Przypisy

niegdy — niegdyś. [przypis edytorski]

niegdyś legia cała okrzyknęła mnie cezarem dla gładkości liców moich — jest to tylko plotka, podkreślająca homoerotyczny rys w charakterystyce Heliogabala; cieszył się on popularnością wśród legionistów, jednakże o jego wyborze na cesarza zadecydowała złożona sytuacja polityczna i energiczne działania jego matki (Julii Soaemias) i babki (Julii Maesy), zdecydowanie żądnej władzy: kiedy w 217 r. n.e. zginął zamordowany cesarz Karakalla, Julia Maesa (jego ciotka) wraz ze swą córką, matką Heliogabala, wszczęły rewoltę w celu przywrócenia dynastii Sewerów, przekonały legionistów, że Heliogabal (Warius Awitus Bassjanus, 204–222) jest naturalnym synem Karakalli i wykorzystując niezadowolenie wojska oraz nieufność wobec sprawującego władzę po Karakalli prefekta pretorianów Makrynusa, doprowadziły do obwołania go przez pretorianów prawowitym cesarzem (16 maja 218 r.); kiedy w dodatku kilka tygodni później armia Makrynusa została pokonana przez legiony Heliogabala pod Antiochią, a sam Makrynus najpierw salwował się ucieczką, a następnie został zamordowany, senat poczuł się zmuszony zatwierdzić wybór Heliogabala na cesarza. [przypis edytorski]

niegdyś wskutek wielkiego wstrząśnienia (…) fal nurt rozszalały Sycylię od Hesperii oddarł — Sycylia stanowiła niegdyś całość z Półwyspem Apenińskim, a jej oderwanie musiały spowodować erupcje wulkaniczne; Wergiliusz daje tu wyraz wiedzy starożytnych na ten temat. [przypis edytorski]

niegdysiejszy (daw.) — dawny. [przypis edytorski]

niegdy (starop.) — czasem. [przypis edytorski]

niegdy — w Legatach, tj. dziele poprzedzającym Wielki Testament. [przypis edytorski]

nie głodnym — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, skrót od: nie [jeste]m głodny. [przypis edytorski]

nie głupim — dziś raczej: nie jestem głupi. [przypis edytorski]

niegłupim — dziś raczej: nie jestem głupi. [przypis edytorski]

nieglaźno (daw.) — nieukładnie, niezręcznie. [przypis edytorski]

niegodiasz (daw.) — niegodziwiec. [przypis edytorski]

niegodnąć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą „-ci”, skróconą do „-ć”. [przypis edytorski]

niegodna — dziś popr. forma: niegodne. [przypis edytorski]

nie godzę się bynajmniej z Horacym — w Satyrach (I, 2, w. 80–85) Horacy stwierdza, że zamożna mężatka mimo przepychu pereł i szmaragdów nie ma smuklejszych nóg ani lepszych bioder niż kurtyzana, więc woli dziewczęta bez ozdób, odsłaniające swoje zalety i wady. [przypis edytorski]

niegodzę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie godzę. [przypis edytorski]

niegodziasz — dziś: niegodziwiec. [przypis edytorski]

nie godzić na co (starop.) — nie starać się o co. [przypis edytorski]

niegodzijasz — dziś: niegodziwiec. [przypis edytorski]

Nie godzi się nam mieć swoich bałwanów — w mahometanizmie niedozwolone jest sporządzanie i umieszczanie w świątyni wizerunków boga, proroka i in. postaci; zdobnictwo w meczetach wykorzystuje głównie motywy roślinne i geometryczne. [przypis edytorski]

nie godzi się — nie należy. [przypis edytorski]

nie godzi się (starop.) — tu: nie nadaje się (na wieńce). [przypis edytorski]

niegodziwy (daw.) — marny, lichy, nieznośny. [przypis edytorski]

niegodziwy — podły, złośliwy. [przypis edytorski]

Niegolewski, Andrzej (1785–1857) — pułkownik Wojska Polskiego, uczestnik kampanii napoleońskich, ziemianin, działacz społeczny. [przypis edytorski]

niegrzebny — niepogrzebany. [przypis edytorski]

nie grzeczy a. nie k'rzeczy (starop.) — nie do rzeczy, niestosownie, niewłaściwie. [przypis edytorski]

nie g'rzeczy — niedorzecznym. [przypis edytorski]

niehamowny (daw.) — niepowstrzymany. [przypis edytorski]

nie idzie (daw.) — nie uchodzi, nie wypada. [przypis edytorski]

nie iedno karanie wszystkim należy (starop.) — nie wszyscy powinni być karani jednakowo. [przypis edytorski]

nie imać się — nie brać się do czegoś, nie dotykać czegoś. [przypis edytorski]

