Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 464 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne

Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | austriacki | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | sportowy | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 174203 przypisów.

Wyglądając w tym polu obojętnej bierki — niepewnego losu (kostki). [przypis redakcyjny]

Wyglądała wyższa, dumniejsza i nad wyraz szczęśliwa — dziś: Wyglądała na wyższą, dumniejszą i (…) szczęśliwą. [przypis edytorski]

wyglądał promieniejący — dziś raczej: wyglądał, jakby promieniał. [przypis edytorski]

wyglądał wzruszony — wyglądał na wzruszonego. [przypis edytorski]

wyglądały głowy (…) róg na czole — Tych siedmioro głów zwierząt symbolem jest siedmiu grzechów głównych, jak widzimy w Objawieniu św. Jana. [przypis redakcyjny]

wyglądał zafrasowany — dziś: wyglądał na zafrasowanego. [przypis edytorski]

wyglądał zalękły, zgnębiony — dziś: wyglądał na zalękłego, zgnębionego. [przypis edytorski]

wyglądali bardzo zdrożeni — dziś: wyglądali na bardzo zdrożonych. [przypis edytorski]

wyglądalim cię (gw.) — wyglądaliśmy cię; wypatrywaliśmy cię. [przypis edytorski]

wyglądam na to, że go nie mam — wydaje się, jakbym go nie miała. [przypis edytorski]

Wyglądasz zmieszana — dziś popr.: Wyglądasz na zmieszaną. [przypis edytorski]

wyglądnął — dziś popr. forma: wyjrzał. [przypis edytorski]

wyglądnął — dziś popr.: wyjrzał. [przypis edytorski]

Wygląd takiej zastawy stołowej opisuje Ochocki: […] ubierano stoły w tafle zwierciadlane z pięknymi, złoconymi galeryjkami i kryształowymi ozdobami. Te kładziono wzdłuż przez cały stół, a na nich stawiano figurki porcelanowe, koszyki i inne cacka misterne, żyrandoliki z kryształowymi wisidełkami do świec, itp. Na wielkie obchody wysypywali w pośrodku stołu cukiernicy kolorami herby osób, które fetowano, wkoło tafel z obu stron ustawiano konfitury, blanmanże [galaretki migdałowe] galarety, owoce i co do deseru należało. Nie mógł być stół piękniej i dla oka powabniej ubrany, osobliwie wieczorem przy świecach ślicznie się to wydawało”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 102). [przypis redakcyjny]

wygląd — u Cylkowa: 'wejrzenie'; uzasadnienie korekty: uniknięcie nieporozumienia, w tym wersecie 'wejrzenie' mogłoby zostać odczytane w znaczeniu 'spojrzenie'. Także: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

wyglądy (gw.) — otwory do wyglądania. [przypis autorski]

wyględ (daw.) — małe okienko. [przypis edytorski]

wyglozować (daw., z łac. glossa: tłumaczenie, wykład) — wykreślić; por. glozować a. głuzować: wymazywać, usuwać, skreślać. [przypis edytorski]

wygnańce — dziś popr. forma M. lm: wygnańcy. [przypis edytorski]

wygnańcy barscy — po upadku konfederacji barskiej (1768–1772) na Syberię zostało zesłanych ponad 14 tys. konfederatów, resztę przymusowo wcielono do armii rosyjskiej. Konfederacja barska — zbrojny związek polskiej szlachty, zorganizowany w Barze na Podolu przez szlachtę polską, niezadowoloną z praw narzucanych Polsce przez Imperium Rosyjskie, a popieranych przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, m.in. z prawa o równouprawnieniu innowierców. [przypis edytorski]

wygnaniec tułaczy — Orestes wychowywał się z dala od kraju ojczystego, w Focydzie u Strofiosa. Odesłała go tam sama Klitajmestra, aby go ustrzec przed możliwą zemstą Ajgistosa, który właściwie powinien wytępić całe męskie poko­lenie rodu Atreusa. [przypis redakcyjny]

wygnaniec z 10 grudnia — francuski emigrant republikański po zamachu stanu dokonanym w grudniu 1851 przez Ludwika Napoleona Bonapartego, prezydenta II Republiki Francuskiej, który rozwiązał Zgromadzenie Narodowe i objął władzę dyktatorską, a rok później koronował się na cesarza. [przypis edytorski]

wygnanie medycyny z Rzymu — Pliniusza historia naturalna, ks. XXIX. [przypis tłumacza]

wygnanie wrocławskie — Lubomirski, skazany przez sejm na wygnanie, przebywał od grudnia 1664 do kwietnia 1665 na Śląsku, głównie we Wrocławiu. [przypis edytorski]

