Przypisy

pensyj (daw.) — dziś forma D.lm raczej: pensji. [przypis edytorski]

pensyjka — tu: mała emerytura. [przypis edytorski]

pentagramma — dziś popr.: pentagram (z gr.), znak pięcioramiennej gwiazdy foremnej, od XIX w. uważany za symbol Szatana. [przypis edytorski]

pentagram — rysunek foremnej pięcioramiennej gwiazdy, w wielu kulturach uważany za symbol magiczny. [przypis edytorski]

pentagram — znak pięcioramiennej gwiazdy rysowanej jednym pociągnięciem, jako symbol Jezusa uznawany za obronę przed złymi duchami. [przypis edytorski]

pentakonarchos (gr.) — dowódca oddziału złożonego z pięćdziesięciu ludzi. [przypis edytorski]

pentakryny — rodzaj liliowców należących do szkarłupni. [przypis edytorski]

pentarka — dziś popr.: pantarka, perliczka: średniej wielkości ptak hodowlany o szaro-czarnym upierzeniu w białe cętki, pochodzący z Afryki. [przypis edytorski]

pentateuch (gr.) — pięcioksiąg. [przypis edytorski]

Pentateuch (z gr.) — dosł. pięcioksiąg; tradycyjne określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii, zw. Mojżeszowymi, w judaizmie składających się na Torę; są to: Księga Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Kapłańska i Powtórzonego Prawa. [przypis edytorski]

Pentelikon — góra w Grecji, w płn.-wsch. części Wielkich Aten, na której płn. zboczu istniał w starożytności kamieniołom i kopalnia marmuru; czerpał z niej m.in. Perykles przy odbudowie Aten po zniszczeniu miasta przez Persów. [przypis edytorski]

Pentelikon — szczyt górski niedaleko Aten. [przypis edytorski]

Pentelik właśc. Pentelikon a. Pentelejkon — góra w płn-wsch. części Wielkich Aten (tj. aglomeracji obejmującej Ateny, Pireus oraz pomniejsze miasta); na jej płn. zboczach znajdował się w starożytności kamieniołom, z którego sprowadzał marmur Perykles, odbudowując miasto po zniszczeniach w czasie wojny z Persją w V w. p.n.e. [przypis edytorski]

Pentezilea (mit. gr.) — także: Pentezylea a. Pentesilea; legendarna królowa Amazonek, mitycznego plemienia wojowniczych kobiet. [przypis edytorski]

Pentezylea a. Pentesilea — legendarna królowa Amazonek, mitycznego plemienia wojowniczych kobiet. [przypis edytorski]

Pentezylea (mit. gr.) — także: Pentezilea a. Pentesilea; legendarna królowa Amazonek, mitycznego plemienia wojowniczych kobiet. [przypis edytorski]

pentinas — aštri raginė atauga paukščio (ppr. gaidžio) pastaibyje. [przypis edytorski]

pentylickie marmury — marmury wydobywane na zboczach góry Pentelikon, leżącej pomiędzy Atenami i Maratonem. [przypis edytorski]

penuria (z łac. pēnūrĭă) — niedostatek; brak, nędza. [przypis edytorski]

peoński — lekarski; od Peona, lekarza Tytenów, a potem bogów olimpijskich (Peon to również przydomek Apollina, patrona lekarzy i medycyny). [przypis edytorski]

peon (hiszp.) — robotnik rolny. [przypis edytorski]

Peon — preolimpijski bóg medycyny, lekarz Tytanów; po ich upadku leczył bogów na Olimpie do czasu gdy przegrał pojedynek w zakresie medycyny z Apollinem, który potrafił „uleczyć śmierć”, sprowadzając duszę zabitego człowieka z Hadesu; Peon był to też przydomek Apollina, patrona lekarzy, a także jego syna Eskulapa. [przypis edytorski]

peowiacy — członkowie założonej w roku 1922 organizacji kombatanckiej Związek Peowiaków, zrzeszającej byłych członków Polskiej Organizacji Wojskowej. [przypis edytorski]

peowiaczka (pot.) — członkini P.O.W., tj. Polskiej Organizacji Wojskowej, założonej przez piłsudczyków w okresie I wojny światowej. [przypis edytorski]

peowiak — członek POW, konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej, utworzonej w sierpniu 1914 w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, działającej na terenach przedrozbiorowej Polski; poszczególne oddziały POW były rozwiązywane w różnym czasie, pod koniec 1918. [przypis edytorski]

„pepeeska” — przedstawicielka Polskiej Partii Socjalistycznej. [przypis edytorski]

pepeesy (…) endusie — członkowie PPS (Polskiej Partii Socjalistycznej) i ND (Narodowej Demokracji). [przypis edytorski]

pepesowcy — zwolennicy Polskiej Partii Socjalistycznej. [przypis edytorski]

pepesowiec (pot.) — członek PPS (Polskiej Partii Socjalistycznej). [przypis edytorski]

pepiniera (z fr.) — szkółka drzewek; przen.: ośrodek przygotowujący przyszłe wykwalifikowane kadry. [przypis edytorski]

