Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 115451 przypisów.
żydoskie — popr.: żydowskie (tu zapis gw. wymowy). [przypis edytorski]
Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) — konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona 28 lipca 1942 r. w getcie warszawskim. Jej komendantem był Mordechaj Anielewicz. W kwietniu 1943 r. ŻOB wywołała w getcie warszawskim powstanie. Jej ocaleli członkowie walczyli w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej. [przypis edytorski]
Żydowska Służba Porządkowa — żydowska formacja policyjna, działająca w getcie warszawskim, po jego zamknięciu pełniąca funkcję pomocniczą wobec policji niemieckiej. [przypis edytorski]
żydowski — tu: podły, interesowny; innowierczy. [przypis edytorski]
żydowski — tu w znaczeniu języka jidysz. Jidysz to język Żydów aszkenazyjskich, którym najczęściej posługiwała się przedwojenna społeczność polskich Żydów w codziennym życiu (w przeciwieństwie do języka hebrajskiego, który był językiem tekstów i nauk religijnych).
Powstał ok. X wieku w południowych Niemczech na bazie dialektu średnio-wysoko-niemieckiego, ma w sobie liczne elementy innych języków, przede wszystkim hebrajskiego, języków słowiańskich i romańskich. Jidysz jest zapisywany alfabetem hebrajskim lub transliteracją łacińską.
W XIX w. zaczęła rozwijać się literatura i prasa w tym języku. Jednym z ważniejszych ośrodków była Warszawa. Jednocześnie część społeczności żydowskiej w procesie asymilacji zaczęła posługiwać się zamiast lub obok jidysz językami lokalnymi, np. polskim. Również do języka polskiego weszło wiele słów z jidysz, np. bachor, bajgiel, belfer, ciuch, rejwach, ślamazara.
W 1978 r. Isaac Bashevis Singer (jid. Jicchok Baszewis Zinger, יצחק באַשעוויס זינגער, ur. 1902 w Leoncinie, zm. 1991 w Surfside) otrzymał jako jedyny (jak dotychczas) pisarz tego języka Nagrodę Nobla.
Przed wybuchem drugiej wojny światowej jidysz używało ponad 10 mln mieszkańców Europy. Stanowili oni, jak się szacuje, 85% ofiar Zagłady. Obecnie jidysz posługuje się ok. 1,5 mln ludzi na świecie, głównie ze społeczności ortodoksyjnych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Izraelu, Rosji i Ukrainie.
[przypis edytorski]
Żyd — słowo oznaczające osobę pochodzenia żydowskiego, to znaczy posiadającą przynajmniej jednego przodka narodowości żydowskiej (a także, rzadziej, osobę, która przeszła konwersję religijną na judaizm), która identyfikuje się jako osoba żydowska. Nie każda osoba żydowska jest wyznawcą religii, w tym różnych nurtów judaizmu, i nie każda osoba wyznająca judaizm musi się identyfikować jako Żydówka bądź Żyd. [przypis edytorski]
żyd — tu: kleks, plama z atramentu. [przypis edytorski]
Żyd Tułacz — bohater popularnej w Europie legendy: miał znieważyć Chrystusa idącego na śmierć, za co został obarczony klątwą wiecznej tułaczki po świecie. [przypis edytorski]
Żyd Wieczny Tułacz — bohater średniowiecznej legendy: za urąganie Jezusowi w drodze na ukrzyżowanie obarczony klątwą wiecznej tułaczki po świecie. [przypis edytorski]
Żyd wieczny tułacz — tytuł powieści sensacyjnej Eugène Sue (1804–1857), której akcja dzieje się w latach 30. XIX w. [przypis edytorski]
Żyd wymyśli socjalizm, weksel, Boga, względność — mowa o Karlu Marksie, który rozwinął teorię socjalizmu (stworzoną wcześniej przez Francuzów Henriego de Saint-Simon, Charlesa Fouriera i Brytyjczyka Roberta Owena), o idei jednego Boga, którą od starożytnych Żydów przejęła chrześcijańska Europa, oraz o teorii względności Alberta Einsteina. Weksel był w różnych formach stosowany przez rozmaite narody od starożytności. [przypis edytorski]
żyd — wyznawca judaizmu. [przypis edytorski]
Żydy — dziś popr. forma M. lm: Żydzi. [przypis edytorski]
Żydy nechrysti, nechaj jomu sto czertiw i odna wydma — Żydzi niechrzczeni, niech go sto diabłów i jedna wiedźma. [przypis edytorski]
żydy — tu: o wyznawcach judaizmu. [przypis edytorski]
żydy wozić — przechylać się. [przypis edytorski]
Żydzi długie brody mają… się kiwają — odniesienie do wyglądu i praktyk religijnych ortodoksyjnych wyznawców judaizmu. Zakaz przycinania brody wynikał z fragmentu Tory:
(Lev. XIX 27, tłum. Izaak Cylkow).
