Przypisy

kroczyć — [tu:] postępować. [przypis redakcyjny]

krokiew — belka podtrzymująca pokrycie dachu. [przypis redakcyjny]

krok kontredansowy — kontredans: taniec zbiorowy z różnymi figurami. [przypis redakcyjny]

Krok — Krak, Krakus, legendarny założyciel Krakowa. [przypis redakcyjny]

Krok w krok stąpałem z tym przygiętym duchem — Czytelnik niech sobie przedstawi ducha zginającego kark dumny pod ogromnym ciężarem i krok w krok z nim idącego poetę, który dobrowolnie ku ziemi się nachylił, ażeby nie stracić żadnego słowa wychodzącego z ust tego, który mówi, i o ile można bez przerwy w oczy mu zaglądać, a przyzna, jak tu Dante ten ruchomy obraz tak niewielu słowami po mistrzowsku odmalował. [przypis redakcyjny]

krom klątwy — bez przekleństwa. [przypis redakcyjny]

krom — oprócz. [przypis redakcyjny]

kromrasowy (z niem.) — wełniany, tkany w określony sposób, inaczej: kamlotowy, tj. tkany z włosia kozy angorskiej; tu w ogóle: tkanina lekka z wełny. [przypis redakcyjny]

krom (starop.) — bez. [przypis redakcyjny]

krom winności (starop.) — bez winy. [przypis redakcyjny]

krom wszego (starop.) — bez żadnego. [przypis redakcyjny]

krom (…) zwady (starop.) — bez sprzeciwu. [przypis redakcyjny]

kronika — gatunek historiograficzny uprawiany szeroko aż po wiek XVI, do którego myśl historyczna oświecenia odnosiła się krytycznie. [przypis redakcyjny]

kropie — krople (starop. forma). [przypis redakcyjny]

kroplami żal spada — kroplami łez; (por. drops of sadness w Korsarzu [Byrona; Red. WL] I, 15). [przypis redakcyjny]

Krosberskie grabstwo — Shrewsbury. [przypis redakcyjny]

krosnowej roboty — robione na krosnach tkackich. [przypis redakcyjny]

krosty (gwar.) — ospa. [przypis redakcyjny]

krotochwile i włosy przypłaci — zabawę przypłaci włosami wydartymi mu w bójce. [przypis redakcyjny]

krotochwilny (przestarz.) — żartobliwy, śmieszny, zabawny; tu pojawia się też w przestarz. pisowni: krotofilny. [przypis redakcyjny]

krotofila a. krotochwila (starop.) — żart. [przypis redakcyjny]

krotofila (daw.) — zabawa. [przypis redakcyjny]

krotofila (starop.) — żart, zabawa. [przypis redakcyjny]

krotofili — [D.lm:] rozrywek, zabaw. [przypis redakcyjny]

Kroton — osada grecka w południowej Italii. [przypis redakcyjny]

krta — krzta, odrobina. [przypis redakcyjny]

krtań przecięty (starop.) — r.m.; krtaniem zamiast: krtanią; por. Potocki Wojna chocimska, gdzie także „krtań” rodzaju męskiego. [przypis redakcyjny]

krucjaty — wyprawy krzyżowej. [przypis redakcyjny]

Krucygerzy — Krzyżacy (z łac. „cruciger”, niosący krzyż). [przypis redakcyjny]

kruczek — tu: haczyk. [przypis redakcyjny]

kruczek — tu: pogrzebacz. [przypis redakcyjny]

kruczganek (daw.) — krużganek. [przypis redakcyjny]

krupkarz — kupczący krupami i mąką. [przypis redakcyjny]

Krupka Żydowska — opłata na rzecz miast od Żydów, targujących krupami. [przypis redakcyjny]

krużganek (z niem.) — kryty korytarz wzdłuż budynku od strony dziedzińca. [przypis redakcyjny]

krwawnika — karniolu, czerwonego kamienia. [przypis redakcyjny]

krwawnik — kamień półszlachetny barwy czerwonej. [przypis redakcyjny]

krwawnik — tu: krwawnik pospolity, bylina o kwiatach białych lub białoróżowych. [przypis redakcyjny]

Krwią za krew świętą zbroczyć świętą ziemię (…) za grzech starożytny — Śmierć Chrystusa była narzędziem zemsty bożej za grzech Adama, a Tytus burzący Jerozolimę był narzędziem tej zemsty, która ukarała tych, co ukrzyżowali Chrystusa. [przypis redakcyjny]

Krwi dwudziesty dziewiąty przypomniał listopad — w wydaniu Kołaczkowskiego podano: „ktoś dwudziesty dziewiąty przypomniał listopad”. Na szczycie piramidy Cheopsa istotnie umieścił ktoś napis: „Przekażcie wiekom pamiętny dzień 29 listopada 1830”. Istnieje przypuszczenie, że autorem tego napisu był gen. Henryk Dembiński. [przypis redakcyjny]

krwie — dziś popr. forma D. lp: krwi. [przypis redakcyjny]

