Przypisy

jednem, zapadłem — dziś popr. formy N. lp r.n.: jednym, zapadłym. [przypis edytorski]

jedni — tu: osamotnieni. [przypis edytorski]

Jedni u siedmiobramnych Teb, w Kadma ziemicy, padli ścierając oręż o Edypa trzody — podczas tzw. wyprawy siedmiu przeciw Tebom. Po śmierci Edypa jego syn Eteokles wygnał z miasta brata Polinika i ogłosił się królem. W obronie praw do tronu Polinika została zorganizowana wyprawa siedmiu wodzów. Podczas szturmu Teb zginęli wszyscy prócz jednego uczestnicy wyprawy, a bracia pozabijali się w pojedynku. Wyprawa siedmiu przeciw Tebom miała mieć miejsce pokolenie przed wojną trojańską. [przypis edytorski]

Jedni z nich z nieba i ze świata niewidzialnego wszystko na ziemię ściągają (…) określają ciało i istnienie jako jedno i to samo… — twórca atomizmu Leukippos z Miletu (V w. p.n.e.), jego uczeń Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) i ich następcy byli materialistami, uznawali tylko istnienie atomów i próżni; uważali, że świat składa się z obdarzonych odwiecznym ruchem, drobnych, niezmiennych i niepodzielnych cząstek, które popychając się w otaczającej je próżni, rozłączając się i łącząc, tworzą różnorodne substancje i rzeczy. [przypis edytorski]

jedno a. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno a. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno bierz na rozum sobie (starop.) — tylko rozważ (to) sobie. [przypis edytorski]

jednobrzmienny (neol.) — mający jedno, to samo brzmienie; jednogłośny. [przypis edytorski]

jednochmy (…) zadrzemali — tylko my zadrzemaliśmy (tzn. przegapiliśmy). [przypis edytorski]

jedno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tu: jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tu: tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko; jedynie. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno — dziś: jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jedno-form — chodzi o uniform, jednolity ubiór dla jakiejś grupy ludzi; mundur. [przypis edytorski]

jednokonka — powóz zaprzężony w jednego konia. [przypis edytorski]

jednolatek — tu: rówieśnik. [przypis edytorski]

jednomyślnem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: jednomyślnym. [przypis edytorski]

jednoplanowy — tu z łac.: umieszczony na jednej płaszczyźnie. [przypis edytorski]

jednorożec — mityczne zwierzę, często pojawiające się w legendach średniowiecznych, podobne do konia, z jednym wyrastającym z czoła rogiem. [przypis edytorski]

jedność kresek — jednomyślność w głosowaniu. [przypis edytorski]

jednoś — tylko. [przypis edytorski]

jednostajne — tu: jednakowe. [przypis edytorski]

jednostajnie (daw.) — jednakowo. [przypis edytorski]

jednostajność — tu: jednolitość. [przypis edytorski]

jednostajność w tłumaczeniu „Iliady”, „Raju utraconego” i „Georgik” — Mickiewicz nawiązuje tu do wydań: Iliady (Warszawa 1791, 1800) Homera oraz fragmentów Raju utraconego Johna Miltona (Ułamki z Raju Utraconego Miltona, Warszawa 1803) w tłumaczeniu Franciszka Ksawerego Dmochowskiego oraz bazującego na francuskim opracowaniu Delille'a Georgik Wergiliusza (L'Homme de champs ou les Georgiques françaises) przekładu pióra Alojzego Felińskiego, wydanego pod tytułem Ziemianin, czyli Ziemiaństwo francuskie (Alojzy Feliński, Pisma, t. I, Warszawa 1816). [przypis edytorski]

jednostajny (starop.) — jednolity; tu: jednomyślny. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — jedynie, tylko; jedno, że: tylko dlatego, że. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — jedynie, tylko; kiedy tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — jedynie, tylko; tu: dopiero. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tu: jedynie; tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tylko; co jedno: ile tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tylko; gdy tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tylko; gdzie jedno: gdzie tylko. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]

jedno (starop.) — tylko. [przypis edytorski]

Jedno swe oko topiąc w Galatei — nazwiązanie do historii Cyklopa Polifema (mit. gr.), który zakochał się nieszczęśliwie w nimfie morskiej Galatei; dąb przy zamku był rzeźbiony tak, by przypominał Polifema. [przypis edytorski]

jedno — tu: jednakowo. [przypis edytorski]

jedno — tu: tylko; Jedno mi chyba umrzeć: pozostaje mi chyba tylko umrzeć. [przypis edytorski]

