Przypisy

sak — worek; tu: potrzask, pułapka. [przypis edytorski]

sak — worek, tu: trzos. [przypis edytorski]

Sakya Muni — nazwisko historyczne Buddy. [przypis edytorski]

Sałas (gw.) — szałas; prosty budynek drewniany, lokowany przeważnie na halach, służący za mieszkanie basy i juhasom podczas letnich wypasów owiec. [przypis edytorski]

sałasz — dziś popr.: szałas; daw. chatka pasterska. [przypis edytorski]

Sałdynów, popr.: Soldenhoff, Antoni Aleksander — generał-major wojsk koronnych; dyrektor generalny, potem dzierżawca huty w Miedzianej Górze (1782–1797); służył kolejnym ambasadorom i posłom rosyjskim, pobierając od nich żołd; członek konfederacji targowickiej, podczas insurekcji warszawskiej aresztowany, po kilku miesiącach uwolniony; po upadku powstania zasiadał w przybocznej kancelarii komendanta Warszawy, Friedricha von Buxhoevedena. [przypis edytorski]

sałhan (z ukr.) — naczynie na sadło. [przypis edytorski]

sałhan — zwój, w jaki formuje się sadło. [przypis edytorski]

Sałynka — ukr. zdr. od imienia Salomea. [przypis edytorski]

salaam — arabskie powitanie, dosł.: pokój. [przypis edytorski]

salaam (ar.) — ceremonialne powitanie. [przypis edytorski]

salaam (ar. salām: pokój) — muzułmańskie pozdrowienie; przen.: ukłon, uniżone powitanie. [przypis edytorski]

salaam (z arab. salām: pokój) — tu: ukłon, uniżone powitanie. [przypis edytorski]

sala audiencjonalna — sala do przyjmowania umówionych gości w siedzibie dostojnika (tu: w zamku królewskim). [przypis edytorski]

Sala Dwóch Sióstr — jedna z czterech komnat Alhambry przylegających do Dziedzińca Lwów, nosząca nazwę od dwóch dużych jednakowych płyt marmurowych w podłodze. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — sułtan Egiptu i Syrii, wielki wódz muzułmański, który odebrał krzyżowcom niemal wszystkie zdobycze, łącznie z Jerozolimą; prowadził walki z wojskami III krucjaty; cieszył się dobrą sławą w Europie, szanowany przez krzyżowców jako godny i szlachetny przeciwnik. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — wódz i polityk muzułmański. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — założyciel sunnickiej dynastii Ajjubidów, rządzącej w latach 1174–1342 ziemiami na płd. wybrzeżach Morza Śródziemnego i terenami wokół Morza Czerwonego. Cieszył się dobrą sławą w Europie, szanowany przez krzyżowców jako godny przeciwnik w walkach o Jerozolimę. [przypis edytorski]

Saladyn, Jusuf (1138–1193) — muzułmański wódz i polityk, sułtan Egiptu i Syrii, założyciel dynastii Ajjubidów; w 1187 zadał klęskę wojskom Królestwa Jerozolimskiego, po czym opanował niemal wszystkie ziemie krzyżowców, włącznie z Jerozolimą, co spowodowało zwołanie III krucjaty (1189–1192), która w walkach z Saladynem zdobyła pas nadmorski, ale nie zdołała zająć Jerozolimy. [przypis edytorski]

Saladyn właśc. Dżalal ad-Din (1380–1412) — lennik księcia Witolda, brał udział w bitwie pod Grunwaldem; pod koniec życia na krótko został chanem Złotej Ordy. [przypis edytorski]

Salahedyn a. Saladyn (ok. 1138–1193) — sułtan Egiptu i Syrii, prowadził walki z krzyżowcami, opisane przez Tassa w Jerozolimie wyzwolonej; Salahedyni — jego potomkowie lub naśladowcy. [przypis edytorski]

Salam alejkum! (ar.) — pokój z Wami! (pozdrowienie arabskie). [przypis edytorski]

salamaleki — powitania, od muzułmańskiego zwrotu powitalnego „Salam alejkum” (ar.): pokój z wami. [przypis edytorski]

salamaleki — pozdrowienia; zniekszt. salam alejkum (ar.): pokój z wami. [przypis edytorski]

Salamaleki — zniekszt. Salam alejkum, powitanie i pozdrowienie arabskie (dosł.: pokój z tobą), używane także przez muzułmanów różnych narodowości. [przypis edytorski]

salamandra — dawniej wierzono, że salamandry potrafią przeżyć w ogniu, a nawet, że się w ogniu rodzą. Dziś płazy te objęte są w Polsce ochroną. [przypis edytorski]

salamandra — duch żywiołu ognia. [przypis edytorski]

