Przypisy

terra ferma (wł.) — ląd. [przypis edytorski]

terra incognita (łac.) — ziemia nieznana [przypis edytorski]

terra incognita (łac.) — ziemia nieznana. [przypis edytorski]

terra (łac.) — ziemia. [przypis edytorski]

Terra Santa College (wł.) — ob. Terra Sancta College (łac.), kompleks budynków edukacyjnych zakonu franciszkanów, zbudowany w Jerozolimie w 1926 r.; w latach 1929–1947 funkcjonowała w nim otwarta szkoła podstawowa i średnia dla uczniów wszystkich wyznań. [przypis edytorski]

terras Astraea reliquit (łac.) — Astrea opuściła ziemię (Owidiusz, Metamorfozy I, 150); Astrea: bogini sprawiedliwości. [przypis edytorski]

terras tractusque maris coelumque profundum (łac.) — ziemie, głębie mórz i bezkres nieba. [przypis edytorski]

terre à terre (fr.) — przyziemny, mało poetycki, dosłowny. [przypis edytorski]

terre à terre (fr.) — przyziemny. [przypis edytorski]

terre à terre'skości — przyziemności. [przypis edytorski]

Terre Haute — miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Indiana; położone ok. 270 km na wsch. od St. Louis i ok. 290 km na płd. od Chicago. [przypis edytorski]

terribilità (wł.) — włoska nazwa używana na określenie poruszającej siły wyrazu dzieł Michała Anioła; siła dramatyczna. [przypis edytorski]

terrier (fr.) — rejestr, zawierający prawa i zwyczaje panowania feudalnego, a także opis nieruchomości, praw i warunków życia mieszkańców oraz podatków i danin, którym podlegają. [przypis edytorski]

terrigena (łac.) — mieszkaniec (tej) ziemi. [przypis edytorski]

terror (łac.) — przerażenie, strach. [przypis edytorski]

terror, terroris (łac.) — strach, trwoga, przerażenie. [przypis edytorski]

terror — tu dosł. z łac.: strach, trwoga. [przypis edytorski]

ter. — skrót od: tertio, po trzecie. [przypis edytorski]

Tersytes (mit. gr.) — bohater Iliady Homera; wojownik achajski, bezczelny, złośliwy, najtchórzliwszy i najbrzydszy spośród uczestników wojny trojańskiej; uosobienie motłochu, prostactwa ludzi z nizin: podczas wieców miał zwyczaj wszczynać kłótnie, buntował się przeciw dowódcom i obrażał ich. [przypis edytorski]

Tersytes (mit. gr.) — bohater Iliady Homera, złośliwy, tchórzliwy i brzydki wojownik grecki. [przypis edytorski]

Tersytes (mit. gr.) — uczestnik wojny trojańskiej, najbrzydszy z Achajów, kłótliwy, choć tchórzliwy kaleka, podżegający do buntu; zob. Iliada II 212 i nast. [przypis edytorski]

Tersytes (mit. gr.) — wojownik achajski, bezczelny, złośliwy, najtchórzliwszy i najbrzydszy spośród uczestników wojny trojańskiej (Iliada II 211–277). [przypis edytorski]

Tersytes — postać lit., jedyny przedstawiciel ludu w Iliadzie Homera, ukazany karykaturalnie jako człowiek brzydki, gadatliwy, niesforny. [przypis edytorski]

Tersytes — szpetny i tchórzliwy Grek z Iliady Homera. [przypis edytorski]

Tersytowska (mit. gr.) — Tersytes jest bohaterem Iliady. Często pojawia się w późniejszej literaturze jako charakterystyczny typ zarozumiałego i tchórzliwego demagoga; rdzeń imienia oznacza bezczelność, arogancję, złośliwość i tchórzliwość. [przypis edytorski]

Tersyt — w oryginale to imię znaczące: człowiek bezczelny. [przypis edytorski]