Jedno Twe słowo, wielki niebios Panie — ostatnia strofa, z pewnymi przekształceniami została zachowana z wersji Goreckiego, gdzie brzmi ona: „Jedno twe słowo, wielki gromów Panie,/ Z prochów nas, z prochów wskrzesić było zdolne,/ Jeśli znów karać twa wola nastanie,/ Obróć nas w prochy, ale w prochy wolne”. [przypis edytorski]

Jednowski, Marian (1873–1932) — właśc. Marian Jednoróg; aktor. [przypis edytorski]

jednozgodnie, choć różnogłośnie — jednomyślnie, ale wieloma różnymi głosami (każdy na swój sposób i we własnym imieniu). [przypis edytorski]

jednozgodnie — dziś: jednogłośnie a. zgodnie. [przypis edytorski]

jednozgodnie — dziś: jednogłośnie. [przypis edytorski]

jednozgodnie — jednogłośnie. [przypis edytorski]

jednozgodnie — jednogłośnie; zgodnie, bez sprzeciwu. [przypis edytorski]

jednozgodnie — jednomyślnie. [przypis edytorski]

jednozgodny (daw.) — dziś: jednogłośny a. zgodny. [przypis edytorski]

jednoznaczne — tu: oznaczające to samo. [przypis edytorski]

jednym śladem — jedynym śladem są. [przypis edytorski]

jednym z kalectw Krakowa było sztuczne zduszenie go w strefie „fortecy”. (…) Trzeba było wielu lat starań i walki z szykanami, nim Leo zdołał uzyskać zniesienie fortyfikacji, a tym samym wolny oddech dla peryferii Krakowa. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Miejsce dzisiejszej Alei Słowackiego, wówczas strategiczna kolej „cyrkumwalacyjna”, dławiąca pierścieniem Kraków. Pejzaż ten, o różnych porach dnia i roku, wielokrotnie powtarzał Wyspiański, jako jedyny dostępny mu z okna domu u wylotu ul. Krowoderskiej, gdzie był wieziony chorobą. [przypis edytorski]

jedny (starop. forma) — jedne. [przypis edytorski]

Jedu, jedu, ni dorohi, ni śledu…. (białorus.) — jadę, jadę, ani drogi, ani śladu, konia biczem poganiam, na śmierć spoglądam. [przypis edytorski]

jedwabnik — gatunek motyla nocnego, który odżywia się liśćmi morwy (dużego krzewu). [przypis edytorski]

jedwo (starop.) — ledwo. [przypis edytorski]

jedynaście — dziś popr.: jedenaście. [przypis edytorski]

jedynasta — forma konsekwentnie używana przez Prusa; dziś: jedenasta. [przypis edytorski]

Jedynie człowiek zły żyje samotnie — Syn naturalny, akt IV, scena 3. [przypis edytorski]

jedynie tylko wiara w wyższy układ świata, wiara w to, że wszystkie ziemi zdarzenia i gorycze są dysonansami… — Zygmunt Krasiński, List do Adama Sołtana, 20 grudnia 1840. [przypis edytorski]

jedynowładzca — dziś: jedynowładca. [przypis edytorski]

jedynymi gadami są tu piękne, rogate jaszczurki należące do rodziny salamander — salamandry są płazami, a nie gadami, należą do zupełnie innej gromady zwierząt niż jaszczurki. [przypis edytorski]

jedyny murowany budynek w Szymborzu, stanowił zawsze szczególny mój podziw — błąd logiczny i stylistyczny; popr.: (…) stanowił zawsze przedmiot szczególnego mojego podziwu. [przypis edytorski]

jedźta (gw.) — forma 2.os. lm trybu rozkazującego: jedźcie. [przypis edytorski]

jedząc kuraka, oddzielili tłustość — podstawa oskarżenia przez inkwizycję o praktykowanie judaizmu. [przypis edytorski]

jedzącym tylko śliwki w czasie burzy — suszone śliwki spożywane jako lekarstwo na chorobę morską. [przypis edytorski]

je — dziś popr. forma B. lm r.mos.: ich. [przypis edytorski]

je — dziś popr. forma B. lm. r.mos.: ich (tu celowa archaizacja). [przypis edytorski]

je — dziś popr.: go. [przypis edytorski]

je — dziś popr.: ich. [przypis edytorski]

jeepu — dziś popr. forma D: jeepa. [przypis edytorski]

jefe (hiszp.) — szef, przywódca. [przypis edytorski]

Je ferai tomber des pluies de roses (fr.) — ześlę deszcz róż. [przypis edytorski]