Salamandra nie darmo nosi swą nazwę: żaden płomień jej nie wzruszy — salamandra plamista to przypominający jaszczurkę płaz z ognistymi plamami na skórze; dawniej wierzono, że salamandry potrafią przeżyć w ogniu, a nawet, że się w ogniu rodzą; później stopniowo wyodrębniono mityczne salamandry żyjące w ogniu jako odrębne istoty (tzw. żywiołaki ognia) o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Salamandra — niem. Der Salamander, opublikowane w tomie Novellen und Terzinen (1867). [przypis edytorski]

salamandra — tu: duch żywiołu ognia. [przypis edytorski]

salamandra — tu: istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia. [przypis edytorski]

salamandra — tu: mityczne stworzenie zamieszkujące żywioł ognia. Także: jaskrawo ubarwiony płaz przypominający jaszczurkę. [przypis edytorski]

Salambo — powieść Gustawa Flauberta z 1862 roku, której akcja rozgrywa się podczas wojny Kartagińczyków z najemnikami w III stuleciu p.n.e. [przypis edytorski]

salamelekum — popr.: Salam alejkum (ar.): pokój z wami; muzułmański zwrot powitalny. [przypis edytorski]

sala Mesukar (hiszp. El Mexuar), Sala Narad — sala kompleksu pałacowego w Alhambrze, w której odbywały się spotkania rady ministrów państwa, również miejsce, gdzie władca wymierzał sprawiedliwość. [przypis edytorski]

Salamina — miasto i wyspa w pobliżu Attyki. [przypis edytorski]

Salamina — miejsce bitwy morskiej stoczonej w 480 p.n.e., w której mniejsza liczebnie flota grecka rozgromiła Persów, wykorzystując warunki naturalne (wąską zatokę). [przypis edytorski]

Salamina — wyspa na M. Śródziemnym, przy której rozegrała się zwycięska dla niewielkiej floty gr. bitwa z Persami w 480 r. p.n.e. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa niedaleko Aten, gdzie w 480 r. p.n.e. Grecy pokonali i zmusili do ucieczki przeszło dwukrotnie liczniejszą flotę perską. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa w Zat. Sarońskiej, niedaleko Aten, oddalona o ok. 2 km od wybrzeża Attyki; tę samą nazwę nosi główne miasto tej wyspy. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa w Zat. Sarońskiej, oddalona o ok. 2 km od wybrzeża Attyki; w 480 p.n.e. rozegrała się przy niej zwycięska dla floty greckiej bitwa z Persami; tę samą nazwę nosi główne miasto tej wyspy. [przypis edytorski]

Salammbô (fr.), pol. Salambo — powieść Gustawa Flauberta z 1862, której akcja rozgrywa się podczas wojny Kartagińczyków z najemnikami w III w. p.n.e. [przypis edytorski]

Salamonów — dziś popr.: Salomona. [przypis edytorski]

salam (z tur.) — powitanie. [przypis edytorski]

Salandra, Antonio (1853–1931) — polityk, premier Włoch w latach 1914–1916. [przypis edytorski]

salangan — ptak z rodziny jerzykowatych, budujący gniazda ze swojej śliny, czasem z dodatkami roślinnymi. [przypis edytorski]

Sala (niem. Saale) — Soława; rzeka w Turyngii w Niemczech, lewy dopływ Łaby, do której wpada powyżej Magdeburga. [przypis edytorski]

salaria (z łac.) — zapłata, żołd, wynagrodzenie. [przypis edytorski]

Salazan — dziś popr.: Sabalan, nieaktywny wulkan w paśmie Małego Kaukazu, ok. 200 km na wsch. od Tebrizu, trzecia co do wysokości góra w Iranie. [przypis edytorski]

Saldanha Marinho, Joaquim (1816–1896) — brazylijski polityk i pisarz tworzący pod pseudonimem Ganganelli. [przypis edytorski]

sale corvée de la vie (fr.) — dosł.: ohydny przymus życia [przypis edytorski]

salentyński łan (…) Lyktejski Idomenej — w mieście Sallentini w Kalabrii miał zamieszkać wypędzony z Krety Idomeneus. [przypis edytorski]

sale quele que tu es (fr.) — ależ jesteś brudny. [przypis edytorski]

