Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 453 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 156649 przypisów.
wielki szatny — w zakonie krzyżackim urzędnik zajmujący się składami odzieży, a także pancerzami i zbrojownią. [przypis edytorski]
wielki szpitalnik — urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski. [przypis edytorski]
Wielki Testament — obszerny poemat dygresyjny przeplatany balladami, napisany przez francuskiego poetę François Villona, ukończony w 1462. [przypis edytorski]
Wielki Testament — utwór Franciszka Villona, wyróżniający się na tle literatury średniowiecznej swoim osobistym charakterem. [przypis edytorski]
Wielki Tydzień — tydzień poprzedzający Wielkanoc. [przypis edytorski]
Wielki Tydzień — w tradycji chrześcijańskiej okres przed Wielkanocą, trwający od Niedzieli Palmowej do Wielkiej Niedzieli. W tym samym okresie w tradycji judaistycznej obchodzone jest jedno z głównych świąt, Pesach (Święto Wolności). Pesach upamiętnia wyjście Żydów z egipskiej niewoli, trwa 7 lub 8 dni. Powstanie w getcie warszawskim rozpoczęło się 19 kwietnia 1943, co przypadało na poniedziałek Wielkiego Tygodnia i okres Pesach. Bezpośrednią przyczyną zrywu była kolejna fala deportacji z getta. Największa miała miejsce od lipca do września 1942, druga w styczniu 1943, kiedy miała miejsce pierwsza akcja zbrojnego oporu. Wiosną 1943 mieszkanki i mieszkańcy getta byli już zorganizowani w ramach Żydowskiej Organizacji Bojowej, mieli też zgromadzoną broń. Za symboliczny koniec tego powstania uznaje się 16 maja 1943, kiedy Niemcy wysadzili Wielką Synagogę. Teren getta został przez nich doszczętnie zniszczony, jeszcze w trakcie powstania naziści umyślnie podpalali domy, by zmusić ukrywających się tam ludzi do wyjścia lub wyskoczenia z okien, a następnie zamordować ich na miejscu lub w obozach zagłady. Tematyce powstania w warszawskim getcie i reakcjom na nie Jerzy Andrzejewski poświęcił opowiadanie Wielki Tydzień (pisane na gorąco pod wrażeniem wydarzeń 1943 r., wyd. 1945 r. ekranizacja w reż. Andrzeja Wajdy 1995 r.). [przypis edytorski]
wielki wezyr — naczelny dowódca armii tureckiej. [przypis edytorski]
Wielki Wezyr niemiecki — książę Eugeniusz Sabaudzki (1663–1736), z pochodzenia Francuz, dowódca wojsk austriackich. [przypis tłumacza]
wielki wikariusz — tu: generalny wikariusz, duchowny wyznaczony przez biskupa diecezjalnego do pomocy w zarządzaniu całą diecezją jako jego pełnomocnik. [przypis edytorski]
wielki Wódz [Francji], który już nie żyje, a którego wspaniałą chatę oglądałem — Ludwik XIV (1638–1715), król Francji od 1643; rezydował w pałacu w Wersalu, zbudowanym na jego polecenie. [przypis edytorski]
Wielki Wóz — najjaśniejsze gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy (jednej z największych konstelacji gwiezdnych) tworzą łatwy do odnalezienia na niebie kształt Wielkiego Wozu. [przypis redakcyjny]
wielki zbiorowy portret rodziny królewskiej — Rodzina Karola IV (hiszp. La familia de Carlos IV), zbiorowy portret olejny namalowany przez Goyę w latach 1800–1801. [przypis edytorski]
wielkoduszny Temidy (…) synu (mit. gr.) — w istocie Prometeusz był synem tytana Japeta i okeanidy Klimene a. okeanidy Azji (bratem Atlasa i Epimeteusza, męża Pandory), tytanida Temida była siostrą ojca Prometeusza, a więc jego ciotką; Hefajstos, określając go jako „wielkodusznego”, docenia wartość umysłu i ducha Prometeusza. [przypis edytorski]
wielkomyślność — wspaniałomyślność. [przypis edytorski]
wielkoruski (hist.) — dotyczący Wielkiej Rusi, czyli Wielkorusi a. Wielkorosji, co pierwotnie odnosiło się do północno-wschodnich ziem ruskich, następnie do ziem Carstwa Rosyjskiego i Imperium Rosyjskiego. [przypis edytorski]
