Przypisy

dostawać — czekać. [przypis redakcyjny]

dostępować skały (starop.) — zbliżać się do skały. [przypis redakcyjny]

Dostrzegli to (…) niektórzy z Żydów (…), którzy przyjmowali, że Bóg, rozum boski, tudzież rzeczy będące w jego rozumie są tym samym — Jest to, jak zauważył Leibniz, teoria kabalistów. Znajduje się w księdze Zohar, w Pardes Rimonim Mojżesza Corduero. Cytaty podają: A. Franck, La Cabbale 72 i E. Saisset, Oeuvres de Spinoza, t. I, 223 [przypis redakcyjny]

dosuży (daw.) — dorodny. [przypis redakcyjny]

dosuży koń (daw.) — silny koń. [przypis redakcyjny]

do swego bytu — do miejsca swego bytowania, siedliska. [przypis redakcyjny]

do swej stać Febowi usługi / Żyd mężny kazał — Jozue wstrzymał słońce, ażeby mógł dokonać zwycięstwa nad Amorytami. [przypis redakcyjny]

Dosyć na dniu ma statek (…) ostatek — sens fragmentu: wystarczy już powagi w tym dniu, ostatek czasu poświęćmy zabawie. [przypis redakcyjny]

dosyt (starop.; tu forma N. lp: dosytem) — zaspokojenie potrzeb, nasycenie; por. współczesne wyrażenie: najeść się do syta. [przypis redakcyjny]

do szkarłatu — tj. do władzy, szata szkarłatna (purpurowa) była symbolem władców. [przypis redakcyjny]

do szkut albo do komieg — statki wodne pod zboże; ostatnie w Litwie wzywane. [przypis redakcyjny]

doszto — domacano. [przypis redakcyjny]

do szyje (forma starop.) — do szyi, na szyję. [przypis redakcyjny]

Dotąd wierzch jeden Parnasu (…) wędrowca — Wykładacze Boskiej Komedii tak to miejsce tłumaczą: ponieważ jeden wierzchołek Parnasu Bachusowi, drugi Apollinowi był poświęcony, poeta chce tu wyrazić, że on siły swego geniuszu nie tylko filozofią, ale i teologią chciałby teraz wesprzeć. [przypis redakcyjny]

do ta strona — w gwarze ludu polskiego na terytorium litewsko-białoruskim wygłosowe „ę” wymawiane było jak „a” („ta strona” zamiast „tę stronę”) [przypis redakcyjny]

do Tatar — dziś popr. forma D. lm: do Tatarów. [przypis redakcyjny]

do tego / Miasta, gdzie kości schował syn Anchiza swego — Eneasz pogrzebał swego ojca Anchizesa w mieście Trapani (w staroż. Drepanum) na Sycylii. [przypis redakcyjny]

do tegoż kraju — do tego samego, tzn. pośmiertnego. [przypis redakcyjny]

Do tej chaty nieś mię, łodzi! Wejdę tam, skąd trup wychodzi — pomysł poety udania się do chaty trupa tłumaczy Kleiner, Juliusz Słowacki, t. II, str. 117 wyd. II „smutnym zobojętnieniem i martwotą wewnętrzną”. [przypis redakcyjny]

do tej treści — To jest: do Boga. [przypis redakcyjny]

