Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Jan Kochanowski, Pieśni, Księgi pierwsze, Pieśń I (Byś wszystko złoto posiadł, które - powiadają...)
Pieśń II (Serce roście patrząc na te czasy!) → ← [Pieśni - Dedykacja]

Spis treści

      Jan KochanowskiPieśni, Księgi pierwszePieśń I[1]Intactis opulentior[2]

      1
      Byś[3] wszystko złoto posiadł, które — powiadają —
      Gdzieś daleko gryfowie i mrówki[4] kopają[5];
      Byś pałace rozwodził[6] nie tylko na ziemi,
      Lecz i morza kamieńmi zabudował[7] swemi;
      5
      Jesli[8] dyjamentowe goździe[9] Mus[10] ma w ręku,
      Któremi natwardszego umie pożyć[11] sęku[12],
      Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,
      Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogi[13].
      Lepiej polnych Tatarów[14] dawny zwyczaj niesie,
      10
      U których każdy swój dom wozi na kolesie[15];
      Lepszego rządu Gete grubi używają[16],
      Gdzie niwy[17] nie mierzone[18] wolne zboża dają[19].
      Tam niewinna[20] macocha dziatek pierwszej żony,
      Sirót nędznych[21], przestrzega wczasu[22] z każdej strony[23];
      15
      Ani z wielkim posagiem męża rządzi[24], ani
      Nadzieje kładzie w gładkim[25] miłosniku[26] pani.
      Wielki posag rodziców postępki uczciwe,
      A k temu obyczaje skromne i wstydliwe;
      Występnych tam nie cierpią, lecz kto będzie krzywy,
      20
      Niech sie wierci, jako chce, nie zostanie żywy.
      O, ktokolwiek będzie chciał mordy niecnotliwe
      I domowe okrócić[27] najazdy krwie[28] chciwe,
      Jesli pragnie ojczyzny ojcem być nazwany
      I tymże na wysokich kolumnach pisany,
      25
      Niech objeździć swą wolą śmie nieokróconą[29],
      A jego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;
      Ponieważ cnocie żywej[30] my źli, nie życzemy[31],
      Aż gdy nam z oczu zniknie, toż[32] jej żałujemy.
      Co po tych skargach próznych, jesli na występy
      30
      Przez spary — jako mówią — patrza urząd tępy[33]?
      Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,
      Jesli sie obyczajów dobrych nie trzymamy?
      Nie odstraszą zbytecznym[34] ogniem zarażone
      Kupca kraje chciwego ani przesadzone[35]
      35
      Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywali[36]
      Wszystek świat, jako wielki[37], kołem objechali.
      Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi
      Czynić i cierpieć wszystko; już on i wstydowi
      Mir dawno wypowiedział[38], i cnocie, niedbały,
      40
      Poświęconej nie myśli dostępować skały[39].
      Albo my do spólnego skarbu[40], gdzie życzliwa
      Ludzka pochwała i głos pospolity[41] wzywa,
      Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,
      Perły, złoto i wielkiej kamienie drogości
      45
      Zarzućmy, jesli grzechów żałujem statecznie
      I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie
      Złej napierwsze początki żądze[42] wykorzenić,
      A dziełem pracowitszym pieszczotę[43] odmienić.
      Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy
      50
      Na dziki źwierz z oszczepem jachać[44] niegotowy,
      Lepiej kufla świadomy[45] albo kart pisanych[46],
      Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych.
      Więc ojciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,
      Gotując niegodnemu spadek potomkowi:
      55
      I przybywa-ć mu[47] rzkomo[48], ale nie wiem czemu,
      Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu[49].

      Przypisy

      [1]

      W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]

      [2]

      intactis opulentior — pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina III 24) noszącej tytuł Ad divites avaros (Do zachłannych bogaczy). Początek tej pieśni (incipit) stanowią słowa podane tu jako motto: „intactis opulentior”. [przypis redakcyjny]

      [3]

      byś — tu: choćbyś. [przypis redakcyjny]

      [4]

      gryfowie i mrówki — gryfy, mitologiczne ptaki posiadające duże skrzydła, orle dzioby i tułowia lwa; były strażnikami złota na pustyniach północnych Indii czy też w Arabii; tutaj wraz z mrówkami są przedstawione jako istoty strzegące skarbów i wydobywające złoto. [przypis redakcyjny]

      [5]

      kopają (starop.) — kopią, wydobywają. [przypis redakcyjny]

      [6]

      rozwodzić coś — budować na ogromnej przestrzeni. [przypis redakcyjny]

      [7]

      morza kamieńmi zabudował — jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. [przypis redakcyjny]

      [8]

      jesli (starop.) — skoro. [przypis redakcyjny]

      [9]

      dyjamentowe goździe — stalowe gwoździe. [przypis redakcyjny]

