Przypisy

zbiegłych skazańców — od końca XVIII wieku Wielka Brytania traktowała Australię głównie jako miejsce zsyłki więźniów, gdyż brytyjskie więzienia były przepełnione. Do roku 1868, kiedy tego zaprzestano, wysłano do kolonii karnych w Australii ok. 160 tysięcy skazanych. [przypis edytorski]

zbierać sprzęty — tu: zbierać plon. [przypis edytorski]

zbierać wzorki (daw. pot.) — przyglądać się i zapamiętywać przykłady typowych zachowań osób, z którymi się obcuje. [przypis edytorski]

zbierać wzorki (z kogoś) (daw. pot.) — dopatrywać się czyichś wad, niestosowności, drobiazgowo krytykować, obgadywać. [przypis edytorski]

zbiera — dziś popr.: wzbiera. [przypis edytorski]

zbierała szyszki — dawniej ubodzy ludzie zbierali suche szyszki na opał do pieca. [przypis edytorski]

zbieranie — tu: majątek. [przypis edytorski]

zbierema się (gw.) — zbierzemy się. [przypis edytorski]

z bieżącym kołem — sens: w miarę kolejnych obrotów koła garncarskiego. [przypis edytorski]

zbieżał (daw.) — zbiegł, tu: upłynął, przeminął. [przypis edytorski]

zbież — tu: przebież; przemierz. [przypis edytorski]

Zbigniewa, syna, którego miał z łoża bocznego, panujący książę Władysław — Zbigniew (ok. 1070/1073–1113), pierworodny syn Władysława Hermana z Przecławą z niedynastycznego rodu Prawdziców, książę Wielkopolski, Mazowsza i Kujaw w l. 1102–1107. Małżeństwo Władysława z Przecławą, choć zawarte w obrządku słowiańskim, miało moc prawną: dopiero pod koniec XII w. legat papieski Piotr Capuano, przebywając w Księstwie Polskim w 1197 r. nakazał zawieranie ślubów kościelnych. [przypis edytorski]

Zbigniew Jasiński ps. „Rudy” (1908–1984) — dziennikarz, poeta, żołnierz AK, autor słynnego wiersza Żądamy amunicji! uważanego za najpopularniejszy w czasie powstania, po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

Zbigniew (…) wyznaczoną sobie mając dzielnicę stykającą się o granicę z ziemią pogan — Wielkopolskę; Mazowsze zachował Władysław Herman. [przypis edytorski]

Zbigniew — Zbigniew Oleśnicki (1389–1455), biskup krakowski, pierwszy kardynał narodowości polskiej, doradca Władysława II Jagiełły i Władysława III Warneńczyka; przeciwny koronowaniu Witolda. [przypis edytorski]

Zbigniew z Brzezia (1360–1425) — marszałek wielki koronny, przez pewien czas również starosta krakowski. [przypis edytorski]

Zbigniew Zieliński ps. „Sęk” (1927– ) — żołnierz AK, uczestniczył również w konspiracji antykomunistycznej po wojnie, zdołał uniknąć wykrycia i aresztowania, w latach 1991–1992 Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. [przypis edytorski]

Zbigniew z Oleśnicy (1389–1455) — biskup krakowski (1423–1455), w 1449 został pierwszym kardynałem polskiego pochodzenia; jego karierę wydatnie przyspieszyło uratowanie życia Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

zbijać z terminu — zbijać z tropu. [przypis edytorski]

zbiór pieśni galicyjskich — chodzi o dzieło Wacława Zaleskiego (1799–1849) Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego z muzyką instrumentowaną przez Karola Lipińskiego. Zebrał i wydał Wacław z Oleska, opublikowane w 1833 r. [przypis edytorski]

zbiór — tu: zebranie. [przypis edytorski]

zbiornik, który Homer poetycznie nazywa kotliną pośród gór — por. Homer, Iliada IV 453 (porównanie zwarcia i zmieszania się nacierających wojsk trojańskich i achajskich oraz towarzyszącego temu zgiełku z mieszaniem się spływających w jedną dolinę rwących wód potoków). [przypis edytorski]

zbirać (starop.) — zbierać. [przypis edytorski]

zbira (gw.) — zbiera. [przypis edytorski]

zbir (daw.) — członek straży. [przypis edytorski]

zbir — tu: zabójca. [przypis edytorski]

zbiry (daw.) — członkowie straży; w innym wyd. tegoż tłumaczenia: łucznicy. [przypis edytorski]

zbiry — daw. nazwa członków straży. [przypis edytorski]

zbiry — daw. określenie członków straży; gwardia. [przypis edytorski]

zbiry — daw. określenie członków straży; w innym oprac. tegoż tłumaczenia: alguacilowie. [przypis edytorski]

