Przypisy

wertep — tu: szopka. [przypis edytorski]

wertepy (daw.) — wyboje. [przypis edytorski]

Werter — bohater powieści epistolarnej Goethego Cierpienia młodego Wertera: nieszczęśliwie zakochany w zaręczonej kobiecie, po ślubie ukochanej popełnia samobójstwo. [przypis edytorski]

Werter — bohater powieści J.W. Goethego Cierpienia młodego Wertera, romantyczny kochanek, samobójca. [przypis edytorski]

Werterfassung (niem.) — służba pomocnicza SS, gromadząca mienie po pomordowanych Żydach. [przypis edytorski]

Werter — główny bohater Cierpień młodego Wertera (1774) Goethego. [przypis edytorski]

werteryzm — przeżywanie miłości tak, jak bohater Cierpień młodego Wertera J. W. Goethego. [przypis edytorski]

wertheimowski zatrzask — produkt słynnego austriackiego przedsiębiorstwa Wertheim. [przypis edytorski]

wertować — przeglądać książkę, przewracając kartki. [przypis edytorski]

wertować — przeglądać, obracając kartki. [przypis edytorski]

wertować — przeglądać, przewracając kartki. [przypis edytorski]

Wertumnus (mit. rzym.) — bóg przemian, pór roku i dojrzewania plonów. [przypis edytorski]

Wertumnus (mit. rzym.; z łac. verto: odwracać) — bóstwo wszelkiej przemiany; opiekun przyrody, zwł. drzew owocowych. [przypis edytorski]

werwena a. werbena — roślina ogrodowa. [przypis edytorski]

werwena (daw.) — woda toaletowa z werbeny, rośliny o pachnących liściach i kwiatach. [przypis edytorski]

werwena — właść. werbena; roślina o pachnących liściach i kwiatach. [przypis edytorski]

Wer? Wer ist Max Reger? Auch Jude? Schweinerei! Das Judentum ist überall, an diese ganze Erde kreuz und quer (niem.) — O kim? Kim jest Max Reger? Też Żydem? Draństwo! Żydostwo jest wszędzie, na całej tej ziemi wszerz i wzdłuż. [przypis edytorski]

weryfikować (daw., z łac.) — sprawdzać. [przypis edytorski]

weryfikować (z łac.) — sprawdzić. [przypis edytorski]

Werytus, Antoni, właśc. Skrzynecki Antoni (1853–1923) — pisarz, autor dzieł: Wierzę w Boga: Opowieść z niedawnych czasów Antoniego Werytusa (1896), Skarby jasnogórskie: opowieść zeszłowieczna (1907). [przypis edytorski]

we śkle (starop. forma) — w szkle. [przypis edytorski]

weśli (starop. forma) — dziś popr.: weszli. [przypis edytorski]

we śnieli to (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy to we śnie (jest, dzieje się). [przypis edytorski]

we środek (reg.) — dziś popr.: w środek. [przypis edytorski]

we środku — dziś popr.: w środku. [przypis edytorski]

we środku — dzś popr.: w środku. [przypis edytorski]

we środku (reg.) — dziś popr.: w środku. [przypis edytorski]

we środku (reg. pot.) — dziś popr.: w środku. [przypis edytorski]

we śrzodku — w środku. [przypis edytorski]

Weselą się córki syońskie z króla swego — Ps 47, 12. [przypis edytorski]

weseléj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

Wesele — dramat autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, którego akcja toczy się w trakcie wesela w bronowickiej chacie. [przypis edytorski]

Wesele Figara — opera komiczna z 1786, z muzyką Wolfganga Amadeusza Mozarta i librettem Lorenza Da Ponte na podstawie sztuki Pierre'a Beaumarchais'go. [przypis edytorski]

Wesele Figara — pełen tytuł: Szalony dzień, czyli wesele Figara; komedia Pierre'a Beaumarchais'go z 1784 roku. [przypis edytorski]

wesele Jana Zamoyskiego z Gryzeldą — huczne, kilkudniowe uroczystości weselne zorganizowane w Krakowie z okazji zaślubin kanclerza Jana Zamoyskiego z bratanicą królewską Gryzeldą Batory (12 czerwca 1583), opisywane przez historyków jako najwspanialsze wesele w historii Polski. [przypis edytorski]

