Przypisy

Guzmàn, Dominik (1170–1221) — święty Kościoła katolickiego, założyciel zakonu dominikanów, który odegrał znaczną rolę w walkach z heretykami i w działalności Inkwizycji. [przypis edytorski]

guz — tu: guzik, ozdoba czepca. [przypis edytorski]

guzy — być może: gruzły, czyli nieforemne zgrubienia. [przypis edytorski]

guzy — tu: guziki. [przypis edytorski]

gwajak — drewno pochodzącego z Ameryki Środkowej gwajakowca, ciężkie i bardzo twarde. [przypis edytorski]

gwajakol — organiczny związek chemiczny z grupy fenoli. [przypis edytorski]

gwałcicielów — dziś popr. forma D. lm: gwałcicieli. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — gwałtownie. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — gwałtownie, siłą; nagle. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — nagle, gwałtownie, na siłę. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — nagle, gwałtownie. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — tu: na siłę, siłą. [przypis edytorski]

gwałtem (starop.) — tu: wbrew woli. [przypis edytorski]

gwałtować (daw., gw.) — robić gwałt o coś, krzyczeć, awanturować się; podnosić alarm. [przypis edytorski]

gwałtować (daw.) — robić gwałt, podnosić alarm. [przypis edytorski]

gwałtownie (starop.) — gwałtem, przemocą. [przypis edytorski]

gwałtowno — dziś popr.: gwałtownie. [przypis edytorski]

gwałtowny — tu: oparty na przemocy. [przypis edytorski]

gwałtowny zapęd Niedźwiedzicy na niebie zachodzącej — starożytni tłumaczyli zmiany pogody wpływem gwiazd. [przypis edytorski]

gwałt — przemoc, bezprawne użycie siły. [przypis edytorski]

gwałt — tu: mnóstwo. [przypis edytorski]

gwałt — tu: pośpiech, zamieszanie. [przypis edytorski]

gwałt —tu: przemoc. [przypis edytorski]

gwałty — dziś popr. forma N. lm: gwałtami. [przypis edytorski]

Gwalpor — być może bł. druku i chodzi o Gwalior (ang.), czyli miasto Gwalijar w środkowych Indiach, w stanie Madhja Pradeś; daw. stolica niezależnego księstwa, od poł. XIX pod brytyjską dominacją, w 1948 włączonego w skład niepodległych Indii. [przypis edytorski]

gwara dago — obraźliwe określenie na język osób pochodzenia hiszpańskiego, portugalskiego a. włoskiego. [przypis edytorski]

gwardią konną koronną — daw. forma B.lp r.ż.; dziś: gwardię (…). [przypis edytorski]

Gwardia Narodowa — francuska ochotnicza formacja militarna, rodzaj milicji obywatelskiej, utworzonej w okresie Rewolucji Francuskiej w 1789. [przypis edytorski]

gwardian — przełożony klasztoru franciszkanów. [przypis edytorski]

gwardian — przełożony klasztoru w niektórych zakonach. [przypis edytorski]

gwardian — przełożony klasztoru w zakonie franciszkanów. [przypis edytorski]

gwardia — wojskowe oddziały straży. [przypis edytorski]

gwardiejskij ekipaż (ros. гвардейский экипаж) — jednostka piechoty morskiej elitarnej Gwardii Imperium Rosyjskiego. [przypis edytorski]

gwardjan — dziś popr. pisownia: gwardian, przełożony klasztoru franciszkanów. [przypis edytorski]

gwarek (daw.) — górnik. [przypis edytorski]

gwarną — pełną gwaru, czyli odgłosów rozmów. [przypis edytorski]

gwary a szumy (daw.) — konstrukcja z „a” w funkcji spójnika łącznego, dziś: gwary i szumy. [przypis edytorski]

gwarzyć (daw.) — mówić, powiadać; prowadzić poufałą rozmowę, gawędzić. [przypis edytorski]

gwarzyć (daw.) — rozmawiać. [przypis edytorski]

gwarzyć (gw.) — mówić; por. gwara. [przypis edytorski]

gwarzyć — prowadzić poufałą rozmowę, gawędzić. [przypis edytorski]

gwarzyć — rozmawiać. [przypis edytorski]

gwasz — kryjąca farba wodna z domieszką kredy lub bieli używana do wykonywania szkiców dla obrazów olejnych. [przypis edytorski]

gwebr a. pars — wyznawca mazdaizmu, staroż. kultu Słońca. [przypis edytorski]

gwebr (daw.) — wyznawca zaratusztrianizmu; perscy zaratusztrianie w ucieczce przed muzułmańskimi prześladowaniami osiedlili się w Indiach. I jak Gwebr — w oryg.: grubiański i dziki człowiek z Indii. [przypis edytorski]