Tertil, Tadeusz (1864–1925) — polski prawnik, polityk demokratyczny, burmistrz Tarnowa, poseł do Sejmu Krajowego Galicji (1906–1918) i Rady Państwa w Wiedniu (1909–1918), członek Polskiej Komisji Likwidacyjnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (1918). [przypis edytorski]

tertio (łac.) — po trzecie. [przypis edytorski]

tertio (łac.) — po trzecie. [przypis edytorski]

tertio voto (łac.) — z trzeciego małżeństwa. [przypis edytorski]

tertium associationis magneticae (łac.) — trzeci element związku magnetycznego. [przypis edytorski]

tertium comparationis a. principium comparationis (łac.) — podstawa porównania, umożliwiająca przeprowadzenie porównania część wspólna zjawisk. [przypis edytorski]

tertium comparationis a. principium comparationis — podstawa porównania, umożliwiająca przeprowadzenie porównania część wspólna zjawisk. [przypis edytorski]

tertium (łac.) — trzecie; tu: trzecia możliwość. [przypis edytorski]

tertium non datur (łac.) — dosł. trzecie nie jest dane; nie ma trzeciej możliwości. [przypis edytorski]

tertium non datur (łac.) — trzecia możliwość nie istnieje. [przypis edytorski]

Tertium non datur (łac.) — trzeciej możliwości nie ma. [przypis edytorski]

tertius heres non gaudebit (łac.) — trzeci spadkobierca nie będzie się cieszył. [przypis edytorski]

tertulia (hiszp.) — spotkanie towarzyskie; przyjęcie. [przypis edytorski]

Tertulian, mędrzec, należący do tzw. Ojców Kościoła — Ojcami Kościoła nazywa się pisarzy wczesnochrześcijańskich ważnych dla ukształtowania się doktryny. Niektórzy z autorów chrześcijańskich z tej epoki nie są w dzisiejszych Kościołach zaliczani do tej grupy z uwagi odstąpienie od wyznania głównego nurtu, jak np. Tertulian, mimo że apologeci chrześcijańscy powoływali się i nadal powołują na niektóre z ich wypowiedzi. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155 – ok. 240) — łac. teolog chrześcijański pochodzący z Afryki płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197 r.; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 r. zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — łac. teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom, głosiciel zasady sprzeczności wiary z rozumem oraz prymatu wiary; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197 r.; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom, głosiciel zasady sprzeczności wiary z rozumem oraz prymatu wiary; ok. 207 r. zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog wczesnochrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

tertulla (hiszp.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

Te (…) rusztowanie — dziś popr.: to rusztowanie. [przypis edytorski]

teść z alpejskich gór, z grodu Moneka (…) zięć — Teść, Cezar, z którego córką ożeniony był Pompejusz, przybywający przez Alpy z Galii zaalpejskiej; z grodu Moneka, Herkulesa Monoecus, który miał świątynię na przylądku niedaleko Nicei (dziś Monako); zięć — Pompejusz. [przypis edytorski]

teści — dziś popr.: teściowej. [przypis edytorski]

Tesalczycy — mieszkańcy Tesalii, krainy hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; jej główne miasto to Larysa. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; słynęła z hodowli koni. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; w starożytności w większości jej miast-państw rządziła arystokracja. [przypis edytorski]

Tesalia — region w Grecji na południe od Macedonii. [przypis edytorski]

Tesalka — kobieta z Tesalii, krainy hist. w płn. Grecji, na południe od Macedonii. [przypis edytorski]

tesalskich wróżek zaklęcia — Tesalia, region w północnej Grecji, w starożytności była uznawana za siedzibę czarownic. [przypis edytorski]

te same mniej więcej rozmiary, co Malta lub Zante na Morzu Śródziemnym — Malta, wyspa położona na płd. od Sycylii, ma długość 27 km, szerokość 15 km, jej linia brzegowa liczy ok. 140 km, zaś powierzchnia ok. 250 km². Zante, ob. Zakintos, przy zach. wybrzeżu Grecji, ma długość 40 km, szerokość 20 km, ok. 120 km linii brzegowej oraz ok. 400 km² powierzchni. [przypis edytorski]