Do Teofila Januszewskiego — List do Teofila Januszewskiego pomieścił poeta na początku Pieśni V Podróży na Wschód. Ponieważ pisanie wiersza czysto sprawozdawczego, podobnego do rysunku czy obrazu oddającego tylko cechy czysto zewnętrzne obserwowanych widoków, sprawiało poecie duże trudności, opracował go aż w dziewięciu redakcjach. Jeden z wariantów brzmiał: „Znów się wyzłocił miesiąc na błękitach,/ Podobny owej Dyjany koronie,/ Co się paliła na Wulkanu szczytach/ Dla nas, siedzących cicho na balkonie/ Gdzieś w Neapolu, gdzieś na Świętej Łucji…/ Pamiętasz? — Takie uczucie nie wróci/ Ani zbieg takich wspomnień w jednej chwili/ Z takim księżycem…/ By na tym samym nawet usiąść ganku…/ Lecz wracam jeszcze do tego księżyca,/ Który nam wschodził z Wezuwiusza szczytów,/ Do tej kolumny, co się kładła gnąca/ Na lazurowym obrusie błękitów,/ Do tego Golfu (pamiętasz)…/ Dziwnie pomyśleć, że ktoś w Neapolu/ Po nas wziął widok księżyca i ganku/ I dzisiaj — pomyśl — czy to sen znikomy,/ Czy myśmy razem siedzieli na ganku,/ Patrząc na księżyc i na sine domy/ Łucji wybrzeża, i na ciche morze,/ Które się kładło przy złocistym wianku/ Białych sklepików…” Prawdopodobnie pod wpływem uwagi Januszewskiego, uczynionej we Włoszech, iż poezje Słowackiego są za trudne i szlachta ich nie zrozumie, poeta sili się na łatwość. Z tego powodu wprowadził stylizację chłodną, obiektywną, przypominającą utwory pseudoklasyczne z XVIII w. [przypis redakcyjny]

dotkliwa — wrażliwa, silnie odczuwająca. [przypis redakcyjny]

dotkliwy [język] (starop.) — dokuczliwy, zjadliwy. [przypis redakcyjny]

dotkliwy — ostry. [przypis redakcyjny]

dotkliwy (starop.) — dokuczliwy, zjadliwy [język]. [przypis redakcyjny]

Dotknięty do żywego i oburzony Słowacki odpowiada na zarzuty… — J. Kleiner, Słowacki, T. II, str. 248–251. [przypis redakcyjny]

dotyka (…) słońce łuku południka, a noc swym płaszczem nakrywa Maroko — Kiedy na górze czyśćcowej, którą, jak można sobie wyobrazić, umieścił poeta między południową Ameryką a Nową Holandią, jest południe: w Jeruzalem musi być północ, a w Maroko dniem i nocą ciemność bez przerwy. [przypis redakcyjny]

Do tylam was rozwadzał — Tak długo rodzielałem was, bijących (wadzących) się. [przypis redakcyjny]

do układu swojej szczęśliwości nie wchodzą — nie mają wpływu, nie mogą stanowić o własnym szczęściu. [przypis redakcyjny]

do umoru (starop.) — [na umór; do ostatecznych granic] por. „śmiać się do zdechu”. [przypis redakcyjny]

do upaści (daw.) — do upadłego. [przypis redakcyjny]

dove fa il torso ulica — gdzie ulica zakręca. [przypis redakcyjny]

Dovete (…) leone — Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walki… trzeba być lisem i lwem (Książę Niccolo Machiavelli). [przypis redakcyjny]

do Wałach (starop.) — na Wołoszczyznę (kraj usytuowany na terenie dzisiejszej płn. Rumunii). [przypis redakcyjny]

dowbysz (daw. ukr.) — dobosz, bębnista. [przypis redakcyjny]

dowcip (daw.) — rozum, inteligencja, talent. [przypis redakcyjny]

dowcip (daw.) — rozum. [przypis redakcyjny]

dowcip (daw.) — rozum, rozsądek. [przypis redakcyjny]

dowcip (daw.) — umysł, mózg. [przypis redakcyjny]

dowcip i naukę wychwalał, przyszłą Kochanowskiego sławę zwiastował, nie zawistny (…) nowej tej gwieździe — Anegdota, którą przytaczam, zachowana dla nas została w przedmowie do Herkulesa Słowiańskiego Kaspra Miaskowskiego. [przypis redakcyjny]

dowcip* (starop.) — rozum, inteligencja, talent, błyskotliwość. [przypis redakcyjny]

dowcip (starop.) — tu: być może chodzi o sprytne ukrywanie uczuć (dowcip jako fortel, zdolność kombinowania, pomysłowość). [przypis redakcyjny]

dowiadać sie o tym (starop.) — dowiadywać się o to, zastanawiać się nad tym. [przypis redakcyjny]

