficznym układzie dwóch rymów, w którym czwarty i siódmy wers powtarza pierwszy, a ósmy jest taki sam jak drugi (ABaAabAB). [przypis edytorski]

triolet — wyrafinowana forma poetycka: ośmiowersowa strofa o dwóch rymach i schemacie rymowym: ABaAabAB, w której wers pierwszy powtarza się jako czwarty i siódmy, a drugi jako ósmy. [przypis edytorski]

trionfo (wł.) — triumf; odwołanie do starożytnej tradycji pochodu triumfalnego wodza, by uczcić jego osiągnięcia wojenne. [przypis edytorski]

trip (ang.) — podróż; wycieczka. [przypis edytorski]

Triptolemos (mit. gr.) — heros attycki, syn króla Eleusis, obdarowany przez boginię Demeter umiejętnością uprawy roli, rozpowszechniał ją wśród ludzi. [przypis edytorski]

Triptolemos (mit. gr.) — heros attycki, syn króla Eleusis, obdarowany przez boginię Demeter umiejętnością uprawy roli, rozpowszechniał ją wśród ludzi; jeden z pierwszych wtajemniczonych w misteria eleuzyjskie; niekiedy uważano go za jednego z sędziów w Hadesie, zwykle w miejsce Minosa. [przypis edytorski]

Triptolemos — (także Tryptolemos) w mitologii greckiej syn Keleosa, króla Eleusis; uważany za dobroczyńcę ludzkości, po śmierci stał się jednym z sędziów w Hadesie. [przypis edytorski]

tripudia (łac.) — tańce wojenne oparte na trzech krokach. [przypis edytorski]

trirublė — trijų rublių banknotas. [przypis edytorski]

trirublinė — trijš rublių banknotas. [przypis edytorski]

trismus — kurczowe zwarcie szczęk, szczękościsk. [przypis edytorski]

Trissino, Gian Giorgio(1478–1550) — poeta wł. okresu renesansu, jeden z pierwszych kodyfikatorów ortografii wł.; ur. w Vincenzy, w Rzeczypospolitej Weneckiej, studiował grekę w Mediolanie i filozofię w Ferrarze, należał do kręgu Niccolò Machiavellego we Florencji; osiadłszy w Rzymie, wstąpił na służbę papieską (u Leona X i Klemensa VII); zasłynął jako autor tragedii Sofonisba (pierwsza renesansowa sztuka, skonstruowana zgodnie z klasycznymi zasadami dramatu antycznego, powst. w l. 1514–1515, wyd. 1524, wyst. 1562, opowiadająca jeden z epizodów wojen punickich wg relacji Liwiusza); ponadto opublikował epos L'Italia liberata dai Goti („Italia od Gotów oswobodzona”, 1548), składający się z 27. ksiąg pisanych wierszem białym, jedenastozgłoskowcem, a opowiadający o wojnie Justyniana z Ostrogotami. [przypis edytorski]

Tristan Acunha — ob. Tristan da Cunha, archipelag wysepek wraz z gł. wyspą o tej samej nazwie, leżący na Atlantyku, na 37°15' szerokości południowej, odległy o ok. 3400 km od Ameryki Płd. oraz o ok. 2400 km od płd. Afryki. [przypis edytorski]

Tristan — główny bohater legendy o Tristanie i Izoldzie, utrwalonej w Dziejach Tristana i Izoldy [przypis edytorski]

Tristan i Izolda — dramat muzyczny Wagnera z 1859, bazujący na historii Tristana i Izoldy z cyklu legend arturiańskich. [przypis edytorski]

Tristan i Izolda — opera Richarda Wagnera z roku 1859, dramat muzyczny na podstawie średniowiecznej legendy o tragicznej miłości rycerza Tristana i księżniczki Izoldy Jasnowłosej; „ładny motyw rogu” w scenie przeciągania myśliwych: na początku II aktu tej opery. [przypis edytorski]

Tristan i Izolda — opera Richarda Wagnera z roku 1859, dramat muzyczny na podstawie średniowiecznej legendy o tragicznej miłości rycerza Tristana i księżniczki Izoldy Jasnowłosej. [przypis edytorski]

Tristan Tzara (1896–1963) — poeta francuski, jeden z twórców i teoretyków dadaizmu. [przypis edytorski]

tristes (hiszp.) — smutne; tu: smutne utwory muzyczne. [przypis edytorski]

Tristesse — etiuda E-dur op. 10 nr 3 Fryderyka Chopina, skomponowana w 1832 roku. [przypis edytorski]

Tritogeneja — dosł. „urodzona nad Tritonią”; Atena narodziła się nad rzeką o tej nazwie płynącą w Libii, wyskakując w pełnej zbroi, z tarczą i włócznią z głowy Zeusa, którą z powodu nieznośnego bólu rozciął Hefajstos; jeden z przydomków Ateny. [przypis edytorski]

triūba (brus.) — vamzdžio formos medinis arba metalinis pučiamasis instrumentas. [przypis edytorski]

triūbyti (brus.) — pusti trimitą. [przypis edytorski]

triūbyti — pūsti trimitą, duduoti. [przypis edytorski]

triūsas — kasdieniai darbai. [przypis edytorski]

triūsas — kruopštus darbas. [przypis edytorski]

triūsas — vargas. [przypis edytorski]

triūsti — dirbti. [przypis edytorski]

triumf — ceremonialny wjazd zwycięskiego wodza do Rzymu; w rzeczywistości triumf Cezara miał miejsce 6 miesięcy wcześniej, a Shakespeare skondensował wydarzenia dla efektu dramatycznego. [przypis edytorski]