Wyrywanie lub obcinanie bród było częścią prześladowań osób narodowości żydowskiej w trakcie pogromów.
Rytmiczne poruszanie górną częścią tułowia w trakcie modlitwy pojawiło się w społeczności żydowskiej ok. VIII w.; pochodzenie i znaczenie tego zwyczaju nie jest jasne.
[przypis edytorski]
Żydzi i Turcy to przecież Icchak i Izmael — według biblijnej opowieści Icchak (Izaak) i Izmael byli braćmi przyrodnimi, synami Abrahama. Izaak, urodzony przez Sarę, żonę Abrahama, przejął po ojcu przywództwo rodu i został przodkiem Żydów. Izmael, urodzony wcześniej przez służącą Hagar, został wygnany z matką na pustynię i stał się przodkiem plemion arabskich, późniejszych wyznawców islamu. Do izmaelitów zaliczano później również Turków i Tatarów. [przypis edytorski]
Żydzi: nie wyznanie, nie rasa, a płeć — pogląd wyrażony przez Ottona Weiningera (1880–1903), austriackiego filozofa, który w książce Płeć i charakter (1903) twierdził, że w każdym człowieku istnieje zarówno pierwiastek męski (logiczny i moralny, związany też z chrześcijaństwem), jak i żeński (niższy, chaotyczny, kojarzony też z kulturą żydowską). Weininger, wychowany w tradycyjnej rodzinie żydowskiej, przeszedł na protestantyzm. Wkrótce po wydaniu książki popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]
Żydzi zabili wszystkich swych wrogów mieczem… — Est 9:5. [przypis edytorski]
żygające — popr.: rzygające; mamy tu do czynienia ze świadomym zabiegiem autora, jest to nie tyle błąd ortograficzny, co błąd futurystyczny. [przypis edytorski]
żyję u achajskich łodzi — jestem w greckiej niewoli. [przypis edytorski]
żyję u achajskich łodzi — sens: jestem w greckiej niewoli. [przypis edytorski]
Żyję w Piekle — to stwierdzenie również można odnieść do twórczości i ideologii Zygmunta Krasińskiego jako autora Nie-Boskiej komedii. Rzeczywistość ziemską, szczególnie zaś polityczną uważał on za piekielną. [przypis edytorski]
Żyje Andrzej, brat jego — Umarł podczaszym chełmskim r. 1689. [przypis edytorski]
żyjeli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy żyje. [przypis edytorski]
żyjem — dziś popr. forma 2 os. lm cz.ter.: żyjemy. [przypis edytorski]
żyjem — skrócona forma od: żyjemy. [przypis edytorski]
żyjewa (gw.) — żyjemy. [przypis edytorski]
żyjeż — forma z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy żyje. [przypis edytorski]
żyła — cięciwa. [przypis edytorski]
żyła (starop.) — tu: męski członek. [przypis edytorski]
żyła — tu: cięciwa łuku. [przypis edytorski]
żył zbiorem swej osady — utrzymywał się ze zbiorów ze swojej ziemi. [przypis edytorski]
żyrant — poręczyciel; osoba poręczająca za kogoś spłatę pożyczki. [przypis edytorski]
żyrant — poręczyciel; tu: osoba poręczająca za kogoś spłatę sumy weksla. [przypis edytorski]
Żyrardów — miasto w woj. mazowieckim, ośrodek przemysłu włókienniczego; w okresie międzywojennym głośne z tzw. afery żyrardowskiej: procederu polegającego na sprzedaży w 1923 majątku Skarbu Państwa w postaci akcji zakładów wyrobów lnianych w Żyrardowie, największej tego typu fabryki w Europie, za ułamek ich rzeczywistej wartości, a następnie wyprowadzaniu majątku przez francuski zarząd przedsiębiorstwa; upadek zakładów pociągnął za sobą bezrobocie, biedę i podupadnięcie miasta. [przypis edytorski]
żyro — indos, przeniesienie praw własności potwierdzone podpisem. [przypis edytorski]
żyrondyści — stronnictwo polityczne z czasów rewolucji francuskiej, opowiadające się za rządami parlamentarnymi, początkowo stanowiące prawe skrzydło jakobinów z programem monarchii konstytucyjnej i rządów parlamentarnych z zachowaniem swobód życia gospodarczego i religijnego. [przypis edytorski]
żyro — poręczenie zobowiązania finansowego przez stronę trzecią. [przypis edytorski]
żyroskop — urządzenie służące do pomiaru lub utrzymywania orientacji przestrzennej. [przypis edytorski]
żyrować — poręczać pisemnie zapłatę weksla wystawionego przez inną osobę. [przypis edytorski]
żytni — zrobiony z kłosów żyta. [przypis edytorski]
