Przypisy

Sciapodzi a. Monopodzi — legendarny lud istot mających tylko jedną, wielką stopę na zakończeniu jedynej nogi, wyrastającej im centralnie z tułowia; mieli mieszkać w Indiach i Etiopii. [przypis edytorski]

sciekła — dziś popr. pisownia: ściekła. [przypis edytorski]

sciences oraz lettres (fr.) — nauki matematyczne i przyrodnicze oraz nauki humanistyczne. [przypis edytorski]

sciences sociales (fr.) — nauki społeczne. [przypis edytorski]

sciencja (daw.) — mądrość, wiedza. [przypis edytorski]

sciencya (daw.) — wiedza. [przypis edytorski]

scienda ex probatissimis authoribus (łac.) — wiadomości z licznych wypróbowanych autorów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka; a Deo oznacza natomiast „od Boga”, z czego widać, że Ubu zna znaczenie sentencji, lecz nie rozumie poszczególnych słów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka. [przypis edytorski]

Scientia (łac.: wiedza, nauka) — włoskie wielojęzyczne czasopismo naukowe zał. w 1907 jako „Rivista di scienza” (Przegląd nauki), wydawane od 1910 do 1988 pt. „Scientia: rivista internazionale di sintesi scientifica” (Scientia: międzynarodowy przegląd syntez naukowych); w 1. poł. XX w. odgrywało znaczącą rolę w dziedzinie filozofii nauki. [przypis edytorski]

scierać — dziś popr. pisownia: ścierać. [przypis edytorski]

scierpieć — dziś popr. pisownia: ścierpieć. [przypis edytorski]

scierpiszże — dziś popr.: ścierpisz, ścierpiszże. [przypis edytorski]

Scio (daw., wł.) — Chios, wyspa na Morzu Egejskim w pobliżu wybrzeży Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Scipio, Publius Cornelius Africanus Maior a. Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.) — rzym. wódz z okresu II wojny punickiej; kiedy Rzymianie nie mogli pokonać kartagińskiego wodza Hannibala, który wtargnął do Italii, Scypion wylądował z armią w Afryce Płn. i zaatakował ziemie Kartaginy; Hannibal został wezwany do kraju, by go powstrzymać, i w 202 p.n.e. w bitwie pod Zamą poniósł klęskę, co zadecydowało o wyniku wojny. [przypis edytorski]

Scipio, Publius Cornelius Africanus Maior, Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.) — rzymski wódz z okresu II wojny punickiej; kiedy Rzymianie nie mogli pokonać kartagińskiego wodza Hannibala, który wtargnął do Italii, Scypion wylądował z armią w Afryce Płn. i zaatakował ziemie Kartaginy; Hannibal został wezwany do kraju, by go powstrzymać, i w 202 p.n.e. w bitwie pod Zamą poniósł klęskę, co zadecydowało o wyniku wojny. [przypis edytorski]

sciśnięty — dziś popr. pisownia: ściśnięty. [przypis edytorski]

sciśniecie — dziś popr. pisownia: ściśniecie. [przypis edytorski]

sciskać — dziś popr. pisownia: ściskać. [przypis edytorski]

Scito te ipsum… (łac.) — znaj samego siebie (tytuł rozprawy Abelarda). [przypis edytorski]

scjatyka (daw.) — ischias, rwa kulszowa. [przypis edytorski]

scjencja — z łac.: scientia, tj. nauka, wiedza. [przypis edytorski]

Sclavoni gens Scytica Justiniani tempore in Illiricum irruere, multasque strages ediderunt (łac.) — Słowianie, naród scytyjski, w czasach Justyniana wtargnęli do Illirii i dokonali wielu rzezi. [przypis edytorski]

sclavus (łac.) — niewolnik. [przypis edytorski]

sclavus Mariae (łac.) — sługa (dosł. niewolnik) Marii. [przypis edytorski]

sclavus saltans (łac.) — niewolnik tańczący. [przypis edytorski]

Scorpiona albo Niedźwiadka — mowa o gwiazdozbiorze (w dawnej polszczyźnie słowa te były synonimami). [przypis edytorski]

Scortia, Giovanni Baptista (1553–1627) — włoski jezuita, profesor Akademii w Padwie. [przypis edytorski]

Scott, Walter (1771–1832) — szkocki adwokat, powieściopisarz i poeta. [przypis edytorski]