Wygnany Eros — lekka sztuka Tadeusza Kończyńskiego, reinterpretująca Raj odzyskany Johna Miltona. [przypis edytorski]

Wygnany Eros — sztuka Tadeusza Kończyńskiego, reinterpretująca Raj odzyskany Johna Miltona, a wystawiana w Teatrze Słowackiego w Krakowie w 1919 r. [przypis edytorski]

wygnanym — tu: jestem wygnany. [przypis edytorski]

wygód i zbytków — Staszic dzieli rzeczy użytkowe na potrzeby, wygody i zbytki. [przypis redakcyjny]

wygodała (gw.) — wygadała; powiedziała. [przypis edytorski]

wygodność — dziś popr.: wygoda. [przypis edytorski]

wygodzić (daw.) — spełnić czyjeś życzenia a. wymagania (tu użyte ironicznie). [przypis edytorski]

wygodzić (daw.) — spełnić czyjeś życzenia. [przypis edytorski]

wygodzić — dogodzić, spełnić czyjeś życzenia. [przypis edytorski]

wygodzić — tu: dogadzać. [przypis edytorski]

wygodzić — tu: dogodzić. [przypis edytorski]

wygodzi (daw.) — spełnić czyjeś życzenia, zrealizować czyjeś potrzeby. [przypis edytorski]

wygolić winnicę do czysta — W oryg. passer outre, nieprzetłumaczalny dwuznacznik, bez głębszego zresztą znaczenia. [przypis tłumacza]

wygon — wspólne pastwisko wiejskie. [przypis edytorski]

wygore (starop.) — wypalone. [przypis edytorski]

wygotować (daw.) — przygotować. [przypis edytorski]

wygrążyć się (neol.) — zapewne przeciwieństwo słowa: pogrążyć się; wydobyć się z głębi, z toni. [przypis edytorski]

Wygram, jeśli ta zasada pewna jest i stała! — jeśli ojciec istotnie zamierza, co rzekł w poprzednim, „nie sprzeciwiać się myśli syna”. [przypis tłumacza]

wygrawającej stronie — wyd. lwów, ma: wygrywającej. [przypis redakcyjny]

wygrawał (starop. forma) — forma czynności wielokrotnej; dziś: wygrywał. [przypis edytorski]

wygrawał (starop. forma) — wygrywał. [przypis edytorski]

wygrywać — tu: grać, przygrywać, akompaniować. [przypis edytorski]

wygrywać — tu: odgrywać, grać rolę. [przypis edytorski]

wygżony — tu: odciągnięty. [przypis edytorski]

wyhodowana przez strach — δέει τρεφομένη, odpowiada polskiemu zwrotowi: rozpaczliwa śmiałość. Jest to znowu jedno ze znakomitych psychologicznych spostrzeżeń Flawiusza. [przypis tłumacza]

wyhodowanie takiego zwierzęcia jest dowodem nie męskiej dzielności, ale bogactwa — na hodowlę koni (zwłaszcza wyścigowych) mógł sobie w Grecji pozwolić tylko bardzo bogaty człowiek. [przypis tłumacza]

Wyhowski, Iwan (zm. 1664) — ukraiński szlachcic, pisarz wojska zaporoskiego, następnie hetman kozacki, zwolennik porozumienia z Rzeczpospolitą Obojga Narodów. W 1658 zawarł w imieniu Hetmanatu unię hadziacką; w 1659 rozgromił armię rosyjską w bitwie pod Konotopem; po wybuchu inspirowanego przez Rosję powstania miejscowego chłopstwa utracił hetmaństwo; wyjechał do Rzeczpospolitej, w 1660 otrzymał godność senatora i urząd wojewody kijowskiego. Zginął z rąk polskich, jednak nie wbity na pal, jak wskazuje wzmianka w Nietocie Micińskiego, ale w wyniku oskarżenia o knowania z Rosją rozstrzelany przez polski oddział egzekucyjny. [przypis edytorski]

wyhysować — podnieść do góry. [przypis redakcyjny]

Wyiąwszy ieno kaźń Mehyńską… — więzienie, które Villon dopiero co opuścił. [przypis tłumacza]

wyikrzyć (daw.) — wyniszczyć. [przypis redakcyjny]

wyimaginowany — wyobrażony. [przypis edytorski]

wyimainować a. wyimaginować — wyobrazić; por. imaginacja. [przypis edytorski]

wyimainować (daw., z łac.) — wyobrazić, zobrazować. [przypis edytorski]

wyimainować sobie (z łac. imagino, imaginare) — wyobrazić sobie. [przypis edytorski]

wyimek — tu: fragment; sposób wycięcia klucza. [przypis edytorski]