wielkorządca natury — Słońce. [przypis redakcyjny]
wielkorządca — urzędnik zarządzający dochodami z miast i dóbr na poziomie prowincji, regionu etc. [przypis edytorski]
Wielkość człowieka w samejże jego chciwości (…) — „Cóż by to było za miłosierdzie zbudować cały dom dla drugiego, umeblować, wysłać i oddać mu klucze do ręki? chciwość uczyni to rada… Trzeba było tedy sztuki, aby umiarkować chciwość, a sztuka polega na porządku społecznym, który powściąga ją siłą i kieruje ku rzeczom użytecznym dla społeczności” (Traktat o miłosierdziu i miłości własnej.). [przypis tłumacza]
wielkość* — wielka ilość. [przypis redakcyjny]
wielkoście (daw. forma) — dziś M.lm: wielkości. [przypis edytorski]
wielkości ekstensywne — ażeby czytelnik nie mozolił się na próżno, winien pamiętać, że kategoria „ilości” zawiera w sobie zarówno pojęcia liczbowe jak i przestrzenne, a więc i „wielkości”. Kant na jedno i drugie używa najczęściej wyrazu Grösse, jako ogólniejszego. Trzeba też uważać, że raz się mówi o szczegółach określonych (quanta), drugi raz o pojęciu ogólnym (quantitas). W liczbowym rozumieniu nazwałem quantum, idąc za Trentowskim, „ilostką” (na podobieństwo wyrazów: jednostka, całostka); ale w znaczeniu przestrzennym nie mogłem się zdecydować na „wielkostkę”, ani na „lik” użyty przez Józefa Kremera, bo wyraz ten już prawie tylko w zwrocie: „bez liku” jest zrozumiały; i musiałem uciec się do wyrażeń złożonych, gdzie przeciwstawienie quantum i quantitas było nieodzowne. Wyrazów intensywny i ekstensywny nie spolszczyłem na wzór Trentowskiego: rozpięty i napięty. [przypis redakcyjny]
wielkości jakiejś ilostki [quantum], która nie jest nam dana w obrębie pewnych granic każdego oglądu, nie możemy pomyśleć innym sposobem, jak tylko za pomocą syntezy części — nieokreśloną ilość wówczas możemy oglądać jako całość, gdy jest zamknięte w granicach, i nie potrzebujemy konstruować jej całkowitości przez mierzenie, tj. kolejną syntezę jej części. Bo granice określają już zupełność, odcinając wszystko, co by było czymś więcej. [przypis autorski]
wielkoxiążęcy — dziś popr. pisownia: wielkoksiążęcy. [przypis edytorski]
wielmi (daw.) — bardzo. [przypis edytorski]
wielmi (starop.) — wielce; bardzo. [przypis edytorski]
wielmi (starop.) — wielce. [przypis edytorski]
wielmożnić — tytułować „jaśnie wielmożnym”. [przypis redakcyjny]
wielmożny (daw.) — przemożny, potężny. [przypis edytorski]
Wielmożny Panie, powinszowanie Nowego Roku —- utwór ten miał napisać Słowacki w dniu Nowego Roku 1837 podczas kwarantanny w El-Arish w żartobliwej formie życzeń dla towarzysza podróży Zenona Brzozowskiego. W rękopisach poety brak jednak tego wiersza. Po raz pierwszy wydrukował go Leopold Meyet w 1893 r. na łamach warszawskiego „Tygodnika Ilustrowanego” w formie takiej, w jakiej mu podyktował go z pamięci Karol Brzozowski, syn Zenona. Stąd też tekst nie jest może zupełnie wierny. [przypis redakcyjny]
wielogłowę (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: wielogłową. [przypis edytorski]
Wieloimienny, coś z Kadmosa domu (…) — piąta pieśń chóru, obejmująca wersy 1115–1154 tekstu oryginalnego, stanowiąc hymn do Bachusa, opiekuna miasta Teby. [przypis edytorski]
Wieloimienny — Wieloimiennym nazywa się tu Bakchusa, bo w rozmaitych miejscach czcią się cieszył pod rozmaitymi przydomkami. [przypis redakcyjny]
wielokropek — dziś popr. forma D. lm: wielokropków. [przypis edytorski]
wielokrotnie zwraca uwagę na zagadnienie tandety: intelektualnej, artystycznej, filozoficznej — L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. 45, 64. [przypis autorski]