Scott, Walter (1771–1832) — szkocki autor powieści historycznych i poeta, bardzo popularny w swojej epoce. [przypis edytorski]

Scott,Walter (1771–1832) — szkocki autor powieści historycznych (m.in. Ivanhoe, Rob Roy) i poeta, bardzo popularny w swojej epoce. [przypis edytorski]

Scott, Walter (1771–1832) — szkocki autor powieści historycznych (m.in. Ivanhoe, Rob Roy) i poeta, bardzo popularny w swojej epoce. [przypis edytorski]

Scott, Walter (1771–1832) — szkocki poeta i autor powieści historycznych (m.in. Ivanhoe, Rob Roy), sławiący urodę Szkocji, bardzo popularny w swojej epoce. [przypis edytorski]

scriba (z łac.) — pisarz. [przypis edytorski]

Scribe, Eugène (1791–1861) — francuski dramaturg i librecista operowy. [przypis edytorski]

Scribe, Teodor Leclercq (…) Jay, Jouy — Eugène Scribe (1791–1861): autor komedii, wodewilów, librecista, jeden z najbardziej wpływowych i płodnych w historii opery; Théodore Leclercq (1777–1851): dramaturg, autor krótkich sztuk obyczajowych; Antoine Jay (1770–1854): pisarz, dziennikarz i historyk; Victor-Joseph Étienne, zwany de Jouy (1764–1846): dramaturg i librecista. [przypis edytorski]

scriptae duodecim (łac.) — dosł. 12 linii, gra podobna do warcabów. [przypis edytorski]

scriptor, scriptoris (łac.) — pisarz; tu M. lm scriptores: pisarze. [przypis edytorski]

Scrofa, Remigio — włoski dominikanin z Wenecji, autor Opusculum de invaliditate professionis (1625). [przypis edytorski]

sc. — skrót od łac. scilicet: to znaczy. [przypis edytorski]

Scudéry, Madeleine de (1607–1701) — autorka popularnych w czasach Ludwika XIV powieści sentymentalnych, przedstawiających nierealne przygody i uczucia kochanków. [przypis edytorski]

scusate, signora (wł.) — przepraszam panią. [przypis edytorski]

scyatyka (daw.) — scjatyka; ischias, rwa kulszowa. [przypis edytorski]

Scyci (rzad.) a. Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, od wybrzeży Morza Czarnego po Morze Aralskie, Syr-darię i Amu-darię. [przypis edytorski]

scyjatyka (daw.) — przewlekła i bolesna choroba kończyn dolnych związana z zapaleniem nerwu kulszowego (ischias). [przypis edytorski]

scyjatyka (daw.) — przewlekła i bolesna choroba kończyn dolnych związana z zapaleniem nerwu kulszowego (ischias); tu: reumatyzm. [przypis edytorski]

Scylla i Charybda (mit. gr.) — dwa potwory morskie, które czatowały na żeglarzy po obu stronach cieśniny, utożsamianej z Cieśniną Mesyńską, i pożerały ich. [przypis edytorski]

Scylla i Charybda (mit. gr.) — potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrażające żeglarzom w Cieśninie Mesyńskiej: jeden po jednej, drugi po drugiej stronie cieśniny. [przypis edytorski]

Scylla i Charybda (mit. gr.) — potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrażające żeglarzom w Cieśninie Mesyńskiej: jeden po jednej, drugi po drugiej stronie cieśniny. [przypis edytorski]

Scylla (mit. gr.) — potwór morski o sześciu psich głowach, niegdyś nimfa, pilnujący Cieśniny Sycylijskiej, podobnie jak Charybda. [przypis edytorski]

Scylla (mit. gr.) — potwór morski z Odysei Homera; nazwana dwukształtną, ponieważ z góry miała postać dziewczyny. [przypis edytorski]

Scylla — potwór morski z Odysei Homera. [przypis edytorski]

Scylla (z łac.), gr. Skylla (mit. gr.) — wg Odysei jeden z dwóch potworów morskich (drugim była Charybda) czyhających na żeglarzy po obu stronach cieśniny, później utożsamianej z Cieśniną Mesyńską; wg Homera żyła w pieczarze, miała 12 łap i 6 głów na długich szyjach (Odyseja XII 85 i nast.), na późniejszych wizerunkach ma postać kobiety z długim, krętym ogonem potwora morskiego oraz z psimi głowami wyrastającymi z tułowia. [przypis edytorski]