Wesele — tytuł dramatu Stanisława Wyspiańskiego (1869–1907) z 1901 r., jedno z najważniejszych dzieł epoki Młodej Polski. [przypis edytorski]

weselić — dziś popr.: weselić się. [przypis edytorski]

weselić — rozweselać. [przypis edytorski]

Wesel — miasto u ujścia rzeki Lippe do Renu, ob. w zach. Niemczech; w XVI w. ważne centrum handlowe. [przypis edytorski]

weselne… gody — wesele. [przypis edytorski]

Wesen des Christenthums — pol.: O istocie chrześcijaństwa, książka niem. filozofa Ludwiga Feuerbacha (1804–1872), wyd. w 1841, zawierająca krytykę religii; uważana za najważniejsze dzieło tego autora. [przypis edytorski]

wesół — dawna, krótka forma przymiotnika w r.m.: wesoły. [przypis edytorski]

wesół (daw.) — wesoły. [przypis edytorski]

wesół — dziś: wesoły. [przypis edytorski]

wesół i zdrów (daw.) — dawne, krótkie formy przymiotników w r.m.: wesoły i zdrowy. [przypis edytorski]

wesołem — daw. forma, pozostawiona ze względu na rym; dziś popr. forma Msc. lp.: wesołym. [przypis edytorski]

Wesołów — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

Wespazjanowe sestercje rzymskie zapachu nie mają — nawiązanie do przypisywanej cesarzowi Wespazjanowi sentencji „Pecunia non olet”, oznaczającej, że nie jest ważne źródło zarobku, ale sam zarobek. [przypis edytorski]

Wespazjan, właśc. Titus Flavius Vespasianus (9–79) — cesarz rzymski, założyciel dynastii Flawiuszów; w r. 66 mianowany przez Nerona głównodowodzącym w wojnie przeciw powstańcom w Judei; kiedy po śmierci Nerona w r. 68 wygasła dynastia i o władzę walczyło trzech konkurentów, został latem 69 r. przez swoje wojska obwołany cesarzem, a pół roku później uznany przez senat. [przypis edytorski]

Wespazjan, właśc. Titus Flavius Vespasianus (9–79 n.e.) — cesarz rzymski, założyciel dynastii Flawiuszów, reformator państwowości rzymskiej; rozbudowywał Rzym, umocnił granice państwa. [przypis edytorski]

Wespazjan, właśc. Titus Flavius Vespasianus (9–79 n.e.) — cesarz rzymski, założyciel dynastii Flawiuszów, reformator państwowości rzymskiej; w r. 66 mianowany przez Nerona głównodowodzącym w wojnie przeciw powstańcom w Judei; kiedy po śmierci Nerona w 68 wygasła dynastia i o władzę walczyło trzech konkurentów, został latem 69 przez swoje wojska obwołany cesarzem, a pół roku później uznany przez senat; rozbudowywał Rzym, umocnił granice państwa; zainicjował powoływanie mocą decyzji cesarskiej nowych członków senatu pochodzących ze zromanizowanych prowincji, poza zwykłą w republice drogą, przez objęcie urzędu kwestorskiego; dla usprawnienia przekazania władzy następcy zapoczątkował praktykę powoływania współregenta, którym został jego starszy syn, Tytus. [przypis edytorski]

Wespazjan, właśc. Titus Flavius Vespasianus (9–79 n.e.) — cesarz rzymski, założyciel dynastii Flawiuszów; w 66 mianowany przez Nerona głównodowodzącym w wojnie przeciw powstańcom w Judei; kiedy po śmierci Nerona wygasła dynastia i o władzę walczyło trzech konkurentów, został latem 69 przez swoje wojska obwołany cesarzem, a pół roku później uznany przez senat. [przypis edytorski]

Wespazyjanus nie wąchał pieniędzy — Wespazjan (9 n.e.–79 n.e.), właśc. Titus Flavius Vespasianus cesarz rzymski, założyciel dynastii Flawiuszów, reformator i reorganizator państwa rzym.; do tradycji weszło kilka jego sentencji, m.in. pecunia non olet (łac.): pieniądze nie śmierdzą, zdanie to miało być komentarzem do jego decyzji o wprowadzeniu podatku od toalet publicznych. [przypis edytorski]

wespółek (daw.) — razem. [przypis edytorski]

wespółek (daw.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

wespołek (daw.) — razem. [przypis edytorski]

wespołek (daw.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

wespołek (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

wesprzeć — tu: stawić czoła, zaatakować. [przypis edytorski]