Nieistniejący wulkan — pełny tytuł artykułu Stanisława Brzozowskiego, zamieszczonego w „Przeglądzie Społecznym” (nr 17 z 1907), to: Nieistniejący wulkan i bardzo istniejąca kwestia. [przypis edytorski]

nieistność — fakt nieistnienia czegoś. [przypis edytorski]

niejaka pani de Larnage — Suzanne-Francoise du Larnage (1693–ok. 1755); w chwili spotkania z Rousseau miała 44 lata. [przypis edytorski]

niejaki — pewien. [przypis edytorski]

niejeden bóg ludziom towarzyszy, którzy mają w sobie wstyd i uczciwość, a nie najmniej bóg-opiekun gości. Z góry patrzy na dobre szelmostwa i dobre postępki — odniesienie do Odysei IX 271 (słowa Odyseusza, proszącego Polifema o gościnę) oraz XVII 485–487 (słowa jednego z zalotników, upominającego Antinoosa). [przypis edytorski]

niejeden, powie pan, spotykał samego siebie, np. Goethe zazwyczaj na moście — Goethe opisuje to wydarzenie pod koniec Księgi Jedenastej swojej autobiografii Z mojego życia. Zmyślenie i prawda. [przypis edytorski]

niejednę — dziś B.lp r.ż.: niejedną. [przypis edytorski]

nie jednemu (starop. forma ort.) — dziś popr.: niejednemu. [przypis edytorski]

nie jedno (daw.) — nie tylko. [przypis edytorski]

nie jedno (daw.) — nie tylko. [przypis edytorski]

niejedno miłe zburzyć, a inaczej odbudować — Wincenty Pol, Pieśń o ziemi naszej. [przypis edytorski]

nie jedno (starop.) — nie jeden raz. [przypis edytorski]

nie jegoż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ż; znaczenie: przecież nie jego, doprawdy nie jego. [przypis edytorski]

nie jestci to próba umiłowania pańskiego, że się komu powodzi na świecie (daw.) — nie to jest sprawdzianem umiłowania ze strony Boga, że komuś się powodzi na świecie. [przypis edytorski]

nie jestem ci wcale — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

nie jestem taką — dziś popr.: nie jestem taka. [przypis edytorski]

nie jest (…) obojętnym — dziś raczej: nie jest obojętne. [przypis edytorski]

«Nie jest prorok beze czci, tylko w ojczyźnie swojej i w domu rodziców swoich» — słowa Jezusa przytoczone w różnym brzmieniu w ewangeliach: Mt 13,57; Mk 6,4; J 4,44. [przypis edytorski]

Nie jest rannym łosiem — odniesienie do znanych słów z dramatu Szekspira: „Niech ryczy z bólu ranny łoś,/ Zwierz zdrów przebiega knieje,/ Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś./ To są zwyczajne dzieje” (Hamlet, akt III, scena 2, tłum. J. Paszkowski), wypowiedzianych przez Hamleta, kiedy sam uważany za szalonego, skutecznie sprowokował stryja-bratobójcę do gwałtownej reakcji na sceniczną aluzję do jego zbrodni i ucieczki do swych komnat. [przypis edytorski]

Nie, jest to pani, którą Piram ma kochać — Zarówno w starożytnej Grecji, jak i w czasach Szekspira, kobiety nie grały w teatrze, więc aktorzy musieli odgrywać również role żeńskie. [przypis edytorski]

nie jestże — czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą pytajną -że; inaczej: czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — daw. konstrukcja z partykułą pytajną -że; znaczenie: czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy nie jest; czyż nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie jest, czyż nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy nie jest, czyż nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie jest; czyż nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czyż nie jest. [przypis edytorski]

nie jestżeś — konstrukcja z partykułą -że pomiędzy tematem a końcówką, tu: w funkcji wzmacniającej i wprowadzającej pytanie retoryczne; znaczenie: czy nie jesteś; czyż nie jesteś. [przypis edytorski]

nie jestżeś — konstrukcja z partykułą -że-, umieszczoną między tematem a końcówką wyrazu; znaczenie: czyż nie jesteś. [przypis edytorski]

nie jestże to — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie jest to. [przypis edytorski]

Nie już ten kocha, co mruga — Ten, kto mruga, nie znaczy, że już kocha. [przypis edytorski]

niekaj (gw.) — niekiedy, czasem. [przypis edytorski]

niekaj (gw.) — niekiedy. [przypis edytorski]

niekajś co (gw.) — gdzieniegdzie. [przypis edytorski]