Gwebrowie (z pers. ghebr': niewierny) — daw. nazwa wyznawców zaratusztrianizmu nadana im przez muzułmanów; religia (…) zachowała się, tak samo religia Zend u Gwebrów: zaratusztrianizm wywodzi się z pierwotnych wierzeń mieszkańców płn. Iranu i stanowił państwową religię w istniejącym na terenie współczesnego Iranu i Iraku perskim imperium Sasanidów. Po podboju arabskim większość Irańczyków zmieniła wiarę, ale część w VIII–X w. uciekła przed muzułmańskimi prześladowaniami i osiedliła się w Indiach. [przypis edytorski]

gwebrowie (z pers. ghebr': niewierny) — daw. nazwa wyznawców zaratusztrianizmu nadana im przez muzułmanów; także: parsowie, wyznawcy mazdaizmu, staroirańskiej religii plemion medyjsko-perskich, zogniskowanej wokół kultu boga światła i dobra (Ahura Mazdy), której początek sięga VIII w. p.n.e., a wpływy obejmują zaratusztrianizm, łącząc się z wierzeniami hinduskimi i (starszym od mazdaizmu) kultem Mitry, boga-Słońca. [przypis edytorski]

gwebr — pars, wyznawca mazdaizmu, staroirańskiej religii plemion medyjsko-perskich, zogniskowanej wokół kultu boga światła i dobra (Ahura Mazdy), której początek sięga VIII w. p.n.e., a wpływy obejmują zaratusztrianizm, łącząc się z wierzeniami hinduskimi i (starszym od mazdaizmu) kultem Mitry, boga-Słońca. [przypis edytorski]

gwebr (pers.) — członek sekty czcicieli ognia. [przypis edytorski]

gwebr — wyznawca zoroastryzmu (zaratusztrianizmu). [przypis edytorski]

gwelfowie, gibelini — nazwy przeciwnych stronnictw w sporze między cesarstwem a papiestwem o suwerenność władzy świeckiej, ale też o przyłączenie miast włoskich do Cesarstwa; gwelfowie zyskali nazwę od nazwiska popieranych przez nich książąt bawarskich Welfów, wspierających aspiracje papieża; gibelini byli stronnikami władzy cesarskiej we Włoszech, a ich nazwa pochodzi od wirtemberskiego miasta Waiblingen, a zarazem zawołania bojowego Hohenstaufów; gwelfowie byli związani gł. z mieszczaństwem, zaś gibelini reprezentowali interesy feudalnego rycerstwa i popierali niezależność Cesarstwa Rzymskiego od papiestwa. Niektóre włoskie miasta do dziś mają w herbie znak przynależności do jednego ze stronnictw: trzy złote lilie gwelfów w błękitnym polu (niekiedy pod czerwonym kołnierzem turniejowym) albo czarnego cesarskiego orła gibelinów w złotym polu. [przypis edytorski]

Gwelfowie, Gibelini — skłócone stronnictwa polityczne w XII-wiecznych Włoszech. [przypis edytorski]

gwelfowie i gibelini — stronnictwa polityczne rywalizujące we Włoszech między XII a XIII wiekiem: zwolennicy papiestwa (gwelfowie) i cesarstwa (gibelini). [przypis edytorski]

gwelfowie — w XII i XIII w. stronnicy władzy papieskiej we Włoszech, przeciwnicy stronnictwa gibelinów. [przypis edytorski]

gwelf — stronnik władzy papieskiej we Włoszech (nazwa od nazwiska popieranych przez to stronnictwo książąt bawarskich Welfów współpracujących z Państwem Kościelnym); gwelfowie i gibelini stanowili rywalizujące ze sobą wrogie obozy polit. we Włoszech w XII i XIII w., w okresie zmagań cesarza Fryderyka II z papiestwem; gwelfowie byli związani gł. z mieszczaństwem, natomiast gibelini reprezentowali gł. interesy feudalnego rycerstwa i popierali Cesarstwo Rzymskie. [przypis edytorski]