Kryczyński, Aleksander — Tatar. [przypis redakcyjny]

krygsrecht (z niem.) — sąd wojenny. [przypis redakcyjny]

kryg (starop.) — wędzidło mocniejsze. [przypis redakcyjny]

kryg (starop.) — wędzidło. [przypis redakcyjny]

Kryjaki (O sześćdziesiąt trzecim roku opowieść) — Marji-Jehanne hr. Wielopolskiej (Walewskiej). Pierwsze wydanie tej książki, do którego Żeromski napisał przedmowę, wyszło w Krakowie w r. 1913. [przypis redakcyjny]

kryjomy (starop.) — ukryty (dziś mówi się jeszcze po kryjomu, czyli: skrycie). [przypis redakcyjny]

kryksmani (z niem.) — wojownicy. [przypis redakcyjny]

kryminał — sprawa gardłowa. [przypis redakcyjny]

kryminału — zbrodni. [przypis redakcyjny]

kryminał — zbrodnia. [przypis redakcyjny]

krymka — tutaj: jarmułka (czapeczka) żydowska. [przypis redakcyjny]

krynica — źródełko, strumyczek. [przypis redakcyjny]

Kryptoportyk — sklep podziemny, galerja zamknięta, korytarz. [przypis redakcyjny]

kryśli (daw.) — wyznacza, zamierza, kreśli plany. [przypis redakcyjny]

kryształ — zegar słoneczny i klepsydra (z miałkim piaskiem). [przypis redakcyjny]

krywo idet pane mistru — krzywo idzie, panie kacie! [przypis redakcyjny]

kryza — plisowany lub fałdowany szeroki kołnierz. [przypis redakcyjny]

k rzeczy (starop.) — odpowiednio (do rzeczy), słusznie. [przypis redakcyjny]

k rzeczy (starop.) — słusznie, mądrze powiedziane. [przypis redakcyjny]

krzemięzny (daw.) — krzepki. [przypis redakcyjny]

Krzemieniec — miasto Monselice niedaleko Padwy we Włoszech (wł. selce: krzemień). [przypis redakcyjny]

krzemiezić — wzmacniać, pokrzepiać. [przypis redakcyjny]

Krzepice — miasteczko pod Częstochową. [przypis redakcyjny]

krzepło (daw.) — rzeczy skrzepłe, zimne. [przypis redakcyjny]

krzepnąć — tu: przybierać a sile; por.: krzepa. [przypis redakcyjny]

krzeseł — urzędu senatorskiego. [przypis redakcyjny]

krzesła i zwierciadła wojenne — siodła i puklerze. [przypis redakcyjny]

krzew otulony w słomę — tzw. chochoł albo chachoł; motyw u Wyspiańskiego powtarzający się; występuje np. w obrazie (pastelu) Chochoły już w 1898 r., także w Nocy listopadowej (1904) mowa jest o „krzewach w słomianej uwięzi”. Słownik języka polskiego, tzw. warszawski, z 1900 r. objaśniał, podając formy oboczne: chochoł, chachoł etc.: „a) wierzch spiczasto okrągły, wierzchołek spiczasto wypukły (…); b) najwyższy snop w mendlu (…) (snop rozczapierzony i opuszczony w okap, niby daszek); c) snopek przykrywający ul (…); c) okrycie słomiane, używane przez pasterzy w polu” i inne. Znaczenie, w jakim wyrazu używa Wyspiański, było, jak się okazuje, opracowującym Słownik (przed Weselem) nieznane. [przypis redakcyjny]

krztań (daw.) — krtań. [przypis redakcyjny]

krztoń — dziś: krtań, gardło. [przypis redakcyjny]

Krzyczącemu zdarto skórę (…) arterie serca — [Owidiusz,] Przemiany, VI, 307–392. [przypis redakcyjny]

Krzyczałem z żalu (…) sroższy od żałości — Cały ten ustęp głodowej śmierci Ugolina i jego dzieci dziwnie jest piękny i dramatyczny. Poeta tu jak w ustępie Franczeski umiał w porę zakląć okropność i na tym właśnie cała tajemnica dramatycznej sztuki zawisła. Wielu krytyków rozbiorowi tego ustępu Ugolina pod względem estetycznym i poetycznym swoje pióra poświęciło. [przypis redakcyjny]

Krzyczew — miasteczko w dzis. powiecie czerykowskim, na prawym brzegu Sożu, po obu stronach rzeczki Krzyczewatki, o 15 mil od Mohilewa odlegle. [przypis redakcyjny]

Krzyczów — miasteczko nad rzeką Sożą, dopływem Dniestru. [przypis redakcyjny]