triumfuje — czytane jako słowo czterosylabowe: tri-um-fu-je; podobnie w całej sztuce triumf (tri-umf) i słowa pochodne. [przypis edytorski]

triumwirat (łac.) — dosł. „władza trzech mężów”; w starożytnym Rzymie I triumwirat został zawiązany w roku 60 p.n.e. przez Gnejusza Pompejusza, Gajusza Juliusza Cezara i Marka Krassusa; po śmierci tego ostatniego dwaj pozostali triumwirowie stoczyli ze sobą wojnę, zakończoną zwycięstwem Cezara. [przypis edytorski]

triumwirat — trzy osoby podejmujące działanie. [przypis edytorski]

triumwir — jeden z trzech rządzących na mocy umowy triumwiratu; Marek Antoniusz współrządził wraz z Oktawianem i Lepidem. [przypis edytorski]

Trivelino — nazwisko znaczące: Trivelino to typ z komedii dell'arte, postać sprytnego sługi. [przypis edytorski]

trójdźwięk (muz.) — prosty, melodyjny akord, składający się z trzech dźwięków odległych o siebie o tercję. [przypis edytorski]

trójgran (daw.) — trójścian; kształt wyodrębniony przez trzy płaszczyzny zbiegające się w jednym wierzchołku, mający trzy granie, czyli ostro zarysowane krawędzie. [przypis edytorski]

trójgran — trójkąt. [przypis edytorski]

trójgrany (daw.) — o trójkątnym przekroju. [przypis edytorski]

trójkątna ziemia Neilotis — Delta Nilu. [przypis edytorski]

Trójkąt Południowy (astr.) — niewielka konstelacja nieba południowego, której gwiazdy układają się w kształt prawie równobocznego trójkąta; różna od konstelacji Trójkąta na niebie północnym. [przypis edytorski]

trójkąt — tu: określenie wielostrunowego instrumentu muzycznego, zapewne od kształtu pudła rezonansowego. [przypis edytorski]

trójkątu — dziś popr. forma D. lp: trójkąta. [przypis edytorski]

trójkąty mające tę samą podstawę i tę samą wysokość są równe między sobą — tj. mają to samo pole powierzchni. [przypis edytorski]

trójka — tu: trojka, zaprzęg trzykonny. [przypis edytorski]

trójkolorowa kokarda — w barwach niebiesko-biało-czerwonej flagi francuskiej, wprowadzonej podczas rewolucji. [przypis edytorski]

trójliść — motyw dekoracyjny, przypominający karcianego trefla. [przypis edytorski]

trójnitny pancerz — kolczuga z oczkami z potrójnego drutu. [przypis edytorski]

trójnóg Febusa — trójnóg, na którym wróżąc siadała Pytia z wyroczni Apolla w Delfach. [przypis edytorski]

trójnóg — ozdobny sprzęt na trzech nogach. [przypis edytorski]

trójnóg — przyrząd o trzech nogach; tu: metalowy przyrząd służący do gotowania, umożliwia stawianie naczyń nad ogniem. [przypis edytorski]

trójnóg — tu: rodzaj ozdobnego stołka na trzech nogach. [przypis edytorski]

trójnogów czystych — tj. niemających dotąd kontaktu z ogniem (trójnogi stosowano do stawiania naczyń nad płomieniem). [przypis edytorski]

trójnoże — tu: trójnóg, metalowe naczynie na trzech nogach; brązowe trójnogi wręczano jako nagrodę zwycięzcom w zawodach. [przypis edytorski]

trójrzędowiec — staroż. okręt wojenny z trzema rzędami wioseł na każdej z burt. [przypis edytorski]

trójrzędowiec — staroż. statek z trzema rzędami wioseł na każdej z burt. [przypis edytorski]

trójrzędowiec — triera, staroż. grecki okręt wojenny z trzema rzędami wioseł na każdej z burt. [przypis edytorski]

trójzęba — dziś popr. forma: trójzębu. [przypis edytorski]

Trójzęba Neptuna — w oryginale tylko le Trident (Trójząb), jednak takiej konstelacji nigdy nie było, zaś planeta Neptun, której symbolem w astronomii jest stylizowany trójząb, została odkryta dopiero w XIX wieku. [przypis edytorski]

Troada — staroż. kraina w płn.-zach. Azji Mniejszej, której głównym miastem była Troja. [przypis edytorski]

Trobriand Islands, pol. Wyspy Trobriandzkie — archipelag wysp na Morzu Salomona, należący do Papui-Nowej Gwinei, gdzie Witkacy przebywał w 1914 r., prowadząc dokumentację fotograficzną w początkowym okresie wyprawy antropologicznej Bronisława Malinowskiego. [przypis edytorski]

Trocadéro — wzgórze w Paryżu, znajduje się na nim m.in. Palais de Chaillot. [przypis edytorski]

trocha (daw., gw.) — trochę. [przypis edytorski]

trocha (daw.) — niewiele, odrobina. [przypis edytorski]

trocha (daw.) — odrobina, niewielka ilość czegoś. [przypis edytorski]

trocha (daw.) — trochę. [przypis edytorski]

trocha — dziś popr.: trochę. [przypis edytorski]

trocha (gw.) — trochę. [przypis edytorski]

trochanter major, minor (łac., med.) — terminy anatomiczne: krętarz większy i mniejszy, części kości udowej. [przypis edytorski]

trocha (przestarz.) — dziś: odrobina. [przypis edytorski]

trocha (starop.) — trochę. [przypis edytorski]

trochęm się zmęczył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: trochę się zmęczyłem. [przypis edytorski]