Nie każdy weźmie po Bekwarku lutniej — powiedzenie to oznacza: nie każdy został równie szczodrze wyposażony przez naturę. [przypis edytorski]

Nie każe się im dziedzictwem dzielić, jako sam Pan rozdziałów czynić miedzy bracią nie chciał — zob. Łk 12, 13–14. [przypis edytorski]

nie kazać (tu daw.) — zabronić. [przypis edytorski]

nie kaził — nie zbrukał, nie sprzeniewierzył się pamięci. [przypis edytorski]

niek (gw.) — niech. [przypis edytorski]

niekiej (gw.) — czasem. [przypis edytorski]

niekiej (gw.) — gdzieniegdzie. [przypis edytorski]

niekiej (gw.) — niekiedy, czasami. [przypis edytorski]

niekiej (gw.) — niekiedy, czasem. [przypis edytorski]

niekiej (gw.) — niekiedy. [przypis edytorski]

nie kłamali, a — dziś popr.: nie kłamali, ale. [przypis edytorski]

Nie kłaniaj mi się ani mi się na oczy ukazuj, ani mi ofiaruj daru żadnego, jeśli się z bratem nie zgodzisz. Na modlitwę twoję uszy zatkam; na ofiarę twoję, jako Kaimowę, nie wejźrzę, jeśliś bratu twemu nieżyczliwy — parafraza Mt 5, 23–24: „Jeźli tedy ofiarujesz dar twój do ołtarza, a tam wspomnisz, iż brat twój ma nieco przeciw tobie, zostaw tam dar twój przed ołtarzem a idź pierwej zjednać się z bratem…” (tłum. Wujka) połączona z pośrednim powiązaniem wersetów poprzedzających (Mt 5, 21–22): „Słyszeliście, iż rzeczono jest starym: Nie będziesz zabijał, a kto by zabił, będzie winien sądu. A Ja wam powiadam, iż każdy, który się gniewa na brata swego, będzie winien sądu (…)” ze starotestamentową historią Kaina, pierwszego zabójcy. [przypis edytorski]

nie kłopota — dziś popr. forma: nie kłopocze. [przypis edytorski]

nieklejnotny — taki, który nie ma klejnotu, tj. herbu szlacheckiego; nie będący szlachcicem. [przypis edytorski]

Nie klekoc — dziś popr.: nie klekocz. [przypis edytorski]

niekoniecznieśmy mocni — skrót od: niekoniecznie jesteśmy mocni. [przypis edytorski]

niekonsekwentność — dziś popr.: niekonsekwencja. [przypis edytorski]

niekontent (daw.) — niezadowolony. [przypis edytorski]

niekontent — niezadowolony. [przypis edytorski]

niekontent — niezadowolony. [przypis edytorski]

Niekrasow, Nikołaj Aleksiejewicz (1821–1878) — rosyjski poeta, początkowo romantyk, potem autor utworów o problematyce społecznej, ukazujących niedolę ludu i niesprawiedliwość ustroju pańszczyźnianego; przytoczony cytat pochodzi z wiersza *** [Умру я скоро…] (Niedługo umrę, 1867). [przypis edytorski]

niekrzyw — tu: niewinny. [przypis edytorski]

niekscone (gw.) — niechrzczone. [przypis edytorski]

nie ktej stronie — nie w tę stronę, nie w tym kierunku. [przypis edytorski]

niektóre — dziś popr. forma B. lm. r.m-os.: niektórych (tj. ludzi). [przypis edytorski]

niektórego — tu: jakiegoś. [przypis edytorski]

niektóren (gw.) — niektóry. [przypis edytorski]

niektóre więźnie — dziś popr. forma B. lm: niektórych więźniów. [przypis edytorski]

niektóry (daw.) — pewien. [przypis edytorski]

niektóry — tu: pewien, niejaki. [przypis edytorski]

niektóry — tu: pewien. [przypis edytorski]

nie kupił ani nie dostał od Gerionesa, a jednak zabrał jego woły jak swoje — jednym z 12 zadań, jakie miał wykonać Herakles, było uprowadzanie z wyspy Erytei stada wołów należących do Geriona, potwora o trzech złączonych tułowiach, trzech głowach, trzech parach rąk i nóg. Herakles zabił pilnującego stad pastucha i jego dwugłowego psa, następnie samego Geriona, po czym zabrał woły. [przypis edytorski]

nie kupowalim (gw.) — nie kupowaliśmy. [przypis edytorski]