Scypion Afrykański Młodszy — wódz rzymski, który w 146 r. p.n.e. pokonał i zniszczył Kartaginę. [przypis edytorski]

Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.) — rzymski wódz z okresu II wojny punickiej, zwyciężył Hannibala w bitwie pod Zamą, która przesądziła o klęsce Kartaginy w rywalizacji z Rzymem. [przypis edytorski]

Scypion Afrykański Starszy, Publius Cornelius Scipio Africanus Maior (235–183 p.n.e.) — rzym. wódz z okresu II wojny punickiej, zwycięzca Hannibala w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e. [przypis edytorski]

Scypion Afrykański Starszy, właśc. Publius Cornelius Scipio Africanus Maior (235–183 p.n.e.) — rzymski wódz z okresu II wojny punickiej, zwycięzca Hannibala w bitwie pod Zamą. [przypis edytorski]

Scypion a. Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański Starszy (236–183 p.n.e.) — wódz rzymski z okresu II wojny punickiej, pogromca Hannibala, dwukrotny konsul rzymski. [przypis edytorski]

Scypion — w historii rzymskiej wyróżniło się dwóch Scypionów: Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.), wódz z okresu II wojny punickiej, zwycięzca Hannibala w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e., oraz jego wnuk przez adopcję, Scypion Afrykański Młodszy (185–129 p.n.e.), wódz z okresu III wojny punickiej, który w 146 p.n.e. zdobył i zburzył Kartaginę. [przypis edytorski]

Scypion — w historii rzymskiej wyróżniło się dwóch Scypionów: Scypion Afrykański Starszy, Publius Cornelius Scipio Africanus Maior (235–183 p.n.e.), wódz z okresu II wojny punickiej, zwycięzca Hannibala w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e., oraz jego wnuk przez adopcję, Scypion Afrykański Młodszy, Publius Cornelius Scipio Africanus Minor zw. Aemilianus (185–129 p.n.e.), wódz z okresu III wojny punickiej, który w 146 p.n.e. zdobył i zburzył Kartaginę. [przypis edytorski]

Scypion — w historii staroż. Rzymu w walkach z Kartaginą odznaczyło się dwóch Scypionów: Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.): rzymski wódz z okresu drugiej wojny punickiej; kiedy Rzymianie nie mogli pokonać kartagińskiego wodza Hannibala, który wtargnął do Italii, Scypion wylądował z armią w Afryce Płn. i zaatakował ziemie Kartaginy; Hannibal został wezwany do kraju, by go powstrzymać, i w 202 p.n.e. w bitwie pod Zamą poniósł klęskę, co zadecydowało o wyniku wojny; Scypion Afrykański Młodszy (185–129 p.n.e.): rzymski wódz z okresu trzeciej wojny punickiej, wnuk (przez adopcję) Scypiona Afrykańskiego Starszego; zakończył wojnę z Kartagińczykami, w 146 p.n.e. zdobył i zburzył Kartaginę. [przypis edytorski]

Scypio, Scypion Metellus Nazyka, właśc. Quintus Caecilius Metellus Pius Cornelianus Scipio Nasica (ok. 95–46 p.n.e.) — rzymski wódz i polityk; zięć Pompejusza; od 49 p.n.e. zarządca Syrii, organizował wojska i flotę dla Pompejusza; w 46 p.n.e. pokonany przez Juliusza Cezara w bitwie pod Tapsus, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Scyrów — przyprowadził Pyrrus z wyspy Scyrus (jednej z Cyklad), od dziadka swego, Lykomedesa, którego córką była Deidamia. [przypis edytorski]

scysja — kłótnia, starcie słowne. [przypis edytorski]

Scyta — członek ludu Scytów, koczowników pochodzenia irańskiego, zamieszkujących w starożytności ziemie położone na północ i wschód od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

scytal — narzędzie służące w staroż. Grecji do szyfrowanego zapisu informacji, składające się z taśmy obwiniętej wokół pałeczki; tekst zapisany na taśmie był czytelny, kiedy oplatał pałeczkę o określonej średnicy, zaś po rozwinięciu taśmy litery nie układały się w sensowną treść. [przypis edytorski]

