Przypisy

dnem uciekają — wysychają, wsiąkając w dno. [przypis redakcyjny]

dniem dobrym uraczył — powiedział mu „dzień dobry”. [przypis redakcyjny]

dniom (…) nie folgujem — nie mamy względu na dni. [przypis redakcyjny]

dół poboczny — pułapka z przynętą, wykopany na poboczu, w ostępie. [przypis redakcyjny]

Do Apollina pytyjskich wyroczni — do Delf. Miejsce wyroczni zwało się pierwotnie Pytho; stąd starą kobietę, która tam wróżyła, zwano Pythią. [przypis redakcyjny]

do arcybiskupa, do biskupa kujawskiego — chodzi o arcybiskupa gnieźnieńskiego, Wacława Leszczyńskiego oraz biskupa kujawskiego Floriana ks. Czartoryskiego. [przypis redakcyjny]

Do Ary Scheffera — oryginał pisany w języku francuskim. [przypis redakcyjny]

do „Attylli” weź się zaraz (…) — O Atylli i jego następcach aż do osiedlenia się Węgrów w Europie, dzieło Amadeusza Thierry. [przypis redakcyjny]

do Augusta — Cieszkowskiego. [przypis redakcyjny]

do Augusta Z. — Zamoyskiego. [przypis redakcyjny]

Dobada — Dobas w Abisynii. [przypis redakcyjny]

dobadywaj się (starop.) — domyślaj [się]. [przypis redakcyjny]

do bękartów Carycy iść — Branicki ożenił się z Aleksandrą Engelhardtówną, naturalną córką carycy Katarzyny II. [przypis redakcyjny]

do bieguna — słowa dodane przez Czubka na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

Do błędów nagromadzonych… — dwa pierwsze wydania (1835, 1837), a także rękopiśmienna kopia jako źródło cytowanych słów podają Koran ks. 2, wers. 18. Jak stwierdził Kleiner (w poprzednich wyd. Bibl. Nar.) — zdania takiego w Koranie nie ma, a wskazane miejsce poświęcone jest potępieniu niewiernych, którzy „podobni są ludziom zatykającym sobie uszy przed grzmotem”. W III wydaniu motto podpisane zostało: „Bezimienny”, co oznaczać miało samego autora Nie-Boskiej komedii wydawanej anonimowo. W użyciu tego motta można dopatrzyć się charakterystyki sytuacji arystokracji i osobistego stosunku Krasińskiego do własnej klasy. [przypis redakcyjny]

Do blasku płci — do odcienia skóry, do karnacji; płeć (daw.) — cera, skóra. [przypis redakcyjny]

dobór sztuczny — stosowany przez hodowców zwierząt celem otrzymania ras posiadających żądane cechy. [przypis redakcyjny]

dobrą myśl położyć — wyrzec się swawoli. [przypis redakcyjny]

dobrą sławą nie da naprzód nikomu — nie da się wyprzedzić nikomu, gdy chodzi o dobre imię. [przypis redakcyjny]

Dobra Białogłowskie — wniesione w posagu; nie mogły stać się dziedzictwem; krewnym kobiety przysługiwało prawo ich wykupu zarówno od niej, jak od jej spadkobierców, czy nabywców dóbr. [przypis redakcyjny]

dobra kaczka, nie brodząc — przysłowie: jakby z nieba spadło. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — wesołość. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — wesołość [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — zabawa. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — zabawa; [radość]. [przypis redakcyjny]

dobra myśl — pogoda ducha, wesołość. [przypis redakcyjny]

dobra myśl* (starop.) — pogoda ducha, pogoda umysłu, dobre usposobienie, dobry nastrój. [przypis redakcyjny]

dobra potioritatis — dobra dłużników niewypłacalnych, oddane wierzycielom, podlegały wykupowi na zasadzie dowiedzionego pierwszeństwa prawa (łac. potioritas, od potior: lepszy). [przypis redakcyjny]

dobra stołowe — dobra, z których dochód był przeznaczony na utrzymanie dworu królewskiego. [przypis redakcyjny]

Dobra stołowe — przeznaczone jako uposażenie króla, nie rozdawane starostom, ale wypuszczane w dzierżawę; dzielone na ekonomie (klucze); kwarty nie płaciły; król z ich dochodów ponosić za to musiał te wydatki publiczne, do których zobowiązał się przy objęciu tronu. [przypis redakcyjny]

do brata — tu: stryjecznego, kanclerza związkowego. [przypis redakcyjny]

dobra wola (tu: daw. B. lp. dobrą wolą) — swoboda. [przypis redakcyjny]

dobra zakordonowanego duchowieństwa — dobra położone w granicach Rzeczypospolitej, a stanowiące uposażenie parafii i klasztorów odpadłych w r. 1772 do Austrii. [przypis redakcyjny]

