Przypisy

Pitagoras — filozof grecki, żył w VI w. przed Chr., między innymi polecał swoim uczniom (pięcioletnie) milczenie. [przypis redakcyjny]

Piton — smok, prześladujący Latonę, zabity przez jej syna, Apollina. [przypis redakcyjny]

piton (starop.) — [tu:] smok. [przypis redakcyjny]

pittori — burlatori, artisti — uomini tristi (wł.) — malarze — figlarze, artyści — ludzie smutni. [przypis redakcyjny]

Pius — Alberto Pio, książę Karpi, hetman Franciszka I, znany także jako uczony pisarz. [przypis redakcyjny]

piuska — czapeczka księża do przykrycia tonsury (od imienia „Pius”). [przypis redakcyjny]

Pius VII był (…) zdolny do (…) napisania swego słynnego pasterskiego listu obywatela kardynała Chiaramonti na rzecz Republiki Cisalpińskiej — Pius VII (1740–1823) jako kardynał Chiaramonti i biskup Imoli w 1796 r. uznał włączenie swojej diecezji do Republiki Cisalpińskiej i wydał list pasterski, w którym stwierdził, że religia chrześcijańska może współistnieć z każdą formą rządów. [przypis redakcyjny]

piwa (…) zronił — zwymiotował piwo. [przypis redakcyjny]

piżmem — lekarz sam przyrządzał lekarstwa, do których używano również pachnącego piżma. [przypis redakcyjny]

piżmo — rodzaj ostrych perfum. [przypis redakcyjny]

Pizystrat (600–527 p.n.e.) — tyran Aten; w czasie sprawowania przez niego władzy Ateny zyskały podstawę swojej wielkości. [przypis redakcyjny]

p. Kajetan — K. Koźmian. [przypis redakcyjny]

płachty ohydne — wady Polski szlacheckiej, które tak niszczą Polskę, jak koszula Dejaniry ciało Herkulesa. [przypis redakcyjny]

płaciś (starop.) — pewnieś. [przypis redakcyjny]

płacy od rzezi dla chrześcijan — o zezwolenie na ustanowienie opłaty od rzeźników żydowskich, sprzedających mięso chrześcijanom, prosiły niejednokrotnie miasta, a zwłaszcza rzeźnicy chrześcijańscy, nie mogący współzawodniczyć z żydowskimi (Żydzi mięsa od nich kupować nie mogli ze względów obrzędowych; musieli przeto odstępować taniej droższe części, na które rzeźnicy żydowscy mieli odbiorców, płacących wyższe ceny). [przypis redakcyjny]

płaczą sławnej zasadzki trojańskiej — Zbudowany za radą Ulissesa koń z drzewa, za pomocą którego Grecy zdobyli Troję. [przypis redakcyjny]

płacz i tesknica — aluzja biblijna: chodzi o „płacz i zgrzytanie zębów” w piekle (wg Św. Mateusza XXII 13). [przypis redakcyjny]

płaczliwe wojny (starop.) — płacz, łzy wyciskające, opłakane. [przypis redakcyjny]

płacz — tu: w znaczeniu planctus (łac. żal, opłakiwanie), chodzi tu bowiem o same Treny jako utwór literacki. [przypis redakcyjny]

płakać dziewki — opłakiwać dziewkę. [przypis redakcyjny]

płanetnik — opętaniec; w mitologii słowiańskiej i według późniejszych wierzeń ludowych: pół człowiek, pół demon, pędzący chmury po niebie, rządzący deszczami i wszelkimi opadami. [przypis redakcyjny]

płaskonosy — Filip III, król francuski, zwany Płaskonosym, syn świętego Ludwika. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźba przedstawiająca, zdaje się, sąd ostateczny — przypuszczenia Wokulskiego są słuszne. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźbę przedstawiającą Aleksandra Farnese, słynnego wodza, jak zmusza Henryka IV, aby odstąpił spod Paryża — Alessandro Farnese, wódz włoski w służbie Filipa II, w 1590 r. przyszedł z odsieczą obleganemu przez Henryka IV Paryżowi. [przypis redakcyjny]

płaszać — przerażać, nabawiać strachu, przepłaszać. [przypis redakcyjny]