Wyimki z archiwum miasta Biecza — W zapasach dumnego wojewody sandomierskiego, który córkę swą wyniosłą, obok przybranego ni stąd ni zowąd zięcia Samozwańca na carskim stolcu w Kremlu posadził i na próżno utrzymać usiłował [Pierwszego Dymitra miano u nas prawie powszechnie za prawowitego cara. (Przyp. Wyd.)], w zapasach tych awanturniczych, w których cała bitna, walk i zdobyczy pragnąca szlachta chętny udział brała, zaszła nieznacznie pierwsza i najważniejsza zmiana sposobu wojowania — zmiana, którą cała Europa przyjęła, i nad której ciągłym wyrobieniem ludzie wojenni bezustannie pracują.

Wprzódy walczono w żelazie, gdyby w baszcie lub warowni, a znamieniem wojsk była ociężałość. Tatarzy, a za ich przykładem Kozacy, mianowicie dońscy konni (gdyż Zaporoże i Sicz najwięcej pieszo walczyli) pierwotnego przedcywilizacyjnego sposobu używając, okazali światu wyższość szybkości nad ciężką siłą, która ich dosięgnąć nie mogła. Szlachta polska uznawała w części tę prawdę, ulżyła sobie w uzbrojeniu, zawsze jednak lgnęła do żelaza chroniącego od tatarskiej strzały, a nawet niemieckiej kuli.

W moskiewskiej jednak wojnie, dążąc do tej stolicy Rosjan, widziała, iż jest kroplą w morzu, a wszędy jej podołać niepodobna. Tam więc szlachcic litewski Aleksander Lissowski pojął całą korzyść dawnej lekkości ruchów, jakimi i pradziadowie jego częstymi czatami Polsce we znaki się dawali. Z polecenia więc Samozwańca skoczył na Don, zebrał mołojców uzbrojonych po swojemu: bez zbroi, z szablą, łukiem lub muszkietem i rohatyną, a Lisowczyków lotny zastęp niebawem zasłynął szeroko, bo szlachcic litewski umiał mu nadać spójnię i ustrój szlachecko–wojenny i owo uczucie godności swej, które w końcu upewnia zwycięstwa, a nie pozbawił go korzyści szybkiego pędu, zwrotu i rozsypki i ucieczki udanej. Jednym słowem utworzył dzisiejszych ułanów z służbą podjazdową kozacką.

Kilka tysięcy takich ochotników na wszystko odważnych, nie skrępowanych zbytnią ustroju formalnością, tak że każdy czuł swoją osobistość w szyku — nie znając wygód ni bojaźni, bez sług, bez wozów i ciężarów, a co nade wszystko pod dzielnym wodzem: musieli się stać postrachem miast otwartych i małych oddziałów wojsk. — Wprzód nim o nich wieść nadleciała, spadali jak z obłoków: zwyciężali, zdobywali, brali łup i uchodzili, a nieprzyjaciel zdziwiony nie wiedział, co radzić, a szlachta w kołach radząca spłonęła rumieńcem zazdrości i wstydu, że ją taka zbieranina w wojennym rzemiośle przechodzi. Hetmani tylko (a dzielni to byli hetmani) umieli Lisowczyków cenić, bo oni szybkością podwajali siłę i mieszali obroty Rosjan.

Lisowczycy nie brali żołdu: ksiądz z ołtarza, młynarz z młyna, a Lisowczyk żył z tego, co zdobył. Więc skargi, więc żale przed sejmem i królem, a w końcu infamie, banicje na Lissowskiego i jego wojsko. Nadaremnie wszystko! Lisowczycy zwyciężali i słynęli.

Zygmunt III, król nabożny, wysłał ich do Rzeszy niemieckiej na pomoc cesarzowi dla poskromienia heretyków i herezji. Głośne o nich dzieje.

Pod Chocimem nawała bisurmańska zagroziła Polskę i chrześcijaństwo. Lisowczycy nadbiegli z Niemiec i na sobie wstrzymali oręż turecki; były chwile przesilenia, w których Polska na ich męstwie stała.

Po chocimskiej znowu na cesarską wrócili, a bojowy ich pasterz opisał, co tam czynili. Godnie bronili sławy oręża polskiego i odpierali zgrozę pustoszenia tej nieszczęsnej wojny, którą zdobywcy Magdeburga i Głogowa na karb polski zapisać chcieli.