wielolity — różnorodny. [przypis edytorski]
wielom — dziś: wielu. [przypis redakcyjny]
wielomowny — dziś: wymowny, wielosłowny; gadatliwy. [przypis edytorski]
wielom — wielu ludziom. [przypis edytorski]
wielonoga, sturęka — sens: mszcząca się na wiele sposobów. [przypis edytorski]
Wielopolska, Marianna (1646–1733) — siostra królowej Marii Kazimiery Sobieskiej. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander (1803–1877) — polityk, naczelnik Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander (1803–1877) — polski polityk konserwatywny, ziemianin, zwolennik ugody i współpracy z Rosją; naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego; inicjator nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w styczniu 1863 r., w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander, margrabia Gonzaga-Myszkowski (1803–1877) — polski polityk konserwatywny, ziemianin, zwolennik ugody i współpracy z Rosją; podczas powstania listopadowego związany z A. Czartoryskim; w 1861 mianowany dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; pokłócony z tymczasowym wojskowym namiestnikiem Królestwa Polskiego, złożył dymisję i wyjechał do Petersburga, gdzie zyskał przychylność dworu i wrócił w czerwcu 1862 jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego; inicjator nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w styczniu 1863, w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. [przypis edytorski]
wielopotrzebno — dziś ten neologizm wystąpiłby w formie „wielopotrzebne”. [przypis edytorski]
wieloryb przylądkowy, Eubalaena capensis (daw. biol.) — wieloryb biskajski południowy (Eubalaena australis), gatunek wieloryba występujący na półkuli południowej, pomiędzy 30° a 50° szer. geogr. płd., osiągający do 18 m długości; dawna nazwa gatunku pochodzi od Przylądka Dobrej Nadziei w Afryce Płd., gdyż zwierzęta te w okresie godowym przypływają na wody wokół przylądka i można je dogodnie obserwować z lądu. [przypis edytorski]
wielość rzeczywistości — koncepcja Leona Chwistka (1884–1944), matematyka, malarza, teoretyka sztuki i filozofa. Chwistek wyszczególniał rzeczywistość rzeczy (czyli rzeczywistość popularną, zgodną z potocznym odbiorem), fizykalną (zgodną z opisem naukowym), rzeczywistość wrażeń (psychologiczną) i wyobrażeń (rzeczywistość wizjonerów); porządkował według tego podziału typy malarstwa (prymitywizm, realizm, impresjonizm, futuryzm czyli tzw. nowa sztuka), a także typy ludzi w związku z ich rozmaitymi zawodami. [przypis edytorski]
„wielość rzeczywistości” — termin stworzony przez Leona Chwistka (1884–1944), filozofa, matematyka, malarza, teoretyka sztuki, autora dzieła Wielość rzeczywistości (1921). [przypis edytorski]
Wielość rzeczywistości — Wielość rzeczywistości w sztuce, dzieło Chwistka z 1924 roku lub, ogólniej, jego koncepcja wielości rzeczywistości. [przypis edytorski]
wielostrona — wielostrunna. [przypis redakcyjny]
wieloważny — wiele ważący, wartościowy. [przypis redakcyjny]
wieloznacząco — dziś popr.: wieloznacznie. [przypis edytorski]
Wielu by tu pewnie chciało… — częste u Plauta (celowe) wypadnięcie z roli aktora. Chodzi o pewne uprzedzenie widzów, że tym razem nie będzie szerokiego opowiadania o wszystkich komicznych cechach żołnierza samochwała. [przypis tłumacza]
wieluć — wielu z partykułą -ć. [przypis edytorski]
wielu (…) doradza wcale przeciwnie — Arab Awicenna i jego szkoła, w przeciwstawieniu do Galena, który zalecał główny posiłek w dniu spożywać wieczorem. [przypis tłumacza]