Gwelfy, Gibeliny — właśc. Gwelfowie i Gibelini; rywalizujące ze sobą stronnictwa polit. we Włoszech w XII i XIII w., w okresie zmagań cesarza Fryderyka II z papiestwem. Gwelfowie (związani gł. z mieszczaństwem) popierali Państwo Kościelne w walce przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu. Gibelini (reprezentujący interesy feudalnego rycerstwa) byli zwolennikami władzy cesarskiej we Włoszech. [przypis edytorski]

gwer (daw., z niem. Gewehr) — karabin. [przypis edytorski]

gwer (z niem. Gewehr) — karabin. [przypis edytorski]

gwiaździarska… umiejętność — astronomia a. astrologia. [przypis edytorski]

gwiaździarstwo (daw.) — astrologia. [przypis edytorski]

gwiaździarz (daw.) — astronom. [przypis edytorski]

gwiaździe (daw. forma) — dziś: gwieździe. [przypis edytorski]

gwiaździe — dziś popr. C. lp: gwieździe. [przypis edytorski]

gwiaździe — dziś popr.: gwieździe. [przypis edytorski]

gwiaździstem — dziś popr.: gwiaździstym. [przypis edytorski]

gwiazdą filmową wysiadał — dziś: wysiadał jako gwiazda filmowa, będąc gwiazdą. [przypis edytorski]

gwiazda biegunowa — Gwiazda Polarna, używana w nawigacji do wyznaczania kierunku północnego. Niemal nie zmienia swojego położenia w czasie pozornego obrotu nieba. [przypis edytorski]

gwiazda jutrzenna — jutrzenka; określenie dla planety Wenus widocznej przed wschodem Słońca na widnokręgu. [przypis edytorski]

gwiazdami wybita Kopuła niebios — sugerowane jest tu porównanie gwiazd do złotych gwoździ lub do innego elementu dekoracyjnego. [przypis edytorski]

Gwiazda przewodnia (ang. Marjorie's Quest) — powieść amerykańskiej pisarki Jeanie Gould z roku 1872, opowiadająca historię dziewczynki nieznającej swojego pochodzenia i tułającej się po rodzinach zastępczych i sierocińcach. [przypis edytorski]

gwiazdarz (starop.) — astrolog. [przypis edytorski]

gwiazdarz (starop.) — astronom. [przypis edytorski]

gwiazda Sjonu — właśc. gwiazda Syjonu, nazywana również „Gwiazdą Dawida” lub „Magen Dawid” (Tarczą Dawida); jeden z symboli żydowskich; składa się z dwóch nachodzących na siebie trójkątów, tworzących gwiazdę sześcioramienną. W czasie Zagłady osoby żydowskiego pochodzenia były zmuszane do noszenia na ubraniu symboli żydowskich, np. naszywania Gwiazdy Dawida lub noszenia opasek z wyhaftowaną gwiazdą. Obowiązek noszenia tej odznaki był częścią niemieckiej polityki segregacji i stygmatyzacji Żydów, mającej na celu wykluczenie ich z nie-żydowskiego społeczeństwa i poddanie dyskryminacji; ułatwiał przesiedlenia do gett i ostatecznie do obozów zagłady. [przypis edytorski]

Gwiazda Wieczorna — planeta Wenus, widoczna po zachodzie nad horyzontem. [przypis edytorski]

gwiazdę piątej wielkości — w astronomii używa się tzw. wielkości gwiazd, które odpowiadają sile ich blasku; od czasów Ptolemeusza najjaśniejsze gwiazdy mają wielkość 1, zaś najsłabsze widoczne gołym okiem mają wielkość równą 6. [przypis edytorski]

gwiazdę przedsterną — gwiazdę przewodnią (przedsterną: wiodącą „przed sterem”); tu Kirkor nawiązuje do motywu gwiazdy betlejemskiej. [przypis edytorski]