Dowiadujemy się tedy pod r. 1598, że wtedy nastąpił pomiędzy 6 braci podział ojcowizny, połowy Sycyny (…) — [por.] ks. Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 51. [przypis redakcyjny]

dowierać (starop.) — dowarzać; [dogotowywać się]. [przypis redakcyjny]

do wilka (…) pospolitym ruszeniem — tj. były puszczane wszystkie charty. [przypis redakcyjny]

do wody — do wód, do uzdrowiska. [przypis redakcyjny]

dowodzić czegoś — dokazywać, wyrabiać. [przypis redakcyjny]

do wolej — do woli; ile zechcę. [przypis redakcyjny]

do wydania tego, co Ci przyjaciel powierza — mowa o Nieboskiej Komedii. [przypis redakcyjny]

Do wymawiania sipa zamiast sia — Bolończycy zamiast sia (tak, niech tak będzie) wymawiają sipa. [przypis redakcyjny]

do wyspu żagle wielkie miece,/ Co wszerz Afrykę, wzdłuż ma Wulkanowe piece — poeta ma tu na myśli zapewne wysepkę Limosa, prawie w połowie drogi z Afryki do Sycylii, gdzie w Etnie są „wulkanowe piece”. [przypis redakcyjny]

doża — naczelnik państwa w Wenecji (doge, duce, wódz). [przypis redakcyjny]

dożyczyć (starop.) — udzielić. [przypis redakcyjny]

do zawodów (starop.) — na wyścigi. [przypis redakcyjny]

do zimnej wody — do samobójstwa. [przypis redakcyjny]

do znaku (daw.) — do cna, zupełnie. [przypis redakcyjny]

doznałeś — tu: poznałeś. [przypis redakcyjny]

doznał straty pieniężnej — Stendhal liczył na spadek po ojcu, lecz Cherubin Beyle zmarł zrujnowany. [przypis redakcyjny]

do znanego już starożytnym fons Aponi, dzisiejszego Abano — do Abano (thermae Patavinae) jeździli w XVI w. dość często Polacy. Tak wedle Acta actorum ven. capit. crac., vol. IV, r. 1545, f. 103 towarzyszył chirurg Jakub Janowi Gamratowi, wojewodzie mazowieckiemu, „ad thermas Patavinas”; (z notatek Dra J. Lachsa); w r. 1555 (20 marca) przejeżdżała królowa Bona przez pewną miejscowość w „paese Stigliano” „per andar alli bagni di Padova” (ks. Jan Warchał, Materyały padewskie, rps.). W Ksiegach nacyi pol. w Padwie Windakiewicza spotykamy się też przy nazwiskach dawców dość często z dodatkiem, że ten lub ów był w Padwie „causa recuperandae valetudinis”. W słono-jodo-bromo-siarczanych cieplicach (24–66°R) abańskich leczono się w XVI w. na przymiot, podagrę i rozmaite reumatyzmy; która z tych chorób trapiła Kochanowskiego, nie podobna rozstrzygnąć. Ponieważ jednak współczesny Oczko niewiele sobie dla francy po cieplicach obiecuje (wyd. warszawskie 1881, s. 538), przeto większe prawdopodobieństwo przemawia za podagrą lub reumatyzmem. [przypis redakcyjny]

do Zosie — dawn. D. l.p. rzeczowników r. ż. z osn. spółgł. podnieb.; stale u Sępa Szarzyńśkiego spotykany: do Zosie, do Anusie, do Kasie itp. [przypis redakcyjny]

