Przypisy

bima — mównica w synagodze. [przypis edytorski]

bima — podwyższenie z pulpitem w głównej sali synagogi. [przypis edytorski]

Binche — geklöppelte Spitze aus Belgien. [przypis edytorski]

binche — rodzaj koronki. [przypis edytorski]

binda (daw.) — wstęga, szarfa, opaska. [przypis edytorski]

binda (daw.) — wstęga, szarfa, opaska; ten bożek, co sam na oczach nosi bindę… — Amor, rzym. bóg będący uosobieniem miłości, bywa przedstawiany z przepaską na oczach, dla zobrazowania, że miłość jest ślepa. [przypis edytorski]

bindasz (starop.) — męski członek. [przypis edytorski]

binda — w gwarze obozowej: opaska więźniów funkcyjnych. [przypis edytorski]

Binet, Alfred (1857–1911) — francuski psycholog. [przypis edytorski]

Bineta-Termana skala — przeznaczona do indywidualnych badań sprawności intelektualnej, dostarcza punktację zwaną wiekiem umysłowym oraz iloraz inteligencji (IQ). Obecnie nazywana stanfordzką skalą Bineta, od nazwy Uniwersytetu Stanforda, uczelni, na której pracował Terman. [przypis edytorski]

Binetti, Anna (ok. 1738–po 1786) — znana włoska tancerka baletowa i kurtyzana; w latach 1765–1777 partnerka sceniczna i życiowa francuskiego tancerza i baletmistrza Charles'a Le Picqa (1745–1806). [przypis edytorski]

Bing, Siegfried (1838–1905) — niemiecko-francuski marszand, kolekcjoner i mecenas sztuki. [przypis edytorski]

Bingus — gražus, smarkus. [przypis edytorski]

Bin keine Dame, weder schön; kann unbegleitet nach Hause geh'n… — Anim ci pani, ni nadobna, / przystojniej wracać mi z osobna (cyt. za Goethe, Faust, tom I, tłum. Emil Zegadłowicz, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953). [przypis edytorski]

bin momenten sehr beschäftigt und kann sie deshalb jetzt nicht empfangen! (niem.) — w tym momencie jestem bardzo zajęty i nie mogę teraz odebrać. [przypis edytorski]

binokle (a. fr. pince-nez; czyt.: pęsné) — szkła bez oprawy trzymające się na nosie. [przypis edytorski]

binokle — dawny rodzaj okularów, przyczepianych do nosa za pomocą sprężynki, a za to pozbawionych uchwytów na uszy. [przypis edytorski]

binokle (daw.) — okulary [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie za pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy, mocowanych na nosie za pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki; także z niem.: cwikier. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów. Binokle nie mają uchwytów na uszy, a na nosie trzymają się dzięki specjalnej sprężynie. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów noszonych w XIX w. i na początku XX. Trzymały się na nosie dzięki dodatkowemu elementowi łączącemu szkła. [przypis edytorski]

binoklis — dvivamzdis žiūronas. [przypis edytorski]

Binsfeld, Peter (ok. 1540–1598 lub 1603) — niemiecki teolog, biskup pomocniczy Trewiru. [przypis edytorski]

Bintang — wyspa należąca do Indonezji. [przypis edytorski]

Binue — dziś popr.: Benue lub Bénoué, rzeka w zach. Afryce, w Kamerunie i Nigerii; główny dopływ Nigru. [przypis edytorski]

biódr — bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś forma D.lm: bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś poprawnie: „bioder”. [przypis edytorski]

biódr — dziś popr.: bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś popr. forma D. lm: bioder. [przypis edytorski]

biografia Cyrusa, napisana przez Ksenofonta — Cyropedia (Wychowanie Cyrusa), powieściowa biografia autorstwa Ksenofonta z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), przedstawiająca Cyrusa Wielkiego jako przykład idealnego władcy, a monarchię perską jako idealne państwo. [przypis edytorski]