żywczyk — mała rybka przeznaczona na przynętę a. zwierzę przeznaczone na ubój; daw.: żywa istota. [przypis edytorski]
żyw (daw.) — żywy. [przypis edytorski]
żyw — dziś popr. forma 1.os.lp trybu rozk.: żyj. [przypis edytorski]
żywegobym go raczej rada miała (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: rada [tj. chętnie] miałabym go [dostałabym go] raczej żywego. [przypis edytorski]
żywem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś popr.: żywym. [przypis edytorski]
żywemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: żywymi. [przypis edytorski]
żywemi — dziś popr. forma N. lm: żywymi. [przypis edytorski]
żywe obrazy — rozrywka modna w XVIII–XIX w. Aktorzy-amatorzy, często osoby z wyższych sfer, przebierali się stosownie i odtwarzali sceny z literatury lub z malarstwa. [przypis edytorski]
żywe srebro — daw. nazwa rtęci. [przypis edytorski]
żywe srebro (daw.) — rtęć. [przypis edytorski]
żywią i bronią (oryg.: żywią y bronią) — dewiza kosynierów z czasów insurekcji kościuszkowskiej, umieszczona na ich sztandarze. [przypis edytorski]
żywić (gw.) — żyć. [przypis edytorski]
żywić — pozostawić przy życiu, darować życie. [przypis edytorski]
żywić — tu: pozostawiać przy życiu, darować życie. [przypis edytorski]
żywić — tu: pozostawić przy życiu, darować życie. [przypis edytorski]
żywić — tu: zostawić przy życiu, darować życie. [przypis edytorski]
żywica „pontianac” — najpewniej żywica pochodząca z regionu Pontianac na Borneo. [przypis edytorski]
żywięcy (daw.) — żywotny. [przypis edytorski]
żywięż ja — czy żyję. [przypis edytorski]
Żywiec — tu: Beskid Żywiecki w płd. Polsce, z najwyższym szczytem Pilsko. [przypis edytorski]
żywie (daw.) — 3. os. lp: żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw.) — dziś 3. os. lp: żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw.) — dziś: żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw. forma) — dziś: żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw. forma) — żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw., starop.) — dziś popr. forma 3 os. lp: żyje. [przypis edytorski]
żywie (daw.) — żyje. [przypis edytorski]
żywie — dziś popr. forma 3.os.lm. cz. ter.: żyje. [przypis edytorski]
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje. [przypis edytorski]
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp. cz. ter.: żyje. [przypis edytorski]
żywie — dziś popr.: żyje. [przypis edytorski]
żywiej — wyraźniej. [przypis edytorski]
żywie (starop. forma) — żyje. [przypis edytorski]
żywiesz (daw.) — żyjesz. [przypis edytorski]
żywiesz (starop. forma) — dziś 2.os. lp: żyjesz. [przypis edytorski]
Żywie — w mit. słowiańskiej bóstwo dające i podtrzymujące życie; także: Sziwa. [przypis edytorski]
żywie — żyje. [przypis edytorski]
żywili — dziś popr.: żyli. [przypis edytorski]
żywina (gw.) — zwierzęta gospodarskie. [przypis edytorski]
żywi niechaj nie tracą nadziei — nawiązanie do wiersza Testament mój Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]
żywioła — dziś popr. r. m.: żywioł. [przypis edytorski]
żywioła (gw.) — stworzenie. [przypis edytorski]
żywioł — tu: pokarm. [przypis edytorski]
żywli — czasownik „żyw” z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]
żywli (daw.) — czy jest żywy. [przypis edytorski]
żywnie (daw.) — żywo, tj. szybko. [przypis edytorski]
żywo (daw., gw.) — szybko. [przypis edytorski]
żywo (daw.) — szybko. [przypis edytorski]
żywo do grobu wtrącone — pogrzebane żywcem. [przypis edytorski]
żywokost — roślina o kwiatach w kształcie zwisających dzwonków, koloru białego, jasnożółtego, różowego, czerwonego, fioletowego lub niebieskiego. [przypis edytorski]
żywość — żywotność, życie. [przypis edytorski]
żywot (daw.) — brzuch a. życie (droga życiowa, los). [przypis edytorski]
żywot (daw.) — brzuch, łono. [przypis edytorski]
żywot (daw.) — brzuch. [przypis edytorski]
żywot (daw.) — brzuch, żołądek. [przypis edytorski]
żywot (daw., gw.) — brzuch. [przypis edytorski]
żywot (daw., gw.) — żołądek. [przypis edytorski]