te same słowa (…) żegna się z nadzieją… — aluzja do Boskiej komedii Dantego, gdzie napis na bramie piekieł brzmiał: „Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie” (III, 9). [przypis edytorski]

tesar (starop.) — stolarz, cieśla. [przypis edytorski]

teskliwość (starop.) — tęskliwość, tęsknota. [przypis edytorski]

teskliwy (starop.) — stęskniony. [przypis edytorski]

te słońce — dziś popr. forma: to słońce. [przypis edytorski]

te słowo — dziś popr.: to słowo. [przypis edytorski]

tesnica (starop.) — smutek. [przypis edytorski]

tesnica (starop.) — smutek; tu: cierpienie. [przypis edytorski]

Te souviens-tu? (fr.) — Pamiętasz? [przypis edytorski]

Tespis a. Tespis z Ikarii (VI w. p.n.e.) — grecki poeta i aktor, twórca tragedii, który wystawiając po wsiach dramaty, wykorzystywał czółno na kółkach (tzw. „wóz Tespisa”, uważany za pierwszy rekwizyt teatralny). [przypis edytorski]

Tespis (VI w. p.n.e.) — pierwszy grecki aktor, poeta, twórca tragedii; wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru, co zapoczątkowało dramat jako rodzaj literacki; swoje sztuki przedstawiał, przemieszczając się pomiędzy wioskami wozem. [przypis edytorski]

Tespis (VI w. p.n.e.) — pochodzący z Attyki pierwszy grecki aktor, poeta, twórca tragedii; wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru, co zapoczątkowało dramat jako rodzaj literacki; swoje sztuki przedstawiał, przemieszczając się pomiędzy wioskami wozem. [przypis edytorski]

Tessalia — kraina historyczna w Grecji, obecnie region administracyjny. [przypis edytorski]

Tessar — obiektyw fotograficzny złożony z czterech soczewek, zaprojektowany w zakładach Zeissa. [przypis edytorski]

tessera (z łac.) — kostka, płytka; pojedynczy element mozaiki. [przypis edytorski]

tesser — tabliczka z wyrytymi znakami, używana jako przepustka. [przypis edytorski]

Tessyńskie — Cieszyńskie. [przypis edytorski]

Testaceae (daw. biol.) — ameby skorupkowe, grupa jednokomórkowców wyróżniana w dawnych systemach klasyfikacji organizmów. [przypis edytorski]

Testament Polityczny — fr. Testament politique, dzieło, którego autorem jest Armand-Jean du Plessis de Richelieu (1585–1642), opublikowane w 1688 r. [przypis edytorski]

testament Słowackiego — Testament mój Juliusza Słowackiego kończy się słowami:

[przypis edytorski]

testament — zdaniem historyków Antoniusz przejął dokumenty z kancelarii Cezara. [przypis edytorski]

Testament zdychającego — Zob. na końcu Dodatek. [przypis edytorski]

testator — spadkodawca. [przypis edytorski]

testimonium (łac.) — świadectwo. [przypis edytorski]

Testolini — wenecki twórca szkła artystycznego z przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]

testować (daw.) — pisać testament. [przypis edytorski]

testy Terman-Binet, dziś raczej: testy Stanford-Binet — testy inteligencji, bazujące na pionierskim opracowaniu fr. psychologów Alfreda Bineta (1857–1911) i Théodore'a Simona (1872–1961), a uzupełnione przez amer. psychologa Lewisa Termana (1877–1956). [przypis edytorski]

te swoje różne kłopoty — dziś popr.: tych swoich różnych kłopotów. [przypis edytorski]

teszno (daw.) — nieprzyjemnie; tęskno. [przypis edytorski]

teszno (daw.) — tęskno; nieprzyjemnie. [przypis edytorski]

tetanos (gr.) — tężec. [przypis edytorski]

Tetaui — Iczitaui, miasto na zachodnim brzegu Nilu ok. 30 km na południe od Memfis, niedaleko dzisiejszego al-Liszt. [przypis edytorski]