Biographie des Contemporains — właśc. Biographie universelle et portative des contemporains, francuski wielotomowy słownik biograficzny; faktycznie nazwiska ani Euzebiusza, ani Juliusza Słowackiego nie znalazły się w tym słowniku, natomiast na końcu broszury Lelewela La Pologne, la Russie et la Prusse, ou l'Ordre de Virtuti militari… (Paryż, druk. A. Pinard, 1832) widnieje zapowiedź dodatkowego tomu tego słownika, poświęconego osobom z Polski, w którym noty biograficzne mieliby m.in. „Slowacki Eusebe” oraz „Slowaki (!) Jules”. [przypis edytorski]

biołny (gw.) — biały. [przypis edytorski]

Bionda e bella (wł.) — Piękna blondynka. [przypis edytorski]

bionda (wł.) — blondynka. [przypis edytorski]

biorący — tu: przyjmujący łapówkę. [przypis edytorski]

biorę (daw. forma) — tu: idę (od: bieżyć). [przypis edytorski]

biorę was za krwawe świadki — dziś popr. forma B.lm: krwawych świadków. [przypis edytorski]

Biot, Jean Baptiste (1774–1862) — fr. fizyk i astronom, interesował się m.in. polaryzacją światła w związkach chemicznych. [przypis edytorski]

bipedes (łac.) — dwunogi. [przypis edytorski]

biplan — dwupłat, samolot o dwóch płatach nośnych (tj. dwóch parach skrzydeł), umieszczonych jeden nad drugim. Samolot taki jest bardziej zwrotny, ale nie tak szybki, jak maszyna z jedną parą skrzydeł. [przypis edytorski]

Biponcja — prawdop. zapisana po łacinie nazwa niem. miasta Zweibrücken, położonego w Nadrenii-Palatynacie. [przypis edytorski]

birbant — alkoholik. [przypis edytorski]

birbantka (daw.) — tu: hulanka, pijatyka. [przypis edytorski]

birbantka — pijatyka. [przypis edytorski]

birbantować (daw.) — często i chętnie uczestniczyć w zakrapianych alkoholem spotkaniach. [przypis edytorski]

birbant — pijak. [przypis edytorski]

birbant — próżniak i hulaka. [przypis edytorski]

birbant (z wł. birbante) — hulaka, próżniak. [przypis edytorski]

biretas — keturkampė kepurė iš lot. kalb. biretum; biretą nešioja vyskupai ir kunigai, raudoną biretą nešiojo kardinolai. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, duchownych. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, czy duchownych. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła, sztywna czapeczka bez daszka, używana dziś jako część oficjalnego stroju duchownych, przedstawicieli sądownictwa, senatu uniwersyteckiego, profesury. [przypis edytorski]

biret — rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach. [przypis edytorski]

biret — sztywna czapka bez daszka, stosowana obecnie przez uczonych i prawników w sytuacjach oficjalnych. [przypis edytorski]

biribi (wł.) — dawna włoska losowa gra hazardowa podobna do ruletki. [przypis edytorski]

birka (daw.) — drewniany pręt lub deseczka, na której nacięciami zaznacza się liczbę. [przypis edytorski]

Birkenau a. Brzezinka — wieś w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim; lokalizacja Auschwitz II–Birkenau (pol. Oświęcim II–Brzezinka), największego niemieckiego obozu zagłady, działającego od marca 1942 do października 1944. [przypis edytorski]

Birkenau — (niem.) Konzentrationslager Birkenau (Auschwitz II), część (zlokalizowana w Brzezince) zespołu niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, działającego w latach 1940–1945 w Oświęcimiu i okolicach. [przypis edytorski]

Birkenmajer — prawdopodobnie Ludwik Birkenmajer (1855–1929), historyk nauki, astronom, profesor UJ; lub jego syn Aleksander Birkenmajer (1890–1967), bibliotekoznawca, historyk nauk ścisłych, profesor UJ i UW. [przypis edytorski]