Płaszcz ów królewski, co swoimi poły nakrył te sfery (…) — Przez płaszcz królewski poeta rozumie tu sferę dziewiątą, pierwsze Rucho (Primum Mobile), która wszystkie inne sfery otacza i obejmuje w sobie i tym sferom ruch i siłę bezpośrednio dane jej od Boga, udziela. Wewnętrzne sklepienie tej sfery tak jest odległe od sfery gwiazd stałych, na której jeszcze był poeta, że w chwili, kiedy Maria wznosiła się za swoim synem, nie mógł jej doścignąć oczyma. [przypis redakcyjny]

płaszcz wielki był moją odzieżą — Suknia, paliusz papieski. [przypis redakcyjny]

płatek — tu: chorągiew. [przypis redakcyjny]

Płatna to, kiedy o duszę — opłaci się, warto (to zrobić), gdy chodzi o duszę (tj. o życie). [przypis redakcyjny]

płatnerz (starop.) — rzemieślnik kujący zbroję. [przypis redakcyjny]

płatu (…) poprawię — zwiększę dochody; por. współcz.: płacić, płatność. [przypis redakcyjny]

pławaczka (starop. forma) — pływaczka. [przypis redakcyjny]

pławiony (daw.) — [tu:] hartowany. [przypis redakcyjny]

pławki (pławy, pławuki) — kawałki kory przytwierdzane do górnej krawędzi sieci w celu utrzymania jej na wodzie. [przypis redakcyjny]

pław niezbrodzony (daw.) — woda [głęboka, niedająca się przebyć w bród]; morze. [przypis redakcyjny]

pław (starop.) — [tu:] żegluga. [przypis redakcyjny]

pławy (daw.) — płetwy. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — [dziś:] płazem. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — [dziś r.ż.:] płazem; [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — płazem [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazać — dziś: pełzać. [przypis redakcyjny]

płazować — uderzać płaską (tępą) stroną szabli. [przypis redakcyjny]

płeć — daw. cera. [przypis redakcyjny]

płeć (daw.) — cera, skóra, karnacja. [przypis redakcyjny]

płeć (daw.) — skóra, cera. [przypis redakcyjny]

płód nieczysty z chmury poczęty, o piersi dwoistej, co po pijanu napadł Tezeusza — Centaury z dwoistą piersią konia i człowieka, potwory urodzone z Iksjona, który zamiast Junony chmurę uścisnął. Gdy Pirytous, przyjaciel Tezeusza, obchodził wesele z Hipodamią, na te ślubne gody i Centaurów zaprosił. Ci winem zagrzani grozili porwaniem oblubienicy: wszczął się bój naprawdę i Tezeusz odparł ich napad. [przypis redakcyjny]

płótno Penelopy — nawiązanie do motywu z Odysei Homera. Penelopa, żona zaginionego Odyseusza, pruła nocą to, co utkała w ciągu dnia, aby odwlec moment swojego powtórnego zamążpójścia. [przypis redakcyjny]

płocha odmienność — niespokojna zmienność. [przypis redakcyjny]

płoche (zam. ros. płochije) — złe. [przypis redakcyjny]

płochy — płochliwy, bojaźliwy. [przypis redakcyjny]

płochy punkt honoru — nieuzasadnione ambicje. [przypis redakcyjny]

płochy (starop.) — niestały, posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

płocica a. płoć — gatunek białej ryby (cyprinus nasus). [przypis redakcyjny]

płocki — biskup Jan Gębicki, herbu Nałęcz (1655–1674). [przypis redakcyjny]

płodny — tu: płodny w dowcip, inspirujący. [przypis redakcyjny]

Płomieńczykiem ten herb jest nazwany — w rękopisie na boku dopisano: „Lwia głowa, z gęby płomień”. [przypis redakcyjny]

płomienia, który ślepiący blask rzucił — Tym płomieniem jest święty Jan. [przypis redakcyjny]

Płomieni żrących ostry ząb — płomienie stosu, na którym się pali ciało zmarłego. [przypis redakcyjny]

płonia — otwór w lodzie. [przypis redakcyjny]

płono (starop.) — daremnie, na próżno (dziś mówi się: „płonne nadzieje”). [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezpodstawny. [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezużyteczny. [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — niepotrzebny, daremny (dziś: „płonny”; por. „płonne marzenia”). [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — płonny, zbyteczny, daremny. [przypis redakcyjny]

Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie drogi między Tarnopolem a Winnicą, ok. 25 km na północ od Jarmoliniec. [przypis redakcyjny]

płotek — zasłona u łóżka. [przypis redakcyjny]

płot — tu: zasłona. [przypis redakcyjny]

płowa — dziś: plewa. [przypis redakcyjny]

płowić (daw.) — czynić szarym, płowym. [przypis redakcyjny]

płowieć — tracić intensywność barwy pod wpływem działanie światła. [przypis redakcyjny]

płużą krwią — żyją krwią, zyskują przez krew. [przypis redakcyjny]