Jefferson, Thomas (1743–1826) — amerykański prawnik, działacz niepodległościowy, archeolog, architekt, trzeci prezydent USA. [przypis edytorski]

je (fr.) — ja. [przypis edytorski]

Jefta a. Jefte (rel.) — jeden z sędziów we wczesnym okresie Izraela, pod którego dowództwem Bóg wyzwolił Izraelitów spod dominacji Ammonitów. Jefte złożył w tym celu ofiarę z własnej córki. [przypis edytorski]

Jefte (bibl.) — postać z Księgi Sędziów, syn Izraelity i nierządnicy; żeby zwyciężyć w bitwie przeciwko Ammonitom, przysiągł, że ofiaruje Bogu pierwszą istotę, która wyjdzie mu na spotkanie z jego domu; okazała się nią jego córka, którą dla wypełnienia przysięgi złożył w ofierze (Sdz 11, 30–39). [przypis edytorski]

Jefte — postać biblijna: jeden z Sędziów we wczesnym okresie Izraela; za zwycięstwo w bitwie przeciwko Ammonitom złożył córkę w ofierze (Sdz 11, 30-–39), ponieważ przygotowując się do walki, ślubował w razie zwycięstwa poświęcić na ołtarzu Jahwe pierwszą istotę lub rzecz, którą spotka na ojczystej ziemi, a zrządzeniem losu stało się tak, że pierwszą spotkaną osobą była jego córka. [przypis edytorski]

Jefte — postać biblijna ze Starego Testamentu, jeden z Sędziów we wczesnym okresie Izraela; by zwyciężyć w bitwie przeciwko Ammonitom, złożył córkę w ofierze (Sdz 11, 30–39). [przypis edytorski]

Jefte — przywódca wojskowy, który poprowadził Izraelitów do zwycięstwa nad Ammonitami; był synem Gileada i prostytutki (Sdz 11,1-40). [przypis edytorski]

Jefte z Salaadu — wedle Księgi Sędzów Jefte pochodził z Gileadu, po wygnaniu przez braci z domu ojca zamieszkał w kraju Tob (Sdz 11,1–3). [przypis edytorski]

jegier — w dawnym wojsku żołnierz specjalnej formacji strzelców. [przypis edytorski]

jegier — w dawnym wojsku żołnierz specjalnej formacji strzelców w wojskach austriackich, pruskich i rosyjskich. [przypis edytorski]

jego [Asklepiosa] synowie na wojnie pod Troją — wg Iliady: Machaon i Podalejrios, rodzeni synowie Asklepiosa, wodzowie Tessalczyków. [przypis edytorski]

jego [Asklepiosa] synowie pod Troją nie gniewali się na służącą, kiedy zranionemu Eurypylosowi dawała pić wino pramnijskie obficie zasypane (…) i nie ganili Patroklosa za to leczenie — pomieszane dwa różne wydarzenia: wino takie przygotowała Hekamede, branka Nestora, podając jako posilny napój wojownikom, którzy wrócili z pola walki: Nestorowi oraz ranionemu przez Parysa w bark Machaonowi, synowi Asklepiosa, którego jako lekarza dla bezpieczeństwa zwieziono z bitwy (Iliada XI 621 i nast.); u Homera nie ma w tej scenie wzmianki o leczeniu ani o Eurypylosie; Patroklos jest gościem w namiocie Nestora, zaś wracającego z pola bitwy rannego Eurypylosa napotyka później i sam go leczy, w jego namiocie (XI 806–XII 1, XV 390–394). [przypis edytorski]

jego córy — córka Chryzesa została wzięta w niewolę przez Agamemnona. [przypis edytorski]

jegomość (daw.) — jakiś mężczyzna, facet. [przypis edytorski]

jegomość (daw.) — skrót od daw. formy grzecznościowej: jego miłość; używany w stosunku do osób szlachetnie urodzonych, szczególnie do władcy a. głowy rodu. [przypis edytorski]

jegomość (daw.) — zwyczajowe określenie księdza, proboszcza parafii. [przypis edytorski]

jegomość — ksiądz proboszcz. [przypis edytorski]

jegomość — mężczyzna. [przypis edytorski]

jegomość — tu: ksiądz. [przypis edytorski]

jego natury — te słowa dodano w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

jego [Rogera Bacona] imiennika kanclerza — chodzi o Francisa Bacona (1561–1626), angielskiego filozofa, jednego z twórców empiryzmu i nowożytnej metody naukowej opartej na eksperymencie i indukcji, który był lordem kanclerzem na dworze króla Jakuba I Stuarta. [przypis edytorski]