Podczas tego inne kupy pustoszyły ojczyznę, a szlachta, nie różniąc, potępiała Lisowczyków. Popierając zdanie przykładem niezachwianej wiary, upraszam wydawnictwo Biblioteki polskiej umieścić go w dodatku księgi Ks. Dębołęckiego.

R. 1859, w Starym Sączu,

Szczęsny Morawski.

[przypis redakcyjny]

wyiskać (starop.) — strzec. [przypis redakcyjny]

wyiskali (starop.) — obliczyli; [inna pisownia starop.: wygiskali]. [przypis redakcyjny]

wyiskrzyć się a. wyikrzyć się — wyzbyć się czego. [przypis redakcyjny]

wyjąćbychmy chcieli (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: bychmy chcieli wyjąć; dziś: chcielibyśmy wyjąć [tj. wyswobodzić]. [przypis edytorski]

„Wyjący pies” to taki typ, którego jest pełno w sferach radiowych (90%), a który słucha muzyki nie muzycznie, tylko uczuciowo, i któremu prawie wszystko jedno jest, czy słyszy Szymanowskiego, czy granie pijanych górali np. na harmonii. [przypis autorski]

wyjąknąć — dziś tylko jako czynność wielokrotna: wyjąkać. [przypis edytorski]

wyjąknął — dziś poprawnie: wyjąkał. [przypis edytorski]

wyjątek — tu: urywek, fragment większego dzieła. [przypis edytorski]

Wyjątek z dziennika Salviatiego — cały ten rozdział ma charakter ściśle autobiograficzny i jest poświęcony wspomnieniom nieodwzajemnionej miłości Stendhala (Salviatiego) do Matyldy Dembowskiej (Leonory). [przypis redakcyjny]

wyjątki z papierów bezimiennej autorki — kilka utworów Narcyzy wydanych pod zbiorowym tytułem: Niektóre pisma bezimiennej autorki, przez zupełnie nieznanego wydawcę ogłoszone. [przypis redakcyjny]

Wyjątki z rzeczy o Góralach tatrzańskich — rozprawa opublikowana w czasopiśmie „Rok 1844 pod względem oświaty, przemysłu i wypadków czasowych”, Poznań 1844, z. IX, s. 1-25. [przypis edytorski]

wyjątkowa tym — dziś: wyjątkowa w tym. [przypis edytorski]

wyjąwszy (daw.) — tu: oprócz (stąd połączenie z rzeczownikiem w D.: punktu). [przypis edytorski]

wyjąwszy — dziś: za wyjątkiem, oprócz. [przypis edytorski]

wyjąwszy Marianny — z wyjątkiem Marianny; oprócz Marianny. [przypis edytorski]

wyjąwszy podejrzeń rzucających cień — dziś popr.: wyjąwszy podejrzenia rzucające cień. [przypis edytorski]

wyjąwszy — pominąwszy; z wyjątkiem. [przypis edytorski]

Wyjąwszy turkotu — oprócz turkotu; dziś: z Biernikiem, wyjąwszy turkot. [przypis edytorski]

wyjąwszy — z wyjątkiem, oprócz. [przypis edytorski]

wyjarzmiać — uwalniać spod jarzma, ucisku. [przypis edytorski]

wyjarzmiony — uwolniony z jarzma. [przypis edytorski]

wyjaśnić — tu: rozjaśnić. [przypis edytorski]

wyjaśnienia sprawy — w oryginale: Ventilation. [przypis tłumacza]

wyjaśniła się — tu: rozjaśniła się, rozpogodziła. [przypis edytorski]

wyjaśniony — tu: rozjaśniony. [przypis edytorski]

Wyjazdy Brzozowskiego oznaczamy wedle wyjaśnień jego złożonych sądowi obywatelskiemu, por. „Droga” 1935, nr 6, s. 561.