Płużne — pracujące bardzo ciężko, jak przy pługu. [przypis redakcyjny]

płużyć (daw.) — popłacać, sprzyjać. [przypis redakcyjny]

płużyć (daw.) — sprzyjać, godzić się. [przypis redakcyjny]

płużyć — panować; sprzyjać. [przypis redakcyjny]

płużyć — słowo użyte tu w znaczeniu: pławić się; niewłaściwie, gdyż staropolskie płużyć znaczy sprzyjać komuś, korzyść przynosić. [przypis redakcyjny]

Płynąć będzie tajemnie w umarłe uczucia — telepatyczny niejako wpływ duchowy na uczucia „umarłe” zresztą tylko w tym sensie, że bezpłodne, nieczynne, skoro im wyrwano ich przedmiot. [przypis redakcyjny]

Plac Bastylii — niegdyś znajdowała się na nim twierdza Bastylia, zamieniona w w. XVII na więzienie polityczne. Zdobycie i zburzenie Bastylii przez lud paryski w dniu 14 lipca 1789 r. zapoczątkowało wielką rewolucję francuską. Obecnie na placu Bastylii wznosi się Kolumna Lipcowa, pomnik ku czci ofiar rewolucji lipcowej 1830 r. [przypis redakcyjny]

plac Grzybowski — plac w śródmiejskiej dzielnicy Warszawy. Dawniej było tu centrum handlowe. [przypis redakcyjny]

plach (starop.) — blacha. [przypis redakcyjny]

Placówka — zapewne od tytułu powieści Prusa w znaczeniu ważnego stanowiska, służby; tu w intencji ironicznej. [przypis redakcyjny]

plac ogromny — plac Marsowy, gdzie się odbywały popisy wojsk. [przypis redakcyjny]

plac (…) / Puścił — ustąpił miejsca. [przypis redakcyjny]

Plac Republiki — na prawym brzegu Sekwany, na przedłużeniu linii wielkich bulwarów. [przypis redakcyjny]

placu (…) postąpiono — użyczono miejsca. [przypis redakcyjny]

plac, z którego rozchodzi się siedem ulic — plac Opery. [przypis redakcyjny]

plagę — bicie, porażkę. [przypis redakcyjny]

plagi — bicie. [przypis redakcyjny]

Plagula — zasłona. [przypis redakcyjny]

plane (łac.) — zupełnie. [przypis redakcyjny]

planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera; ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosque temperare debent (łac.) — planety tym powolniejszy ruch odbywają, im w wyższej znajdują się sferze; tak też im większą powagę mają władcy, tym bardziej powinni miarkować i hamować swoje skłonności. [przypis redakcyjny]

planetoidy — niewielkie ciała niebieskie krążące dokoła słońca między drogą Marsa a Jowisza. [przypis redakcyjny]

planta — plan, pomysł. [przypis redakcyjny]

planta — plan. [przypis redakcyjny]

planty — plany, pomysły, zamierzenia. [przypis redakcyjny]

plany opracowania Newmana — Wybór dzieł kardynała J. H. Newmana opracował Brzozowski, jak wiadomo, dla wydawnictwa „Symposion”. Fragmenty tego wyboru z przedmową tłumacza, skreśloną w dwóch odmiennych redakcjach, wchodzą w skład XIX tomu tego wydawnictwa. Patrz przypisek do wpisu z dnia 12 XII w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

plaskury (daw.) — praszczury, prawnuki. [przypis redakcyjny]

Platon (427 r. p.n.e.–347 r. p.n.e.) — gr. filozof, twórca klasycznego idealizmu; postać Platona pojawia się tu jako symbol świata filozofii i jest potraktowany żartobliwie. [przypis redakcyjny]

Platonowa „Apologia Sokratesa” (właśc. Obrona Sokratesa). — Uczeń Sokratesa, Plato (427–347 p.n.e.) twórca szkoły idealistycznej w filozofii, odtworzył w tym dziele słynną obronę Sokratesa przed sądem ateńskim, który skazał go na śmierć za rzekome nieuznawanie oficjalnej religii i demoralizację młodzieży. [przypis redakcyjny]

platyna — ciężki metal, o ciężarze właściwym 21,44 g. [przypis redakcyjny]