„Gwiazdka Cieszyńska” — właśc. „Gwiazdka Cieszyńska, pismo naukowe i zabawne”, tygodnik wydawany w Cieszynie w latach 1851–1939. [przypis edytorski]

gwiazdka — najprawdopodobniej chodzi o dodatkowe świadczenie pracownicze wypłacane na święta Bożego Narodzenia. [przypis edytorski]

gwiazdka wschodnia — jest ona niejako przewodniczką miłosnej opowieści Gustawa; chodzi o Wenus, która widoczna bywa najlepiej tuż przed wschodem słońca (i dlatego nazywana była Jutrzenką), ale też tuż po zachodzie słońca, w przeciwnej, zachodniej części nieba (i z tego powodu nazywano ją też Gwiazdą Zachodnią, gr. Hespero); przez romantycznego kochanka planeta Wenus zostaje utożsamiona z boginią miłości w mit. rzym., od której bierze ona swą nazwę. [przypis edytorski]

gwiazdor (reg.) — w tradycji zach. i płn. Polski (Lubuskie, Wielkopolska, część Kujaw, Kaszuby) najważniejszy z kolędników, noszący gwiazdę i rozdający dzieciom prezenty. [przypis edytorski]

gwiazdorskie nauki (daw.) — astrologia i astronomia (podówczas niezbyt dobrze rozróżniane). [przypis edytorski]

Gwiazdor — tu: przybysz z gwiazd, z innej planety. [przypis edytorski]

gwiazdozbiór Psa a. Kanikuła — jego pojawienie się zwiastuje upały. [przypis edytorski]

gwiazdy morskie — szkarłupnie należące do gromady rozgwiazd; przypominają gwiazdy. [przypis edytorski]

Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą… — z ballady Świteź A. Mickiewicza. [przypis edytorski]

gwiazdy pierwszej wielkości — w astronomii używa się tzw. wielkości gwiazd, które odpowiadają sile ich blasku; od czasów Ptolemeusza najjaśniejsze gwiazdy mają wielkość 1, zaś najsłabsze widoczne gołym okiem mają wielkość równą 6; tradycyjnie najjaśniejsza gwiazda w danym gwiazdozbiorze oznaczana jest małą grecką literą alfa, kolejna literą beta itd. [przypis edytorski]

gwiazdzisty — dziś popr. pisownia: gwiaździsty. [przypis edytorski]

gwicht (daw.) — odważnik. [przypis edytorski]

gwicht (daw., z niem.) — ciężarek u wagi, odważnik. [przypis edytorski]

gwicht (daw.; z niem. Gewicht: waga, ciężarek) — ciężarek w zegarze ściennym lub stojącym. [przypis edytorski]

gwicht — [przypis edytorski]

gwinea — dawna angielska jednostka monetarna. Najdrobniejszą monetą był pens. Dwanaście pensów to szyling (system angielski nie był systemem dziesiętnym). Pięć szylingów to korona. Dwadzieścia szylingów to funt. Gwinea to funt i jeden szyling, czyli dwadzieścia jeden szylingów. [przypis edytorski]

gwinea — dawna angielska moneta ze złota, później zwyczajowa nazwa jednostki obrachunkowej równej 21 szylingom (funt i jeden szyling), używana głównie do określania cen towarów luksusowych, honorariów itp. [przypis edytorski]

gwinea — dawna angielska moneta ze złota, później zwyczajowa nazwa jednostki obrachunkowej równej 21 szylingom (funt i jeden szyling), używana głównie do określania cen towarów luksusowych, honorariów itp. [przypis edytorski]

Gwinea — tu: region w zach. Afryce, położony wzdłuż wybrzeży Zatoki Gwinejskiej. [przypis edytorski]

gwinea — złota moneta ang. o wartości 21 szylingów (inaczej: 1 funta i 1 szylinga); nazwa pochodzi stąd, że monety te wykonywano przeważnie z kruszcu pochodzącego z Wybrzeża Gwinejskiego w Afryce. [przypis edytorski]

gwiźnie — dziś popr. forma 3.os. lp cz.przysz.: gwizdnie. [przypis edytorski]

gwiźnie — dziś popr.: gwizdnie. [przypis edytorski]

gwiźnie — popr. gwizdnie. [przypis edytorski]

gwizda — dziś popr. forma: gwiżdże. [przypis edytorski]