wielu kapłanów […] weszli […] i zwodzą — dziś popr.: wielu kapłanów weszło… i zwodzi. [przypis edytorski]
Wielu kolonistów (…) opuściło swoje grunta i powróciło do baraków w Chrystal, skąd odesłano ich do Rio Janeiro — rozproszyli się oni po całej Brazylii, wyginęli z nędzy lub powrócili do Europy. [przypis autorski]
wielu (…) kończyło życie wysoko i rychło, wzorem Phyllis, królowej Traków, Bonozusa, króla Rzymian — Phyllis powiesiła się wskutek nieszczęśliwej miłości. Bonozus, cesarz rzymski, słynny z opilstwa; gdy się powiesił, mówiono, że nie człowiek wisi, ale beczka z winem. [przypis tłumacza]
Wieluń — w oryg. łac. castrum Velun; Wieluń nad Notecią. [przypis edytorski]
Wielu przecie (…) skazuje się na upośledzenie pod względem pokarmów, napojów… — brak więc wyżej wymienionych przyjemności nie stanowi dowodu upośledzenia tyrana w porównaniu ze zwykłymi obywatelami. [przypis tłumacza]
wielu też wynajmowało sobie fletnistów, aby ich pieniom żałobnym grą na instrumencie wtórzyli — „A gdy przyszedł Jezus w dom książecia i ujrzał piszczki i lud zgiełk czyniący” (Mt 9, 23); piszczek = αὐλητής (w greckim oryg.) = fletnista. Zgodność w obu opisach obrazu obyczajowego jest uderzająca. [przypis tłumacza]
wielu — tu: ilu tylko (tj. wszystkich). [przypis edytorski]
Wielu twierdzi, iż w owej wielkiej i ostatecznej bitwie morskiej, jaką Antoniusz przegrał przeciw Augustowi (…) — Pliniusz, Historia naturalna, XXXII, 1. [przypis tłumacza]
Wielu was było — aluzja do upadku powstania listopadowego, w którym więcej Polaków brało udział niż Spartan w bitwie pod Termopilami. [przypis redakcyjny]
wielu wrogów tych sykofantów — tym wrogom pomagał w sądzie przeciw sykofantom. [przypis tłumacza]
Wielu z nich gromadzą — dziś popr.: wielu z nich gromadzi. [przypis edytorski]
Wielu z rycerzy… — we flocie służą najubożsi (thetes); rycerze (szlachta majątkowa, [hippeis]) są właściwie obowiązani tylko do służby w konnicy. [przypis tłumacza]
wiem bo ja — bo ja wiem. [przypis edytorski]
wiem ci ja — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]
wiem ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
Wiem dobrze, że nie my wynaleźliśmy symbol (…) świadomie wygnać wszystko, co przypadkowe, a więc okoliczności środowiska, epoki, poszczególnych faktów — J. Huret Enquête sur l'évolution littéraire, Paris 1891, s. 93. [przypis autorski]
Wiem dzielność… zwierciadła — Znam siłę jego magiczną. [przypis redakcyjny]
Wiem (…) gotowy. — Całe to rozumowanie jest nienagannie logiczne, jak przystało na mężczyznę, a zwłaszcza na Alcesta, u którego skłonność do bezwzględnej i nieco sztywnej konsekwencji jest jednym z głównych rysów charakteru. Zobaczymy, co się stanie z całą tą logiką w rączkach Celimeny. Celimenie ani w głowie przyjąć bitwę na terenie zakreślonym tu przez Alcesta, męskim terenie logiki; wyda ją, sprowadziwszy wprzód Alcesta na swój teren, teren uczucia, i tam ją wygra. Dlatego całe to rozumowanie spłynie po niej bez najmniejszego śladu. [przypis tłumacza]
Wiem, krzyż będzie mym grobem… — Śmierć na krzyżu była częstą karą u niewolników rzymskich w epoce plautowskiej. Dla rzymskich widzów leży pewien (okrutny co prawda) dowcip w tym powoływaniu się niewolnika na swój „grób rodzinny”… na krzyżu i wymienianiu swych „przodków” (maiores mei), jakby w jakimś dostojnym rodzie rzymskim. [przypis tłumacza]
Wiem o tym, synu, wiem o tym; ale też Efraim inaczej rozrośnie się niż Manasse — Rdz 48, 14 i n. [przypis tłumacza]
wiem o wielu innych rzeczach — a więc także o tym, że umiałby lepiej ocenić to szczęście, że ją posiada. [przypis redakcyjny]
wiem przyczynę — dziś: znam przyczynę. [przypis edytorski]