Biron, Ernest Johann (1690–1772) — szlachcic inflancki, w 1716 wybrany przez księżnę Annę Iwanowną Romanową na doradcę i faworyta po śmierci męża. Kiedy Anna została carycą Rosji, Biron stopniowo przejął kontrolę nad administracją cywilną oraz zwierzchnictwo nad armią, faktycznie sprawował pełną władzę w Rosji (okres tzw. bironowszczyzny). [przypis edytorski]

birth-control (ang.) — regulacja urodzeń. [przypis edytorski]

Biruta — imię legendarnej kapłanki litewskiej, porwanej przez księcia trockiego Kiejstuta, matki Witolda. [przypis edytorski]

Biruta — żeńskie imię pochodzenia litewskiego, noszone m.in. przez matkę wielkiego księcia litewskiego Witolda, stryjecznego brata Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis edytorski]

Biscaye — Zatoka Biskajska, położona pomiędzy północnym wybrzeżem Półwyspu Iberyjskiego a południowo-zachodnim wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]

Bischoff, Theodor Ludwig Wilhelm von (1807–1882) — lekarz i biolog niem., wykładowca anatomii patologicznej na uniwersytecie w Heidelbergu (1835–1843), profesor anatomii i fizjologii na uniwersytetach w Giessen (1843–1855) oraz w Monachium, gdzie w 1854 r. objął katedrę w tej dziedzinie; od 1843 r. członek Niemieckiej Akademii Nauk; prowadził badania rozwoju embrionalnego ssaków, a także pomiary czaszki i mózgu; jego najpowszechniej znaną pracą było Das Studium und die Ausübung der Medicin durch Frauen (1872), w którym dowodził na podstawie ważenia mózgów mężczyzn i kobiet, że te ostatnie nie są anatomicznie zdolne do podjęcia studiów wyższych. [przypis edytorski]

Bischof, Karl Gustav (1792–1870) — niemiecki chemik i geolog; zapoczątkował geochemię, był autorem fundamentalnej pracy Lehrbuch der chemischen und physikalischen Geologie (Podręcznik geologii chemicznej i fizycznej, 1847–1854); badał m.in. czas stygnięcia kul roztopionego bazaltu, szacując na tej podstawie wiek Ziemi na 350 mln lat. [przypis edytorski]

bis coctus (łac.) — dwukrotnie gotowany a. pieczony. [przypis edytorski]

bis dat, qui cito dat (łac.) — dwa razy daje, kto szybko daje. [przypis edytorski]

bis dat qui cito dat (łac.) — dwukrotnie [więcej] daje, kto daje szybko. [przypis edytorski]

bishamski — znajdujący się w Bisham, wsi angielskiej w hrabstwie Berkshire. [przypis edytorski]

Bishopsgate — jeden z okręgów w londyńskim City; także nazwa ulicy w tym okręgu. [przypis edytorski]

bisior — cienka, delikatna tkanina, wytwarzana w starożytności z jedwabiu morskiego (wydzieliny małży), a potem z cienkiej wełny lub innych włókien. [przypis edytorski]

bisior — cienka, delikatna tkanina, wytwarzana w starożytności z jedwabiu morskiego (wydzieliny małży), a potem z cienkiej wełny lub innych włókien, używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]

bisior — cienka, delikatna tkanina, zwana jedwabiem morskim, wytwarzana w starożytności z jedwabistych nici powstających z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]

bisior — cienka i kosztowna tkanina, jedwab morski. [przypis edytorski]

bisior — cienka i kosztowna tkanina. [przypis edytorski]

bisior — delikatna, cenna tkanina; jedwab morski, wiązka jedwabistych nici powstająca z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małżów. [przypis edytorski]

bisior — delikatna, cienka tkanina, której noszenie uznawano kiedyś za oznakę dobrobytu i bogactwa. [przypis edytorski]

bisior — drogocenna, delikatna tkanina używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]

bisior — drogocenna, delikatna tkanina używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]

bisior — jedwabiste nici powstające z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]

Biskajczyk — dziś: Bask. [przypis edytorski]

Biskajczyk — dziś popr.: Bask; Baskowie zamieszkują kraj nad Zatoką Biskajską, obecnie podzielony między Hiszpanię i Francję. [przypis edytorski]

biskup Franko, z dzielnicy wielkopolskiej — w oryg. łac. poloniensis episcopus; biskup poznański. [przypis edytorski]