D. P. — Delfina z Komarów Potocka. [przypis redakcyjny]

drążnicy — husarzy z długimi kopiami, których wedle Kochowskiego miał Sobieski pod Wiedniem 36 chorągwi. [przypis redakcyjny]

drabantami — gwardzistami. [przypis redakcyjny]

drabant (z wł.) — żołnierz ze straży przybocznej, gwardzista. [przypis redakcyjny]

drabinkę — w oryg. bliższe elżbietańczykom a tackled stair, czyli schody sznurowe używane na okręcie. Dalszy ciąg tego samego marynarskiego obrazu, który wprowadził wyraz „żagiel”. Także w oryg. zamiast „do szczytu mego szczęścia” jest „do najwyższego masztu”. Paszkowski te zwroty, znane żeglarskiej Anglii, zmienił, ponieważ taka terminologia nie przemawiałaby do czytelników jego pierwszych przekładów. [przypis redakcyjny]

drabowie (starop.) — piechota. [przypis redakcyjny]

drab — żołnierz piechotny. [przypis redakcyjny]

drab — zbrojny pachołek; szeregowiec piechoty. [przypis redakcyjny]

dracena a. smocze drzewo — drzewo z rodziny liliowatych o grubym, rozgałęziającym się pniu i dużych liściach. Występuje tylko na Maderze i Wyspach Kanaryjskich. Niektóre gatunki hodowane są w doniczkach jako ozdobne. [przypis redakcyjny]

dragan a. dragon — żołnierz dragonii, walczący pieszo, a poruszający się konno. [przypis redakcyjny]

dragant (z gr.) — ciasto, powstałe z zagniecenia gumy draganckiej z miałkim cukrem; rodzaj cukrów ozdobnych. [przypis redakcyjny]

dragonia — konna straż przyboczna. [przypis redakcyjny]

dragonia — w XVII w. konna piechota (przemieszczająca się na koniach, zaś do bitwy stawała pieszo), uzbrojona w piki lub berdysze (topory o szerokim, zakrzywionym ostrzu) i broń palną. [przypis redakcyjny]

dragoni — wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno. [przypis redakcyjny]

Dragontyna — wiedźma, więziła Orlanda i innych bohaterów w swym zaczarowanym ogrodzie, zniszczonym następnie przez Angelikę mocą cudownego pierścienia (Bojardo Księga I. Pieśń XIV). [przypis redakcyjny]

dragon — żołnierz, który walczy pieszo, a przemieszcza się konno. [przypis redakcyjny]

dragon — żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno. [przypis redakcyjny]

Drahim — dziś: Drawsko; miejscowość położona na płd. od Koszalina; zastawione w tym roku elektorowi, przepadło później dla Polski. [przypis redakcyjny]

draka — tu: walka. [przypis redakcyjny]

Dramat układasz — problem uprawnień artysty do „poetyzowania” realnego życia, do tworzenia literatury z cierpień innych ludzi, spleciony z zagadnieniem szczerości artysty, nurtował Krasińskiego w tym okresie bardzo silnie. Głos odzywający się „skądsiś” nazywa Mąż głosem Szatana, jest to bowiem głos krytycyzmu i sceptycyzmu. Ten typ romantycznych rozterek Męża, które są wyrazem rozterek własnych Krasińskiego, potraktował Słowacki satyrycznie w Fantazym. [przypis redakcyjny]

dranica — deska z drzewa iglastego. [przypis redakcyjny]

drapichrust — tchórz, włóczęga, hultaj. [przypis redakcyjny]

draśnięta Wenus krzyczy głośno — [por.] Iliada, V 843: „Ἦ δε μεγα ἰαχουσα”. [przypis redakcyjny]