zbiry Świętej Hermandady — członkowie hermandady; od hiszp.: hermandad: bractwo, powstałe w średniowieczu bractwa, rodzaj samoobrony czy milicji miejskich mających początkowo bronić pielgrzymów i tras ich wędrówek (miast i osad słynących cudami itp.) przed bandytami, ale także samowolą najemnych żołnierzy czy szlachty, właścicieli ziemskich; z czasem bractwa podporządkowane zostały władzy centralnej i służyły do ściągania podatków oraz egzekwowania poboru do wojska; instytucja zrzeszająca bractwa Santa Hermandad (hiszp.: święte bractwo) istniała do 1835 r. [przypis edytorski]

z bisurmańskiej na grecką wiarę przechrzczony — tzn. zmienił wyznanie, przechodząc z islamu na prawosławie. [przypis edytorski]

zbite bogi — tj. stłuczone posążki bóstw. [przypis edytorski]

zbite mury (starop.) — tu: rozbite mury. [przypis edytorski]

z błękitną wstęgą orderową przez plecy — na błękitnej wstędze orderowej (Cordon bleu) noszony był Order Ducha Świętego, najwyższe odznaczenie królestwa Francji, ustanowione w 1578 przez Henryka III Walezego. [przypis edytorski]

zblakły (gw.) — pobladły. [przypis edytorski]

zblakować (daw.) — zblaknąć; zblednąć. [przypis edytorski]

zblamować się (daw.) — skompromitować się, ośmieszyć się. [przypis edytorski]

zblamować się — skompromitować się. [przypis edytorski]

zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się. [przypis edytorski]

zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się; tu: opłacić, dać łapówkę. [przypis edytorski]

zblatować — przekupić. [przypis edytorski]

zblazowany — znudzony za sprawą nadmiaru wrażeń. [przypis edytorski]

zbledniał — dziś popr.: zbladł. [przypis edytorski]

zbliska (starop. forma ort.) — dziś popr.: z bliska. [przypis edytorski]

zbliska (starop. forma ort.) — z bliska. [przypis edytorski]

zbliżać — tu: zbliżać się. [przypis edytorski]

zbliżał się święty Michał — dzień świętego Michała przypada w Kościele katolickim 29 września. [przypis edytorski]

zbliża się dzień odpoczynku — przed II wojną światową był w tygodniu tylko jeden dzień odpoczynku od pracy i nauki: niedziela. Wolne soboty wprowadzono stopniowo dopiero w latach 70. i 80. XX w. [przypis edytorski]

Zbliża się straszliwa chwila, że ten świat ma być rozjaśniony światłem wiedzy (…) którzyście do dzieła Pańskiego gotowi. — tych kilka akapitów składa się na pierwszy z dwóch urywków fragmentu literackiego w tradycji edytorskiej tytułowanego jako „Fragment o Helijaszu”, ułomek powieści o małomiasteczkowym adwokacie, synu wdowy, obdarzonym nadzwyczajnymi zdolnościami duchowymi, zawierający poetycki obraz rodzinnych stron poety, mianowicie Krzemieńca (J. Słowacki, Dzieła wszystkie, oprac. J. Kleiner, t. XIII, cz. 1, s. 15; J. Słowacki, Dzieła, pod red. J. Krzyżanowskiego, wyd. 3, Ossolineum: Wrocław 1959, t. XI, s. 105). [przypis edytorski]

zbliżyć — tu: zbliżyć się. [przypis edytorski]

Zbliżył się Ajax (…) zamieszkiwał — Herodot, Życie Homera, VII, 220–222, tłum. P. Popiela, Kraków 1890. [przypis edytorski]

z blizka — dziś popr. pisownia: z bliska. [przypis edytorski]

z bluźnierstwy — dziś popr. forma N. lm: z bluźnierstwami. [przypis edytorski]

zbójce — dziś popr. forma B.lm: zbójców. [przypis edytorski]

zbójce — dziś popr. forma: zbójcy. [przypis edytorski]

zbójce (starop. forma) — zbójcy. [przypis edytorski]

zbójcóm — dziś popr. forma C. lm: zbójcom. [przypis edytorski]

zbójcowie (starop. forma) — dziś M.lm: zbójcy. [przypis edytorski]

Zbójcy — dramat Fredricha Schillera (1759–1805), napisany w 1781 r. [przypis edytorski]

Zbójcy — sztuka Fredricha Schillera z 1781 r. [przypis edytorski]

zbójczy — dziś: zabójczy. [przypis edytorski]

zbójczyni — dziś: zabójczyni. [przypis edytorski]