Krzyczow — nie znamy miejscowości tego nazwiska. Jestto zapewne przekręcone nazwisko wioski „Chatelowicze”, która leży w istocie o milę od Krzyczewa na zachód, ku Hołoblinowi. [przypis redakcyjny]

krzyki się wzbiły (…) Niech żyje Pankracy — Ukazanie postaci przywódcy rewolucji we wstępie do Części III jako mówcy na zaimprowizowanej ad hoc trybunie przemawiającego do tłumu, a więc jak gdyby od razu we właściwej mu akcji, jest zabiegiem interesującym i może być odczytane jako wskazówka dla inscenizatora. Dokładny opis wyglądu i gestykulacji Pankracego ukazuje go jako wprawnego przywódcę ludu — demagoga. Postać Pankracego przyciągała uwagę wszystkich badaczy Nie-Boskiej komedii, którzy szukali dla wodza rewolucji pierwowzoru. We Wstępie do Nie-Boskiej komedii w wyd. Bibl. Nar. pisze Kleiner, że Pankracy, „odarty z uroku poetyckiego, jest kontrastem bezwzględnym Henryka. Tamten jest wyobraźnią bez serca, on rozumem bez serca (…) Tamten musi być malarsko piękny — on jest posągowo brzydki”. Dalej pisze Kleiner, iż Pankracy ma „coś z psychiki Napoleona. I jest, jak Napoleon wobec monarchów, człowiekiem bez przodków, bez wykwintności rasowej, ale czującym, że w nim skupiła się wola zbiorowa” (s. XXXV). Podobnego zestawienia dokonał w połowie XIX w. krytyk „młodoniemiecki”, cytowany już A. Jung: „Stary, dumny, upudrowany arystokratyzm, który swoją skłonność do użycia, poetyczne zamiłowania i esprit datuje od czasów Ludwika XIV, zostaje przeniesiony z Paryża do Warszawy i do swoich zamków; demokratyzm, który przenika do szkoły wojskowej w Brienne, zapala prometejską żagiew swej sławy od tulońskich lontów, zostaje przeniesiony na rękach wiwatującego ludu i osadzony na tronie; krótko mówiąc: Mąż i Pankracy, szlachta i Napoleon muszą ulec (…)” (s. 30). Nadanie przywódcy rewolucji imienia „znaczącego” (Pankracy, z gr.: Wszechwładca) jest jeszcze jednym sposobem charakteryzowania bohatera. [przypis redakcyjny]

krzyw (daw.) — winien. [przypis redakcyjny]

krzywe żelaza (starop.) — sierpy do żęcia zboża. [przypis redakcyjny]

krzyw [jest] (starop.) — szkodzi. [przypis redakcyjny]

krzyw, krzywy (starop.) — winien. [przypis redakcyjny]

krzyw mej duszy — winien przede mną. [przypis redakcyjny]

Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie. [przypis redakcyjny]

krzywoprzysięstwo — mowa o zeznaniach dochodu dla wymiaru podatku dziesiątego grosza. [przypis redakcyjny]

krzyw (starop.) — winien. [przypis redakcyjny]

krzyw — tu: winny. [przypis redakcyjny]

krzywy (daw.) — niesprawiedliwy. [przypis redakcyjny]

krzywy (starop.) — [tu:] winny. [przypis redakcyjny]

krzyżaki — futra lisie z czarnemi pręgami na krzyż. [przypis redakcyjny]

krzyżak — rodzaj lisa pręgowatego. [przypis redakcyjny]

krzyżowa — krzyżowa sztuka: pojedynek na białą broń. [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń IV — pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina III 16) noszącej tytuł Ad C. Maecenatem (Do C. Mecenasa). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń VIII — Pieśń oparta na motywach z rzym. elegii miłosnej (Propercjusz), a także poezji Petrarki. [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń VII — pieśń oparta na motywach z poezji Petrarki, a także elegików rzym. (Propercjusza, Tibullusa, Owidiusza). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń VI — Pieśń jest parafrazą ody Horacego (zob. Carmina III 27, w. 13–64) noszącej tytuł Ad Galateam (Do Galatei). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń XII — pierwodruk pieśni pt. O statecznym słudze R[zeczy] P[ospolitej] w zbiorze Pieśni trzy (1580). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń XI — pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina I 23) noszącej tytuł Ad Chloen meretricem fugientem se (Do hetery Chloe stroniącej od poety). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń XIV — pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina I 9) noszącej tytuł Ad Thaliarchum (Do Taliarcha). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń XIX — pieśń zawiera motywy z licznych utworów Horacego (Carmina I 25, III 15, IV 13; epody 8 i 12). [przypis redakcyjny]

Ks. 1, Pieśń X — początek pieśni jest parafrazą ody Horacego (Carmina II 20) noszącej tytuł Ad Maecenatem (Do Mecenasa); parafraza całości — Ks. 2, Pieśń XXIII; por. też Carmina I 12. [przypis redakcyjny]