Dreseni — raczej Trissino Giangiorgio (1478–1550), poeta włoski, autor epopei Italia liberata da' Goti i tragedii Sophonisbe. [przypis redakcyjny]

drewno — tu: szubienica. [przypis redakcyjny]

drgnięcie duchów ożywiających [spiritus animales] — Descartes w Tract. de hom. I, 14 opisuje te „duchy ożywiające” jako najdrobniejsze cząsteczki krwi, które, powstając z rozdrobnienia większych cząstek w najcieńszych naczyniach krwionośnych mózgu, zatracają właściwe własności krwi i stają się „najsubtelniejszym tchnieniem, a raczej bardzo ruchliwym i czystym ogniem”. Ta teoria pochodzi od Arystotelesa, a rozwijali ją stoicy, Galen, Augustyn, Tomasz z Akwinu. Cusanus, Paracelsus, Hobbes. [przypis redakcyjny]

driada (mit. gr.) — nimfa leśna mieszkająca w drzewach. [przypis redakcyjny]

driady (mit. gr) — nimfy leśne mieszkające w drzewach. [przypis redakcyjny]

driakiew — używany w medycynie ludowej uniwersalny lek roślinny, złożony m.in. z cynamonu, imbiru, dziurawca, miodu, mięsa żmii, ziemi z Lemnos, często z dodatkiem opium. [przypis redakcyjny]

drogą miłość — w rękopisie: drugą. [przypis redakcyjny]

Droga, o słodka moja Beatryce — Wykrzyknik podziwu i zachwycenia. [przypis redakcyjny]

droga Pobrzeżna — Via Littoralis. [przypis redakcyjny]

droga — tu: podróż, wyjazd. [przypis redakcyjny]

droga — tu: z Olszówki do Nowego Miasta Korczyna, gdzie Pasek miał spichlerz nad Wisłą. [przypis redakcyjny]

Drogę do góry wskażcie nam, gdy wiecie — W drugiej pieśni Piekła widzieliśmy, że poeta chwiejący się i wątpiący, zachęcony tylko słowami Wergiliusza, odważa się na koniec na tę podróż tajemniczą, ażeby poznać grzeszników w miejscu ich kary pośmiertnej. W 10 wierszu tejże pieśni w Dancie i Wergiliuszu objawia się podobne zwątpienie. Albowiem sam rozum, którego symbolem jest Wergiliusz, bez pomocy wiary i jej objawienia, nie czuje się dość silnym, ażeby mógł zarazem i poznać grzechy, i z grzechów się oczyścić. Podobne zwątpienie wyrażają tu przechodzące dusze, na nowym stanowisku, w jakim po raz pierwszy znajdują się. [przypis redakcyjny]

Drogę na ziemi (…) świętej, która dziś mało obchodzi papieża — Tu poeta zarzuca Bonifacemu VIII, że nie popierał żarliwie krucjaty do Ziemi Świętej dla odzyskania Grobu Bożego. [przypis redakcyjny]

drogę (…) wskażę, ile znam i znać ją mogę — Rozum, czyli jego symbol, Wergiliusz, prowadzić będzie poetę do kresu, do jakiego iść mu dozwolono. [przypis redakcyjny]

Drogi Henryku! — jest to odpowiedź na następujący ustęp listu Reeve'a z dn. 6 lutego 1832 r.: „Co do H., więcej Ci przynoszę niż słowo, niż westchnienie, niż drżenie powieki: napisała do mnie list wspaniały. Odpisałem jej jak najlepiej. — Chciałem zakończyć swą tajemniczą korespondencję i pół wyrażone zamiary przez list zarazem mocny, szczery i godny i Ciebie, i tej, do której był zwrócony. Nic lepszego w życiu swojem nie napisałem. Zachowałem odpis; nie posyłam Ci go, chcę, byśmy go razem przeczytali. Wszystko między nią a Tobą skończone; pozostanie Wam obojgu li tylko ogromne wspomnienie. Kocha Cię teraz tak właśnie, jakeś Ty ją kochać powinien. Ks. Czartoryski i Niemcewicz każą Cię po tysiąc razy pozdrowić. Z jednym i drugim wiele o Tobie rozmawiałem. Książę dał mi Matkę Polkę Mickiewicza. Przełożyłem ją i będzie drukowana. Z dnia na dzień oczekują tu rewolucji. Nieszczęsna Europa krwawi, a któż będzie mógł rany jej zagoić? Twój na zawsze H. R.”. [przypis redakcyjny]

drogi […] liliom złotem — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]