Salerno — miasto na zach. wybrzeżu w środkowej części Włoch, niedaleko Neapolu. [przypis edytorski]

Salerno — miasto we Włoszech, w Kampanii, nad Morzem Tyrreńskim; niegdyś słynące ze szkoły medycznej, założonej w IX w., w której przetłumaczono wiele cennych dzieł arabskich i żydowskich. [przypis edytorski]

saletra — azotan, składnik materiałów wybuchowych. [przypis edytorski]

saletra — związek azotu, stosowany m.in. w nawozach i do produkcji prochu strzelniczego. [przypis edytorski]

saletra — związek z grupy azotanów, wykorzystywany jako składnik prochu strzelniczego. [przypis edytorski]

salicyna (chem.) — organiczny związek chemiczny o działaniu przeciwgorączkowym, wyodrębniony po raz pierwszy z kory wierzby (łac. salix) w 1828; od salicyny historycznie pochodzi kwas acetylosalicylowy (pot. aspiryna). [przypis edytorski]

salina — miejsce pozyskiwania soli. [przypis edytorski]

salina — miejsce pozyskiwania soli; tu: kopalnia soli. [przypis edytorski]

saling — połączenie kolumny masztu wieloczłonowego ze stengą (przedłużeniem kolumny) lub platforma znajdująca się w miejscu tego połączenia; także: sztywna rozpórka pomiędzy olinowaniem stałym a masztem. [przypis edytorski]

Saliowie — kapłani Marsa; dosł. „skoczkowie” a. „tancerze”, ponieważ ich rytuały wiązały się z tańcem. [przypis edytorski]

Saliowie (łac. Salii, od salio: tańczę) — członkowie kolegium kapłanów w staroż. Rzymie, kapłani Marsa; tu: jako czciciele bóstwa Herkulesa Niezwyciężonego (łac. Hercules Invictus), pokrewnego bogowi wojny Marsowi. [przypis edytorski]

Salisbury — miasto w płd. Anglii, w hrabstwie Wiltshire, zał. w XIII w. w pobliżu nieistniejącego obecnie grodu Stare Sarum. [przypis edytorski]

Salis, Rodolphe (1851–1897) — twórca, właściciel i dyrektor paryskiego kabaretu „Chat noir”. [przypis edytorski]

Sallustiusz, pisząc o Getułach — Sallustiusz, De Getulis. [przypis edytorski]

Salmanasar V (VIII w. p.n.e.) — król Asyrii, panujący w latach 726-722 p.n.e., wzmiankowany w Biblii (2 Krl 17, 3–6; 2 Krl 18, 9–11): najechał północne królestwo Izraela, zdobył jego stolicę, uprowadził Izraelitów i przesiedlił ich w niewolę do Asyrii. [przypis edytorski]

Salmazjusz, łac. Claudius Salmasius, właśc. Claude Saumaise (1588–1653) — francuski humanista i filolog, autor licznych prac naukowych, pisanych po łacinie; od 1631 profesor uniwersytetu w Lejdzie (niderl. Leiden). [przypis edytorski]

salmiak a. chlorek amonu — substancja używana jako składnik leków na kaszel, szamponów i konserwant. [przypis edytorski]

Salmidessu opoka — znane było staroż. miasto Salmidessos w Tracji; tu ma być położone na skalistym wybrzeżu Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Salmoneus — syn Eola, brat Syzyfa, król Elidy, miał pochodnią naśladować błyskawice Jowisza. [przypis edytorski]

Salomea — tu: tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego Sen srebrny Salomei, rozgrywającego się w 1768, podczas koliszczyzny, antyszlacheckiego powstania chłopów ukraińskich. [przypis edytorski]

Salome — postać biblijna wzmiankowana w ewangeliach Nowego Testamentu oraz pozakanonicznych tekstach chrześcijańskich, gdzie występuje jako jedna z głównych uczennic Jezusa. [przypis edytorski]

Salome — tu: tytuł jednego z hymnów Jana Kasprowicza. [przypis edytorski]

Salome — żydowska księżniczka z dynastii herodiańskiej (wnuczka Heroda Wielkiego); według legendy biblijnej, gdy jej ojczym, Herod Antypas, władca Galilei, zachwycony tańcem dziewczyny obiecał spełnić każde jej życzenie, Salome za namową swej matki Herodiady zażądała głowy Jana Chrzciciela, przyczyniając się w ten sposób bezpośrednio do śmierci proroka. [przypis edytorski]