Pepin Mały a. Krótki (714–768) — król Franków od 751, ojciec Karola Wielkiego. [przypis edytorski]

pepita (z fr. pépite) — samorodek, bryłka cennego metalu powstała w przyrodzie drogą naturalną; pol.: wzór na tkaninie przypominający kratkę lub tkanina z takim wzorem. [przypis edytorski]

pepitowy — wykonany z pepity, tkaniny w drobną kratkę. [przypis edytorski]

peplon — tu: długi i szeroki, prostokątny pas materiału; w starożytnej Grecji materiał taki, spinany klamrą, stanowił kobiece okrycie wierzchnie, także: peplum, peplos. [przypis edytorski]

peplos — staroż. grecki strój kobiecy bez rękawów, wykonany z jednego prostokątnego kawałka tkaniny spiętego na ramionach. [przypis edytorski]

peplos — staroż. gr. strój kobiecy bez rękawów, wykonany z jednego prostokątnego kawałka tkaniny spiętego na ramionach. [przypis edytorski]

peplum (łac.) — szata kobieca, długi prostokątny pas materiału spięty na barkach klamrami, na biodrach ściągnięty pasem. [przypis edytorski]

pepton — związek organiczny tworzący się podczas enzymatycznego rozpadu białek pod wpływem zawartej w soku żołądkowym pepsyny. [przypis edytorski]

per absurdum (łac.) — przez absurd. [przypis edytorski]

peractum est! (łac.) — dokonało się! [przypis edytorski]

per adulti (wł.) — dla dorosłych. [przypis edytorski]

Perak — druga pod względem długości rzeka na Półwyspie Malajskim. [przypis edytorski]

per amicitiam nostram (łac.) — ze względu na naszą przyjaźń. [przypis edytorski]

Per aspera ad astra (łac.) — przez ciernie do gwiazd. [przypis edytorski]

Per Baccho! Voilà un brave Polonais! (wł. i fr.) — Na Bachusa! Oto dzielny Polak! (w pierwszej części potoczne włoskie wykrzyknienie; Bachus to rzymski bóg wina). [przypis edytorski]

per Baccho (wł.) — na Bachusa! [przypis edytorski]

per Bacco (łac.) — na Bachusa. [przypis edytorski]

per Bacco — na Bachusa (emocjonalny wykrzyknik). [przypis edytorski]

per Bacco (wł.) — na Bachusa; Bachus a. Dionizos: w mit. gr. bóg wina i płodności; syn Zeusa i ziemianki Semele, która spłonęła, zobaczywszy ojca swego dziecka w jego właściwej, boskiej postaci. [przypis edytorski]

per Bacco! (wł.) — na Bachusa!; Bachus (mit. rzym.) — bóg wina czczony w starożytnym Rzymie, odpowiednik greckiego Dionizosa. [przypis edytorski]

per Bacco (wł.) — na Bachusa. [przypis edytorski]

per bere (wł.) — na picie, żeby się napić. [przypis edytorski]

per botiglia (wł.) — na flaszkę. [przypis edytorski]

per buona e per bella (wł.) — z powodu dobra i piękna. [przypis edytorski]

perć — górska ścieżka. [przypis edytorski]

perć — ścieżka w górach. [przypis edytorski]

perć — ścieżka (z gwary góralskiej, którą Sienkiewicz wykorzystywał do naśladowania staropolszczyzny). [przypis edytorski]

perć — stroma ścieżka górska. [przypis edytorski]

perć — stroma ścieżka w górach. [przypis edytorski]

perć — szlak prowadzący przez szczyty gór, granią. [przypis edytorski]

perć — szlak, ścieżka biegnąca szczytami gór. [przypis edytorski]

percept — przyjęcie, wpływ, dochód. [przypis edytorski]

percepujący — postrzegający. [przypis edytorski]

Percewal — w oryginale ang.: Percivale, tak samo u Malory'ego, jednak popularniejsze są formy Perceval (z poematu Chrétiena de Troyes z XII w.) oraz Parsifal (z opery Richarda Wagnera z XIX w.). [przypis edytorski]

perciać — łazić. [przypis edytorski]

per consequens — konsekwentnie, (i tak) dalej. [przypis edytorski]

Percussit Saul mille, et David decem millia (łac.) — pobił Saul tysiąc, a Dawid dziesięć tysięcy. [przypis edytorski]

Percy Bysshe Shelley (1792–1822) — ang. poeta romantyczny, autor wiersza The Sensitive Plant (Mimoza). [przypis edytorski]