wiem sposób — dziś: znam sposób. [przypis edytorski]
Wiem także dobrze, że moją wymowę — zdanie urwane (mówca, pisząc, naśladuje żywe słowo) należy nawiązać do początku zdania następnego, gdzie „wymowę” zastępuje skromnie „doświadczenie”. [przypis tłumacza]
wiem — tu: znam. [przypis edytorski]
wiem Witołda, że z wojskami stoi — wiem, że Witold z wojskami stoi (składnia łac.). [przypis edytorski]
Wiem wszystko! Zaraz mówię! — tu opuściłem 5 wierszy nieautentycznych. [przypis tłumacza]
Wiemy o owym skrzętnym żołnierzu Mariuszu (…) — por. Plutarch, W jaki sposób trzeba poskramiać gniew, 13. [przypis tłumacza]
Wiemy tedy dobrze i rozumiemy (…) etycyzm, nietzscheanizm, ibsenizm, weryzm etc., etc. — E. Przewóski, Nasz krytycyzm, „Tygodnik Ilustrowany” 1895, nr 7. [przypis autorski]
wiemy tylko o tym jednym sofizmacie — Arystoteles odróżnia dwie klasy sofizmatów (σοφίσματα), czyli błędnych wniosków: do pierwszej należą np. takie, które powstają przez błędne łączenie lub dzielenie słów ( διαίρεσις ), przez zły akcent (προσόδια) itp. Do drugie takie, które nie polegają na właściwościach mowy, np. petitio principii. Zob. np. II, s. 39 (Zur Logik und Dialektik). [przypis tłumacza]
Wiemy, że istnieje nieskończoność (…) — Uwagi nad Duchem geometrycznym: „Za każdym razem, kiedy jakieś twierdzenie jest nie do pojęcia trzeba zawiesić sąd co do niego i nie przeczyć mu z tego powodu, ale rozpatrzyć twierdzenie przeciwne; jeżeli się okaże jawnym fałszem, można śmiało uznać za pewnik pierwsze, mimo jego niezrozumiałości”. [przypis tłumacza]
wiemże ja sama — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy ja sama wiem. [przypis edytorski]
Wiem, że jestem zaledwie dostrzegalnym pyłem,
Wirującym na fali świetlanych promieni,
Który w słońcu przez chwilę tęczowo się mieni,
Żeby zgasnąć na zawsze… Wiem, że prochem byłem,
Jestem, w proch się obrócę, choć ludzie uczeni
Nawet łudzą mię nieraz twierdzeniem zawiłem,
Że snadź zmartwychpowstanę…
[przypis autorski]
wiemże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy wiem. [przypis edytorski]
Wiem, że z takim rządem miałaby Polska w lat kilka despotyzm. — to zdanie usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
wieńce nazwane od miasta, od muru i od oblężenia — Coronae civicae, murales, obsidionales etc. [łac. wieńce upamiętniające zdobycie miasta wdarcie się na mury, oblężenie — Red.WL]. [przypis edytorski]
wieńcy — dziś popr. forma N.lm: wieńcami. [przypis edytorski]
wieńczący powodują się jedynie własnym interesem — retoryka uczyła przedstawiać własną korzyść jako bene [wł.: dobro] drugiego, któremu to się perswaduje. [przypis tłumacza]
wieńczyć (z ukr.) — żenić. [przypis redakcyjny]
wieńczył (…) głowę wawrzynem — wieniec z wawrzynu wkładano na głowę przy ofiarach lub kiedy przynoszono dobre wieści. [przypis redakcyjny]
Wienckowski, Ritter von — major armii austro-węgierskiej, zamieszany w aferę szpiegowską. [przypis edytorski]
wiency (gw.) — więcej. [przypis edytorski]
Wienerluft (niem.) — wiedeńskie powietrze; tu: atmosfera Wiednia. [przypis edytorski]
„Wiener Mittagszeitung” — dziennik wychodzący w Wiedniu w pierwszej połowie XX w. [przypis edytorski]
Wieniawski, Henryk (1835–1880) — polski kompozytor, skrzypek i pedagog; jeden z najwybitniejszych polskich skrzypków i kompozytorów w historii; w 1872 udał się wraz z pianistą Antonem Rubinsteinem na wielkie tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych, gdzie dali łącznie ponad 200 koncertów. [przypis edytorski]
Wieniawski, Henryk (1835–1880) — polski kompozytor, skrzypek i pedagog. [przypis edytorski]