Twierdzenie powyższe należy skorygować zgodnie z opracowanym przez Mieczysława Srokę kalendarium Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego. („Twórczość” 1966, nr 6), przez to kompetentnym, ponieważ opartym o znajomość korespondencji pisarza. Wstęp do filozofii ukazał się w kwietniu roku 1906, a zatem powstał za pierwszego pobytu Brzozowskiego w Nervi (M. Sroka, Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego, „Twórczość” 1966, nr 6, s. 156). Ze wspomnianego kalendarium wynika też, że nie był całkiem błędny wyrażony niżej (por. [K. Wyka, Stanisława Brzozowskiego dyskusja o Fryderyku Nietzschem, rozdz. V, wywód od słów: „Rozdwojenie polegające na zrozumieniu tragicznej siły tej filozofii, połączone z niemożnością uznania jej wyników, trwa w studiach z lat 1904–1907” itd.]) domysł: opublikowaną dopiero w r. 1912 rozprawę Filozofia Fryderyka Nietzschego napisał Brzozowski w czerwcu 1907 (M. Sroka, Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego, „Twórczość” 1966, nr 6, s. 158). Publicystyczną recepcję systemu filozoficznego i postaci Nietzschego (bez wnikania, jaką rolę odegrał ten myśliciel w dziełach literackich okresu) opracował Tomasz Weiss w książce: Fryderyk Nietzsche w piśmiennictwie polskim w latach 1890–1914, Wrocław-Kraków 1961.

Jaką zaś skalę trudności przedstawia krążący w atmosferze ideowej epoki nietzscheanizm i jego impulsy światopoglądowe (i to nawet w przypadku, kiedy nie dochodziło, jak u Brzozowskiego, do zaświadczonej lektury pism Nietzschego), dowodzą dwie prawdziwie cenne rozprawy Anieli Łempickiej, z których druga przynosi poszerzenie i dopełnienie tez podanych w rozprawie pierwszej: Nietzscheanizm Wyspiańskiego, „Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3; Przygoda ideologiczna Stanisława Wyspiańskiego. Z polskich studiów slawistycznych, Seria II, Warszawa 1963. Studia Łempickiej oparte zostały o dyskusję z książką Stefana Kołaczkowskiego Stanisław Wyspiański. Rzecz o tragediach i tragizmie (Poznań 1922), przy całym jednocześnie szacunku dla wysiłku interpretacyjnego Kołaczkowskiego: „W literaturze o Wyspiańskim książka Kołaczkowskiego przynosi najpełniejszą i najbardziej precyzyjną charakterystykę postawy filozoficznej poety” („Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3, s. 41). Kategorii tragizmu, proponowanej przez Kołaczkowskiego jako główny pomost do zrozumienia twórcy, przeciwstawiła autorka wywodzące się z impulsów nietzscheańskich antynomie między „porządkiem życia i porządkiem moralnym”, ku temu prowadzące, że „od przemyślenia modelu świata doszedł on [Wyspiański] do historiozofii i polityki, czy też oba ciągi ideowe rozwijały się równocześnie, przenikając się nawzajem” („Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3, s. 49). — „Nietzscheański model bytu, staje się dla niego objawieniem prawdy, urzeka rozmachem, bujnością i urodą wizji życia. Niepodległość życia wobec kryteriów dobra i zła wynikać zdaje się z samej struktury istnienia”. (Z polskich studiów slawistycznych, s. 303).

[przypis autorski]

Wyjdź — hebr. לֶךְ לְךָ (lech lecha): dosł. 'idźże!, idź tobie, idź dla siebie'. «Dla twojej korzyści i dla twojego dobra, tam uczynię z ciebie wielki lud, bo tutaj nie będziesz miał przywileju doczekania się dzieci», zob. Raszi do 12:1. [przypis edytorski]

wyjdź, walcz — „Wyjdź z Obłoku, [który ochraniał lud Israela] i walcz”, Raszi do 17:9. „Wyjdź z obozu Israela, by walczyć z Amalekiem”, Ibn Ezra do 17:9. [przypis tradycyjny]

 wyjdzie darmo, bez wykupu — Raszi zauważa, że Tora dodaje jeszcze jedną okoliczność, kiedy żydowska niewolnica może wyjść na wolność: gdy pojawią się u niej wczesne oznaki dojrzewania płciowego. Pozostaje ona u swojego pana dopóki nie pojawią się u niej te oznaki i wyrażenie „wyjdzie darmo” oznacza, że jeśli oznaki dojrzewania ukażą się przed końcem sześciu lat, żydowska służąca może już opuścić swojego pana, natomiast wyrażenie „bez wykupu” oznacza, że może odejść także, kiedy osiągnie już pełnię dojrzałości fizycznej, czyli osiągnie wiek 12 i pół lat, zob. Raszi do 21:11. [przypis tradycyjny]

wyjęknął — dziś raczej: wyjąkał a. jęknął. [przypis edytorski]

wyjęty — tu: stanowiący wyjątek, niepodlegający prawu obowiązującemu pozostałych. [przypis edytorski]