Percy Bysshe Shelley (1792–1822) — poeta angielski epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

percypować — odbierać jakieś zjawiska zmysłami, postrzegać. [przypis edytorski]

perdėtinis (lenk.) — viršininkas, darbo prižiūrėtojas. [przypis edytorski]

Perdidit antiquum littera prima sonum (łac.) — straciła pierwsza litera dawne brzmienie (Owidiusz, Fasti V 536); jest to kontynuacja zdania z poprzedniego wersu: „Tak zrodzonego Hyrieus nazwał Urionem”. [przypis edytorski]

Perdikkas II Macedoński (zm. 413 p.n.e.) — król Macedonii (od ok. 450 p.n.e.), podczas wojny peloponeskiej lawirował pomiędzy Atenami a Spartą, kilkukrotnie zmieniając sojusze. [przypis edytorski]

Perdition-Gardens (ang.) — Ogrody Zatracenia. [przypis edytorski]

perduellionem (łac.) — forma Acc.: obrazę majestatu. [przypis edytorski]

Perdyta — postać kobieca z Zimowej opowieści Szekspira, córka królewska, porzucona jako niemowlę w górach, znaleziona i wychowywana przez pasterza jako jego własna. [przypis edytorski]

Pereant qui crastina curant! (łac.) — Niech przepadną ci, co się troszczą o jutro! (cytat z Wergiliusza). [przypis edytorski]

Pereat iustitia — fiat pax (łac.) — Niech zginie sprawiedliwość, niech stanie się pokój; przekształcenie łacińskiej sentencji: Fiat iustitia pereat mundus (Niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginąć świat). [przypis edytorski]

pereat (łac.) — niech zginie. [przypis edytorski]

pereat — (lat.) nieder! [przypis edytorski]

pereat mundus, dum ego salvus sim (łac.) — niech świat przepadnie, bylem tylko ja ocalał. [przypis edytorski]

pereat mundus, fiat ars (łac.) — niech przepadnie świat, niech stanie się sztuka. [przypis edytorski]

pereat mundus, fiat iustitia (łac.) — niech zginie świat, byle było sprawiedliwie. [przypis edytorski]

peregrinacii — dziś: peregrynacji; peregrynacja: podróż. [przypis edytorski]

peregrynacja (daw.) — pielgrzymka, podróż. [przypis edytorski]

peregrynacja (daw., z łac.) — wędrówka, podróż. [przypis edytorski]

peregrynacja — podróż. [przypis edytorski]

peregrynacja (z łac.) — pielgrzymka, wędrówka. [przypis edytorski]

peregrynacja (z łac.) — podróż, pielgrzymka. [przypis edytorski]

peregrynacja (z łac.) — wędrówka. [przypis edytorski]

peregrynant (daw.) — człowiek odbywający peregrynację, tj. długo trwającą podróż; podróżnik, pielgrzym. [przypis edytorski]

peregrynat (przestarz.) — podróżnik, wędrownik. [przypis edytorski]

peregrynować (daw.) — podróżować; wędrować przez dłuższy czas. [przypis edytorski]

peregrynować — podróżować lub wędrować przez dłuższy czas. [przypis edytorski]

Peregryn Pickle — powieść przygodowa szkockiego pisarza Tobiasa Smolletta The Adventures of Peregrine Pickle (publ. 1751; tł. na jęz. pol. T. Tatarkiewiczowa, wiersze tł. W. Lewik, Peregryn Pickle, t. 1–2, 1962), opowiadająca historię wzlotów i upadków pewnego egotysty, obracającego się w środowisku wyższych sfer społecznych osiemnastowiecznej Europy. [przypis edytorski]

Peregryn Pickle — tytułowy bohater The Adventures of Peregrine Pickle (tł. na jęz. pol. T. Tatarkiewiczowa, wiersze tł. W. Lewik, Peregryn Pickle, t. 1–2, 1962), powieści łotrzykowskiej szkockiego pisarza Tobiasa Smolletta (1721–1771), opublikowanej w 1751 r. i opowiadającej historię wzlotów i upadków pewnego egotysty, obracającego się w środowisku wyższych sfer społecznych osiemnastowiecznej Europy. [przypis edytorski]

Perejasław — miasto w Ukrainie, niedaleko Kijowa. [przypis edytorski]

Perekop — twierdza tatarska, strzegąca wejścia na Półwysep Krymski. [przypis edytorski]

perennius aeris — trwalszy niż ze spiżu; nawiązanie do pieśni Horacego o trwałości pomnika, jaki wystawia wybitna sztuka swemu twórcy: Exegi monumentum aere perenius („Wzniosłem pomnik trwalszy niż ze spiżu”). [przypis edytorski]

per excellentiam (łac.) — w pełnym tego słowa znaczeniu. [przypis edytorski]