Wessel, Horst (1907–1930) — niemiecki nazista, członek SA. Kiedy został zastrzelony, czczono go jako męczennika ruchu hitlerowskiego. Był autorem pieśni, która została oficjalnym hymnem partyjnym NSDAP, a w latach 1933–1945 była śpiewana po oficjalnym hymnie Niemiec na uroczystościach państwowych. [przypis edytorski]

westa (daw.) — kamizelka. [przypis edytorski]

westalka — kapłanka mająca za zadanie pilnować domowego ogniska ku chwale rzymskiej bogini Westy, ślubująca dziewictwo. [przypis edytorski]

westalka — kapłanka rzymskiej bogini Westy w czasie sprawowania tej funkcji pod karą śmierci zobowiązana do zachowania dziewictwa. [przypis edytorski]

westalka — kapłanka rzymskiej bogini Westy, zobowiązana do pilnowania świętego ognia i do zachowania dziewictwa w trakcie pełnienia tej funkcji. [przypis edytorski]

westalka — kapłanka Westy: w mit. rzym. będącej boginią ogniska domowego i ładu państwowego. [przypis edytorski]

westalka (mit. rzym.) — kapłanka strzegąca świętego ognia w świątyni bogini Westy (patronki ogniska domowego) w staroż. Rzymie; westalki składały śluby czystości, nosiły biały strój i cieszyły się wielkim szacunkiem społecznym. [przypis edytorski]

westalka — rzymska kapłanka Westy, zobowiązana pozostać dziewicą przez czas sprawowania tej funkcji. [przypis edytorski]

westalka — w staroż. Rzymie: kapłanka strzegąca świętego ognia w świątyni Westy, bogini ogniska domowego. [przypis edytorski]

westalka — w starożytnym Rzymie dziewicza kapłanka strzegąca świętego ognia w świątyni Westy, otoczona wielkim szacunkiem i nietykalna. [przypis edytorski]

westalka — w starożytnym Rzymie dziewicza kapłanka strzegąca świętego ognia w świątyni Westy. [przypis edytorski]

westalka — w starożytnym Rzymie: kapłanka bogini Westy, zobowiązana do zachowania dziewictwa w czasie pełnienia tej funkcji. [przypis edytorski]

westalka — w starożytnym Rzymie kapłanka bogini Westy, zobowiązana do zachowania dziewictwa w czasie pełnienia tej funkcji. [przypis edytorski]

westalka — w starożytnym Rzymie: kapłanka Westy, strażniczka świętego ognia. [przypis edytorski]

westalki — kapłanki strzegące świętego ognia w świątyni bogini Westy (patronki ogniska domowego) w staroż. Rzymie; westalki składały śluby czystości, nosiły biały strój i cieszyły się wielkim szacunkiem społecznym. [przypis edytorski]

westalki — w staroż. Rzymie: kapłanki strzegące świętego ognia w świątyni bogini Westy, patronki ogniska domowego; pełniły służbę przez 30 lat, obowiązane do zachowania dziewictwa. [przypis edytorski]

westalki — w staroż. Rzymie: kapłanki strzegące świętego ognia w świątyni bogini Westy, patronki ogniska domowego; pełniły służbę przez 30 lat, obowiązane do zachowania dziewictwa, cieszyły się wielkim szacunkiem społecznym. [przypis edytorski]

westalskie ognisko — ogień wiecznie płonący w świątyni Westy, bogini domowego ogniska i opiekunki państwa. [przypis edytorski]

westalskie panny — westalki; dziewice-kapłanki bogini Westy. [przypis edytorski]

Westalskim myślom… — westalki, tj. kapłanki Westy, podczas sprawowania tej funkcji był zobowiązane pozostać dziewicami. [przypis edytorski]

Westa (mit. rzym.) — bogini ogniska domowego i państwowego. [przypis edytorski]

Westa (mit. rzym.) — bogini ogniska domowego i państwowego; w jej świątyni na Forum Romanum podtrzymywano wieczny ogień, mający zapewniać bezpieczeństwo miasta; świątynia została zamknięta w r. 394 na rozkaz chrześcijańskiego cesarza Teodozjusza Wielkiego. [przypis edytorski]