dobra zastawne są szkodliwe rolnictwu — posiadacz dóbr zastawnych nie był obowiązany do składania rachunków właścicielowi; mógł przeto bezkarnie niszczyć majątek. [przypis redakcyjny]

dobrej myśli — pogoda ducha, wewnętrzny spokój. [przypis redakcyjny]

dobre myśli — wesołość. [przypis redakcyjny]

dobre* — tu: zdrowe. [przypis redakcyjny]

dobre (…) wiadomości (…) Ucałuj Manię (…) za to, że jest kochaną — młodsza siostra Wandy, Maria, zaręczyła się z Władysławem Kwietniewskim, matematykiem, docentem Szkoły Głównej. Zwinięcie Szkoły Głównej złamało w znacznej mierze jego karierę naukową, skazując go na pracę zarobkową na kolei warszawsko-wiedeńskiej. [przypis redakcyjny]

dobre wodzi (starop.) — dobrze powodzi. [przypis redakcyjny]

Dobrochy — dzierżawa Glogerów; Kornelia Glogerowa była siostrą Narcyzy. [przypis redakcyjny]

do brogu (starop.) — do stodoły. [przypis redakcyjny]

do brony (starop.) — do bramy. [przypis redakcyjny]

dobrowolny* (starop.) — chętny, posłuszny, pełny dobrej woli. [przypis redakcyjny]

Dobrski Julian (1811–1886) — znakomity tenor operowy, W Halce St. Moniuszki śpiewał partię Jontka (Warszawska premiera opery odbyła się w r. 1858); w Teatrze Wielkim występował do stycznia 1866 r. [przypis redakcyjny]

dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. [przypis redakcyjny]

Dobry rozum po szkodzie, lepszy rozum przed szkodą — wiersz ten wszedł do repertuaru przysłowiowego. [przypis redakcyjny]

Dobrze, bierz swoją cząstkę i zostaw mi moją — Cynna, akt V, sc. 2. [przypis redakcyjny]

dobrze być panem, być władzcą — Kleiner przypuszcza, że na wypowiedź tę mogła wpłynąć scena z dramatu Fryderyka Schillera Sprzysiężenie Fieska, w której Fiesko wygłasza monolog o rozkoszach władzy książęcej. Wiadomo, że Krasiński interesował się dramatem Schillera. [przypis redakcyjny]

dobrze (daw.) — omal. [przypis redakcyjny]

dobrzem na ten czas ziemie nie przepadła (starop. konstrukcja) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: o mało się w ziemię nie zapadłam. [przypis redakcyjny]

dobrze (starop.) — [tu:] ledwie. [przypis redakcyjny]

dobrze tak na cię (starop.) — dobrze ci tak. [przypis redakcyjny]

do całości tego smutnego poematu (…) przeczuwał ich losy — przytoczenie opinii Stanisława Tarnowskiego z Historii literatury polskiej. [przypis redakcyjny]

Do Camelotu gęgałbyś przede mną! — wedle jednych aluzja do miasta Camelot, słynnego w romansach o królu Arturze; wedle innych Camelot jest miasteczko w hrabstwie Somerset, otoczone bagnami, na których chowają wielkie stada gęsi. [przypis redakcyjny]

docebit (łac.) — pouczy. [przypis redakcyjny]

docet (łac.) — poucza. [przypis redakcyjny]

dochody królów opierały się wówczas na ich dobrach — ściągali jeszcze jakieś opłaty z rzek, kiedy był most albo bród. [przypis redakcyjny]

do ciebie krótkie rymy — Fraszki były bardzo poczytne wśród dworzan. Kochanowski sam je partiami rozsyłał w podarunku znajomym i przyjaciołom. [przypis redakcyjny]

Do Ciebie wznoszą oczy swoje. [przypis redakcyjny]

dociec — dobiec. [przypis redakcyjny]

doctor bullatus, asinus coronatus (łac.) — doktor według bulli, osioł koronny. [przypis redakcyjny]

Doczekawszy Miesiąca, w którym źreją Wiśnie (…) — aluzje do herbów Sobieskiego (Janina) i Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

do czubków — do domu obłąkanych. [przypis redakcyjny]

doczyść (starop. forma) — doczytać. [przypis redakcyjny]

dodać serca (daw.) — dodać odwagi. [przypis redakcyjny]