Zbójnik z Demanicy — prawdopodobnie jest to odniesienie do legendy o Juraju Janosiku, słowackim zbójniku, który działał w okolicy Doliny Demianowskiej i Jaskiń Demianowskich, które leżą w pobliżu miasta Liptowski Mikułasz na Słowacji. [przypis edytorski]

zbój świętokrzyski — prawdopodobnie nawiązanie do postaci regionalnego zbójnika, Jaśka Ozgi. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność, świątynia. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność; świątynia, synagoga. [przypis edytorski]

zbór — świątynia protestancka. [przypis edytorski]

zbór — tu: świątynia. [przypis edytorski]

zbór — tu: zebranie, zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie, społeczność. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie zakonne. [przypis edytorski]

z bóstwy — dziś popr. forma N.lm: z bóstwami. [przypis edytorski]

zboczenie — tu: dygresja. [przypis edytorski]

zboczenie — tu: odejście od tematu, dygresja. [przypis edytorski]

zbogacać się — dziś: wzbogacać się. [przypis edytorski]

zbogaca — dziś: wzbogaca. [przypis edytorski]

zbogacenie — dziś: wzbogacenie. [przypis edytorski]

zbogacić (daw.) — wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić — dziś popr.: wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić — dziś: wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić się — dziś: wzbogacić się. [przypis edytorski]

zbogacony — dziś: wzbogacony. [przypis edytorski]

z bogactwy — dziś popr. forma N.lm: z bogactwami. [przypis edytorski]

Z Boga zrodzony Laertiadesie, przebiegły Odysie! / Muszę ci twego żądania odmówić zupełnie po prostu… — Iliada IX 308 i nast. [przypis edytorski]

Z Bohom (białorus.) — z Bogiem. [przypis edytorski]

z bojary — dziś popr. forma N. lm: z bojarami. [przypis edytorski]

z bojaźni spuścić (starop.) — zrezygnować nieco z [ulegania] bojaźni [tj. strachowi], ośmielić się nieco; por. dzisiejsze: spuścić z tonu. [przypis edytorski]

zbojca (daw.) — zabójca. [przypis edytorski]

zbojca — dziś popr.: zabójca. [przypis edytorski]

z boka (starop.) — dziś: z boku. [przypis edytorski]

zbombardowanie Tulonu — w odpowiedzi na rewoltę rojalistyczną podczas rewolucji francuskiej, wojska republikańskie prowadziło od 18 września do 18 grudnia 1793 r. oblężenie Tulonu (portu będącego ważną bazą floty), zakończone bombardowaniem artyleryjskim miasta, a następnie rzezią ludności miasta; w drugiej fazie oblężenia, kiedy poprzedni dowódca artylerii został ranny, zastąpił go na wezwanie Konwentu Napoleon Bonaparte. [przypis edytorski]

zbornia (daw.) — miejsce zborne, zakwaterowania wojska. [przypis edytorski]

Zborowskich ścięte głowy — Krasińskiemu chodzi tu raczej o ścięte głowy przedstawicieli szlachty polskiej w ogóle; to przypuszczalnie nawiązanie do rabacji galicyjskiej (która rozpoczęła się 19 lutego 1846 r. od pogromu ludności ziemiańskiej), zupełnie w oderwaniu od sławnej sprawy Zborowskiego. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel (1540–1584) — skazany na banicję w 1574 za zabójstwo w afekcie popełnione w burdzie podczas koronacji Henryka Walezego, dwa lata później powrócił do Polski jako dworzanin u boku Stefana Batorego, został hetmanem kozackim na Zaporożu i wziął udział w wojnie z Rosją w 1580, lecz następnie spiskował przeciw królowi z Habsburgami, z ich poparciem, a bez zgody króla, podjął niszczycielską wyprawę łupieską na ziemie tureckie w 1583, narażając stosunki Rzeczpospolitej z Turcją (w razie nieukarania winnych najazdu sułtan Murad III zagroził wojną); gdy w 1584 Zborowski ściągnął zbrojnie do Polski i stanął w województwie krakowskim, w majątku swej siostrzenicy w Piekarach, kanclerz Jan Zamoyski wydał rozkaz egzekucji dekretu z 1574; Samuel Zborowski został pojmany i stracony przez ścięcie 26 maja 1584, przed śmiercią odmówiono mu posługi duchownego (był kalwinistą); jego sprawa wywołała szereg protestów ze strony szlachty. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel — rotmistrz królewski i hetman kozacki, ścięty w 1584 r. na dziedzińcu zamku wawelskiego za spiskowanie przeciw królowi Stefanowi Batoremu. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel (zm. 1584) — magnat polski, rotmistrz królewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywał na Siczy, po powrocie do Krakowa ścięty; tytułowy bohater dramatu wierszem Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]