      [10]

      Mus — bogini konieczności (łac. Necessitas). [przypis redakcyjny]

      [11]

      pożyć (strop.) — zniszczyć, pokonać. [przypis redakcyjny]

      [12]

      natwardszego (…) sęku (starop.) — ogromnej trudności (określenie przysłowiowe). [przypis redakcyjny]

      [13]

      Ani (…) wyswobodzisz (…), Ani (…) wyrwiesz — ani nie wyswobodzisz, ani nie wyrwiesz; w staropolszczyźnie przeczenie było zawarte w spójniku „ani”. [przypis redakcyjny]

      [14]

      polnych Tatarów — koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego. [przypis redakcyjny]

      [15]

      kolasa (tu forma N. lp: kolesie) — wóz chłopski, ciężarowy. [przypis redakcyjny]

      [16]

      Lepszego rządu Gete grubi używają — lepszy porządek jest u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego ludu, koczującego nad Dunajem, uważanego za poprzednika Tatarów. [przypis redakcyjny]

      [17]

      niwa — tu: wydzielona część pola. [przypis redakcyjny]

      [18]

      nie mierzone — nie wymierzone na poszczególne działki, nie posiadające ustalonych granic. [przypis redakcyjny]

      [19]

      wolne zboża — dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność. [przypis redakcyjny]

      [20]

      niewinny (starop.; łac. innocens) — odznaczający się nieskazitelnymi obyczajami. [przypis redakcyjny]

      [21]

      nędzny* (starop.) — nieszczęśliwy. [przypis redakcyjny]

      [22]

      przestrzegać wczasu (starop.) — doglądać wygody. [przypis redakcyjny]

      [23]

      z każdej strony — tu: pod każdym względem. [przypis redakcyjny]

      [24]

      męża rządzi (starop.) — rządzi mężem. [przypis redakcyjny]

      [25]

      gładki (starop.) — piękny, urodziwy. [przypis redakcyjny]

      [26]

      miłosnik (starop.) — zalotnik, kochanek. [przypis redakcyjny]

      [27]

      okrócić (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcyjny]

      [28]

      krwie (starop. D. lp rodz. ż.) — krwi. [przypis edytorski]

      [29]

      objeździć swą wolą (…) nieokróconą (starop.) — powściągnąć, opanować nieposkromioną samowolę. [przypis redakcyjny]

      [30]

      cnota żywa — prawdziwa cnota (inne możliwe rozumienie: cnota ludzi żywych). [przypis redakcyjny]

      [31]

      nie życzemy (starop.) — nie sprzyjamy. [przypis redakcyjny]

      [32]

      toż (starop.) — dopiero wtedy. [przypis redakcyjny]

      [33]

      Przez spary (…) patrza urząd tępy (starop.) — opieszały urząd patrzy pobłażliwie, „przez palce”. [przypis redakcyjny]

      [34]

      zbyteczny* (starop.) — nadmierny. [przypis redakcyjny]

      [35]

      przesadzony (starop.) — nadmiernie wypełniony. [przypis redakcyjny]

      [36]

      bywały (tu forma lm: bywali) — doświadczony; por. wyraz pokr.: bywalec. [przypis redakcyjny]

      [37]

      jako wielki — cały wielki. [przypis redakcyjny]

      [38]

      Mir (…) wypowiedział (starop.) — zerwał pokój. Obecnie „wypowiada się” wojnę; wówczas mówiono: wypowiadam pokój, opowiadam wojnę. [przypis redakcyjny]

      [39]

      dostępować skały (starop.) — zbliżać się do skały. [przypis redakcyjny]

      [40]

      spólny skarb (starop.) — wspólny skarb; chodzi tu o skarb państwowy utworzony z podatków. [przypis redakcyjny]

      [41]

      pospolity (starop.) — powszechny; por. wyraz pokrewny: rzeczpospolita. [przypis redakcyjny]

      [42]

      żądze (starop. D. lp) — żądzy. [przypis redakcyjny]

      [43]

      pieszczota* (starop.) — wygodnictwo, zniewieściałość. [przypis redakcyjny]

      [44]

      jachać (starop.) — jechać. [przypis redakcyjny]

      [45]

      kufla świadomy — znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. [przypis redakcyjny]

      [46]

      karty pisane — malowane, służące do gry. [przypis redakcyjny]

      [47]

      przybywa-ć mu — przybywa ci mu, czyli: bogaci się. [przypis redakcyjny]

      [48]

      rzkomo (starop.) — rzekomo, pozornie. [przypis redakcyjny]

      [49]

      Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu (starop.) — zawsze czegoś brakuje majątkowi, którego nie przybywa (inne rozumienie: zawsze czegoś brak, by zostać prawdziwym panem). [przypis redakcyjny]

      x