Tetidijon — Tetydion; jako poświęcony Tetydzie, jednej z nereid w mit. gr., matce Achillesa. [przypis edytorski]

Tetmajer, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski. [przypis edytorski]

Tetmajer, Ludwika — należąca do znanej galicyjskiej rodziny krewna Kazimierza Przerwy-Tetmajera. [przypis edytorski]

Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940)— czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego. [przypis edytorski]

Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego; przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, stanowił prototyp postaci Poety z Wesela Wyspiańskiego; jego ojciec, Adolf Tetmajer, brał udział w powstaniu listopadowym i styczniowym; matka, Julia Grabowska, należała do tzw. koła entuzjastek skupionych wokół Narcyzy Żmichowskiej; podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1884–1886) zaprzyjaźnił się z Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem i Ferdynandem Hoesickiem; publikował w „Kurierze Polskim” (współredaktor 1889–1893), „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim” i krakowskim „Czasie”; był wieloletnim sekretarzem Adama Krasińskiego; w czasie I wojny światowej związany z legionami Piłsudskiego (redagował pismo „Praca Narodowa”), po wojnie zaangażował się w spór polsko-czechosłowacki o linię graniczną w Tatrach, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala oraz prezesem Komitetu Obrony Kresów Południowych; w 1921 został prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a w 1934 członkiem honorowym Polskiej Akademii Literatury; w drugiej połowie życia ciężko chorował: powikłania wywołane kiłą doprowadziły do zaburzeń psychicznych (które ujawniły się już podczas obchodów 25-lecia jego twórczości w 1912 r.), a następnie do utraty wzroku; pod koniec życia egzystował dzięki ofiarności społecznej, umożliwiono mu mieszkanie w Hotelu Europejskim w Warszawie, skąd został eksmitowany w styczniu 1940 r. przez okupacyjne władze niemieckie; zmarł w Szpitalu Dzieciątka Jezus z powodu nowotworu przysadki mózgowej oraz niewydolności krążenia; najważniejsze dzieła Tetmajera to m.in.: Na Skalnym Podhalu (1910), Legenda Tatr (1912); wiersze: Eviva l'arte; Hymn do Nirwany; Koniec wieku XIX; Prometeusz; Lubię, kiedy kobieta; Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej; Pieśń o Jaśku zbójniku; List Hanusi; spośród jego obfitej twórczości poetyckiej najistotniejsze dla historii literatury pozostają wiersze z drugiej (1894), trzeciej (1898) i czwartej (1900) serii Poezji Kazimierza Tetmajera, oddające ducha dziewiętnastowiecznego dekadentyzmu, pesymizmu egzystencjalnego, fascynacji myślą Schopenhauera i Nietzschego oraz mitologią i filozofią indyjską, które właściwe było pokoleniu Tetmajera, szczególnie młodopolskiej bohemie; pisał również dramaty (Zawisza Czarny, Rewolucja, Judasz) oraz nowele i powieści (Ksiądz Piotr; Na Skalnym Podhalu; Legenda Tatr; Z wielkiego domu; Panna Mery). [przypis edytorski]

Tetmajer, Włodzimierz (1861–1923) — artysta malarz, działacz ludowy i polityk. [przypis edytorski]

Tetmajer, Włodzimierz (1862–1923) — malarz, polityk i literat, ożeniony z chłopką z Bronowic, posłużył Wyspiańskiemu za prototyp Gospodarza w Weselu. Przyrodni brat poety Kazimierza Tetmajera. [przypis edytorski]

tetragram (gr.: czteroliterowiec) — określenie imienia własnego Boga w Biblii, jako zapisywanego czterema literami hebrajskimi: JWHH. [przypis edytorski]

tetragrammaton (gr.) a. tetragram (gr.: czteroliterowiec) — określenie imienia własnego Boga w Biblii, zapisywanego czterema literami hebrajskimi: JWHH; etymologia i pierwotna wymowa tetragramu jest nieznana, współcześnie na ogół przyjmuje się formę Jahwe. [przypis edytorski]

tetralogia — cykl składający się z czterech dzieł. [przypis edytorski]