Dodatek (b) — dodać można, że w zapiskach Żeromskiego z czasu podróży po Włoszech 1906–1907 r. (zob. w tomie Wspomnienia, wydania zbiorowego Dzieł, Warszawa 1965) mieści się sporo notat i fragmentów zużytkowanych w tekście Dziejów grzechu, a także w zarzuconym fragmencie „Testamentu”. [przypis redakcyjny]

do diaska — do diabła. [przypis redakcyjny]

do dnia (daw.) — o świcie. [przypis redakcyjny]

do domu z uszyma — kolejno trzy zwroty przysłowiowe (Ze złego targu z uszyma/ do domu itd.). [przypis redakcyjny]

dodzierżyć (starop.) — zatrzymać. [przypis redakcyjny]

do dziewiąci lat — Horacy, w Liście do Pizonów (tzw. Sztuka poetycka), w. 338 pisze: „…niech rękopis będzie schowany w głębi skrzyni i tam pilnowany do dziewiątego roku” (tł. T. Sinko). [przypis redakcyjny]

do […] egzaltacji przyprowadził — dobrze zorganizowane głowy tylko chwilowo ulegają egzaltacji. — (P. W.) [przypis redakcyjny]

do fartuszka — do dziewcząt. [przypis redakcyjny]

Do Franciszka Masłowskiego — pisarza ziemskiego, uczonego, tłumacza Demetriusza z Faleronu, przyjaciela Kochanowskiego z Padwy. Masłowski wiele podróżował, umarł w Padwie. [przypis redakcyjny]

Do gadu nowe wyciągnął ramiona i rzekł: Buoso — Buoso w gadzinę przemieniony i drugi, który oblekł się w jego kształty, musieli za życia w jakichś szczególnych być z sobą stosunkach. Najprawdopodobniej, że Buoso wciągnął Kawalkanta do występku i winy swojej cały ciężar na niego zwalił; dlatego to Buoso przez Kawalkanta karanym jest w piekle. [przypis redakcyjny]

do Genewy (..) mój pokoik, do którego przywykłem, ogród, gdzie tak długo się przechadzałem — poeta ma na myśli dom p. Pattey w Veytoux pod Genewą. [przypis redakcyjny]

dogoda (daw.) — wygoda. [przypis redakcyjny]

dogodny — posłuszny. [przypis redakcyjny]

Do Henryka Reeve'a — wszystkie zamieszczone tu listy do Henryka Reeve'a są przekładem z oryginałów francuskich, przeplatanych raz po raz ustępami w języku angielskim. [przypis redakcyjny]

do infamowania i do trąby — do obwołania i otrąbienia infamisów. [przypis redakcyjny]

do interesu osobistego, który miał właściciel (…) — Ignacy Lachnicki, Biografia włościanina nad brzegami Niemna, powyżej Łosośnej mieszkającego, Warszawa 1815, s. 38. [przypis redakcyjny]

Do Jakuba Montana (zm. 1580). Włoch, doktor medycyny i filozofii, kanonik krakowski, lekarz biskupa Padniewskiego, później archidiakon lubelski. W kapitule krakowskiej sprawował urząd prokuratora. [przypis redakcyjny]

do Jaworowa — król jeszcze przed wstąpieniem na tron trzymał starostwo jaworowskie. [przypis redakcyjny]

dojechać (starop.) — tu: dopłynąć; łódź góry dojechała tzn. dopłynęła morzem na wysokość góry znajdującej się u wybrzeża. [przypis redakcyjny]

dojeżdżacz (daw.) — członek służby łowieckiej, osoba ścigająca z chartami i ogarami zwierzynę podczas polowania. [przypis redakcyjny]

do Julii — pierwsza ich rozmowa napisana jest w formie sonetu. [przypis redakcyjny]

do justyfikacji nie deneguje — do uniewinnienia się nie odmawia. [przypis redakcyjny]

do kancelarii — do urzędu siczowego. [przypis redakcyjny]

do każdego obaczenia tak przykłonny (starop.) — do pojęcia tak sposobny. [przypis redakcyjny]

dokazować (starop. forma) — męstwa nad swoją krwią. [przypis redakcyjny]

do kluby (daw.) — do równowagi. [przypis redakcyjny]

do kochanka, męża i brata (…) wykrzyknęła — Kochankiem, mężem i bratem zarazem był [dla Helois] wspomniany już powyżej Sezak. Rozwinięta jest tu teoria wiekuistego powrotu, której głosicielem znacznie później stał się Nietzsche. [przypis redakcyjny]

do Kolna — do Kolonii: humanistyczna drwina z średniowiecznej wiary w relikwie: w Kolonii pokazywano kości jedenastu tysięcy dziewic, towarzyszek św. Urszuli, rzekomo wymordowanych przez Hunów. [przypis redakcyjny]

dokończenie (starop.) — [tu:] koniec żywota. [przypis redakcyjny]

dokonać* (daw.) — położyć kres. [przypis redakcyjny]

dokonać (starop.) — dobić, zabić (por. pokrewne: konać; dokonać żywota). [przypis redakcyjny]

dokonano — łac. zwrot: peractum est! [przypis redakcyjny]

do konfesjonałów — do spowiadania. [przypis redakcyjny]

do kordygardy — do strażnicy, na odwach. [przypis redakcyjny]

Dokszyce — miasteczko u źródeł Berezyny. [przypis redakcyjny]