Biskupia Góra, ob. Biskupia Górka — górujące nad daw. Gdańskiem podmiejskie wzgórze. [przypis edytorski]

Biskupin — osada kultury łużyckiej i stanowisko archeologiczne na Pojezierzu Gnieźnieńskim we wsi Biskupin, w województwie kujawsko-pomorskim. [przypis edytorski]

biskup laodycejski — odniesienie do tzw. Kościoła laodycejskiego, przed którym w Biblii przestrzega Jezus jako przed instytucją, której wyznawcy nie są ani zimni, ani gorący: brakuje im żywej wiary; Laodycea to starożytne miasto, znajdujące się obecnie w Turcji. [przypis edytorski]

biskup męczennik — tu: św. Wojciech Sławnikowic (ok. 956–997), czeski duchowny zabity przez Prusów. Podczas bierzmowania, na cześć swego mentora, arcybiskupa Magdeburga, przyjął imię Adalbert, pod którym jest znany na Zachodzie. Imię Albert powstało jako skrócona forma imienia Adalbert i bywa z nim utożsamiane. [przypis edytorski]

biskupów, którzy (…) wznosili dłoń błogosławieństwa nad pochodem Franków, Cherusków, Longobardów i Gotów — Frankowie, Longobardowie i Goci to ludy germańskie, które najeżdżały Imperium Rzymskie i które wcześniej czy później przyjęły chrześcijaństwo; w przeciwieństwie do nich germańscy Cheruskowie, przeciwnicy Juliusza Cezara, którzy unicestwili trzy legiony rzymskie w bitwie w Lesie Teutoburskim za czasów Augusta, pod koniec I w. stracili na znaczeniu i zniknęli z historii, zanim rozpoczęły się misje chrześcijańskie poza państwem rzymskim. [przypis edytorski]

biskup scytyjski Teofil — Teofil był biskupem Gotów, jednego z największych i najważniejszych plemion wschodniogermańskich. [przypis edytorski]

biskup Wiktor — W Irydionie Krasińskiego umieszczenie chrześcijan w katakumbach stanowi rodzaj stylizacji, pójścia za rozpowszechnionymi czasach autora opiniami o „katakumbowym” charakterze chrześcijaństwa pierwszych wieków. W Rzymie wspólnoty chrześcijan gromadziły się początkowo w domach prywatnych, ale od końca II w. posiadały na własność domy przeznaczone specjalnie na potrzeby kultu. Ok. 220 r. funkcjonowała willa rzymska w Emmaus (Amwas) przekształcona na kościół z baptysterium oraz siedzibą administracji kościelnej i biskupa. W 2. poł. III w. zaczęto wznosić budynki przeznaczone od razu na kościoły. W III w., w okresie względnie spokojnych dla chrześcijan pontyfikatów Zefiryna (199–217) i Kaliksta (217–222), Kościół posiadał własne cmentarze w katakumbach, które poddano znacznej rozbudowie (Kalikst, diakon Zefiryna, był początkowo zarządcą cmentarza i nadzorował te szeroko zakrojone prace). Wymienieni wyżej biskupi Rzymu to następcy papieża Wiktora (189–199), którego symboliczne, „zwycięskie” imię zostało wykorzystane w Irydionie. Z okresem panowania Heliogabala pokrywają się lata pontyfikatu Kaliksta. [przypis edytorski]

Biskupy tak uczcił, iż się nigdy w ich sądy wdawać nie chciał, i owszem sądzić im i rzeczy świeckie, i od swoich wszytkich sędziów i urzędników do nich apelować dopuścił, egzekucyą ich dekretów czynić rozkazując — Codex Theodosianus, De Episcopali Iudicio, I 1. Skarga zaczerpnął ten tekst ze współczesnego sobie dzieła Baroniusza Annales ecclesiastici, którego pierwsze 7 tomów, obejmujących dzieje Kościoła do roku 590, ukazało się przed napisaniem Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

biskwit — tu: biszkopt. [przypis edytorski]