Westa (mit. rzym.) — bogini ogniska domowego i państwowego; w mit. gr. odpowiadała jej Hestia, jednakże uznaje się, że kult bogini ma rodowód praindoeuropejski; Westa na­leżała do bóstw opiekuńczych Troi i z Eneaszem przybyła do Italii. [przypis edytorski]

Westa (mit. rzym.) — bogini ogniska domowego. [przypis edytorski]

Westarp, Kuno von (1864–1945) — niemiecki polityk konserwatywny, urodzony w dawnej Prowincji Poznańskiej królestwa Prus, członek Reichstagu (parlamentu niemieckiego), jeden z założycieli i od 1926 przewodniczący Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej (DNVP); domagał się rewizji traktatu wersalskiego, kwestionował ustalone w nim niemieckie granice wschodnie. [przypis edytorski]

Westbahnhof — jeden z głównych dworców kolejowych w Wiedniu. [przypis edytorski]

westchnienie zaś wieśniaka słowiańskiego (…) większej jest ceny jak wszystkie płody geniuszów — źródła tego cytatu nie udało się odnaleźć. [przypis edytorski]

West End — obszar centralnego Londynu na zachód od City of London, stanowiący rozrywkowe i handlowe centrum miasta, z wieloma teatrami, lokalami rozrywkowymi, sklepami i przedsiębiorstwami. [przypis edytorski]

Westermann, François Joseph (1751–1794) — generał francuski związany z Dantonem. [przypis edytorski]

western pictures (daw. ang.) — westerny, filmy z akcją rozgrywającą się na Dzikim Zachodzie. [przypis edytorski]

Westerplatte — półwysep w Gdańsku, broniony przez wojsko polskie w pierwszych dniach II wojny światowej; dzięki nadawanemu przez radio komunikatowi „Westerplatte broni się nadal” stał się symbolem polskiego oporu. [przypis edytorski]

Westerplatte — półwysep w Gdańsku, w 1939 polska enklawa w Wolnym Mieście Gdańsku, broniona do 7 września 1939. [przypis edytorski]

Westgoci — dziś popr.: Wizygoci, lud germański, odłam Gotów; w V w. najechali cesarstwo rzymskie, złupili Rzym i podbili płd.-zach. prowincje rzymskie, tworząc królestwo ze stolicą w Tuluzie, obejmujące płd.-zach. Galię i większość Hiszpanii; w pocz. VI w. wyparci z Galii przez Franków, przenieśli stolicę do Toledo (542); w VIII w. ich królestwo zostało podbite przez Arabów. [przypis edytorski]

Westminster — dzielnica środkowego Londynu, dawniej samodzielne miasto; w Westminsterze znajduje się m.in. Pałac Westminsterski, zbudowany w XI w., od XIII w. będący politycznym centrum angielskiej państwowości, oraz Opactwo Westminsterskie (kolegiata św. Piotra w Westminsterze), najważniejsza, obok katedry w Canterbury i katedry św. Pawła w Londynie, świątynia anglikańska, zbudowana w miejscu klasztoru powstałego w X w. [przypis edytorski]

Westminster — opactwo w centrum Londynu, miejsce pochówku królów ang. [przypis edytorski]

Westminster — parlament brytyjski; od nazwy Pałacu Westminsterskiego w Londynie, miejsca posiedzeń obu izb Parlamentu Zjednoczonego Królestwa (Izby Lordów i Izby Gmin). [przypis edytorski]

Westminster Stairs — dosł.: schody westminsterskie, dawne główne zejście z budynku Opactwa Westminsterskiego w Londynie do Tamizy, w pobliżu dzisiejszego mostu Westminster Bridge. [przypis edytorski]

Westöstlicher Divan — Dywan Zachodu i Wschodu (1819), zbiór poetycki napisany przez Johanna Wolfganga Goethego oraz Marianne Jung, inspirowany poezją Wschodu. [przypis edytorski]

Westwall — Linia Zygfryda (Wał Zachodni, Linia Hindenburga), system niemieckich umocnień wzdłuż granicy Niemiec z Francją i Luksemburgiem. [przypis edytorski]

westybul — pomieszczenie prowadzące do głównej klatki schodowej lub reprezentacyjny przedpokój. [przypis edytorski]

westybul — pomieszczenie w budynkach publicznych, prowadzące do głównej klatki schodowej; reprezentacyjny przedpokój. [przypis edytorski]