Scyta — mieszkaniec Scytii, członek starożytnego plemienia Scytów, którzy 700 lat p.n.e. najechali m.in. ziemie polskie, co w sarmatyzmie dało podstawę dla genealogicznych rojeń o pochodzeniu szlachty polskiej. [przypis edytorski]

Scyt — dziś popr.: Scyta, członek koczowniczych ludów zamieszkujących w starożytności stepy środkowej Eurazji, na płn. i wsch. od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Scytia — staroż. nazwa stepów środkowej Eurazji, na płn. i wsch. od Morza Czarnego, zamieszkiwanych przez koczownicze ludy Scytów. [przypis edytorski]

Scytia — stepowa część Eurazji zamieszkiwana w starożytności przez koczownicze ludy Scytów: na północ od Morza Czarnego, Kaukazu i Wyżyny Irańskiej, tj. tereny ob. Ukrainy, płd. Rosji i Kazachstanu. [przypis edytorski]

Scytia — tak starożytni Grecy i Rzymianie nazywali ziemie położone na północ od Morza Czarnego, dzikie i słabo znane. [przypis edytorski]

Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, na płn. i wsch. od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, na północ i wschód od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, od wybrzeży Morza Czarnego po Morze Aralskie, Syr-darię i Amu-darię. [przypis edytorski]

Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, od wybrzeży Morza Czarnego po Morze Aralskie, Syr-darię i Amu-darię. [przypis edytorski]

Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji. [przypis edytorski]

Scytowie, lp r.m. Scyta — wojowniczy koczownicy pochodzenia irańskiego, zamieszkujący w starożytności ziemie położone na północ i wschód od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

scytyjscy — pochodzący ze Scytii, staroż. krainy położonej na północ od Morza Czarnego, stanowiącej część Starożytnego Iranu (którego drugą, płd.-zach. część stanowiła Partia, zamieszkała przez Partów); tereny Scytii obejmowały dzisiejsze kraje: płn. Kaukaz z Azerbejdżanem i Gruzją, Kazachstan, płd. Rosję, Ukrainę, Białoruś i Polskę aż do Bałtyku, zw. wówczas Oceanem Sarmackim; płd. Ukraina i Bułgaria stanowiły Scytię Mniejszą. [przypis edytorski]

sczerniały — taki, który stał się ciemniejszy niż poprzednio bądź czarny. [przypis edytorski]

sczesnąć właśc. sczeznąć — umrzeć, zginąć. [przypis edytorski]

sczeźnij — umrzyj, przepadnij; forma rozkaźnika od sczeznąć. [przypis edytorski]

sczeza (daw.) — czeźnie, niknie, ginie. [przypis edytorski]

sczezają — od starop. sczeznąć: umrzeć. [przypis edytorski]

sczezły — zmarniały; zniszczony. [przypis edytorski]

sczeznąć (daw.) — umrzeć. [przypis edytorski]

sczeznąć (daw.) — umrzeć, zdechnąć. [przypis edytorski]

sczeznąć (daw.) — umrzeć, zginąć. [przypis edytorski]

sczeznąć (daw.) — umrzeć, zginąć; tu: przenośnie jako zniknąć, przepaść. [przypis edytorski]

sczeznąć — osłabnąć, opaść z sił, zginąć. [przypis edytorski]

sczeznąć — umrzeć. [przypis edytorski]

sczeznąć — umrzeć, zginąć. [przypis edytorski]

sczeznąć — zmniejszyć się, osłabnąć; przestać istnieć, zniknąć. [przypis edytorski]

sczołgać się — dziś: przeczołgać się. [przypis edytorski]

sczynić (daw.) — zrobić. [przypis edytorski]

sdajus'! (ros.) — poddaje się. [przypis edytorski]

SDG — (z niem.) Sanitatsdienstgrade, sanitariusz SS. [przypis edytorski]

SDP (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands) — Socjaldemokratyczna Partia Niemiec; założona w 1875, najstarsza z działających w Niemczech partia polityczna, mająca profil centrolewicowy. [przypis edytorski]

SD — skrót od socjaldemokracja. [przypis edytorski]

Sébastiani, Horace (1772–1851) — francuski wojskowy, dyplomata i polityk; generał dywizji, marszałek Francji. [przypis edytorski]

sędomierski — dziś popr.: sandomierski. [przypis edytorski]