Przypisy

przemór (daw.) — wygłodzenie. [przypis redakcyjny]

przemówić by rada — Ifigenii zakneblowano usta, by nie wymówiła przekleństwa w chwili śmierci. [przypis redakcyjny]

Przemówienie o Sienkiewiczu — przygotowane było zapewne jeszcze w końcu r. 1916 na akademję żałobną ku czci Sienkiewicza w Zakopanem. Drukujemy je z rękopisu (stanowiącego własność p. Stanisława Piołun-Noyszewskiego). Składa się on z 17 luźnych kartek linjowanego papieru (formatu 29 cm x 22 cm), zapisanych po jednej stronie i liczbowanych od 1 do 16 (ostatnia kartka jest nieliczbowana). Nagłówek brzmi: Przemówienie o Sienkiewiczu przez S. Żeromskiego. Na końcu skryptu znajduje się podpis: S. Żeromski. [przypis redakcyjny]

przemówił — przeciągnął do siebie, skłonił do opuszczenia domu. [przypis redakcyjny]

przemory (starop.) — morzenie się głodem, post. [przypis redakcyjny]

przemyślski — wyd. lwowskie ma: przemyski. [przypis redakcyjny]

przemysł — cywilizacja i kultura. [przypis redakcyjny]

przemysłem — przemyślnością, podstępem. [przypis redakcyjny]

przemysł — przemyślność, przebiegłość. [przypis redakcyjny]

przemysł sztuczny — przemyślność, spryt. [przypis redakcyjny]

przemysł — tu: przedsiębiorczość. [przypis redakcyjny]

przemysły(daw. forma N. lm) — przemysłami, tj. pomysłowymi wybiegami. [przypis redakcyjny]

przemysły (z ros. promysły) — kopalnie. [przypis redakcyjny]

przeń (starop.) — dla niego. [przypis redakcyjny]

przenająć (starop.) — przekupić. [przypis redakcyjny]

przenajdować — zjednywać. [przypis redakcyjny]

przenikłość — przenikliwość, bystrość. [przypis redakcyjny]

przeniósł na wschód mnie, orła, i prawa — Konstantyn Wielki. Tu poeta przygania papieżom, że korzystając z przeniesienia stolicy państwa rzymskiego z Zachodu na Wschód przez Konstantyna Wielkiego, rozszerzyli zanadto swoją władzę świecką. W tej przyganie poety wyraźnie przebija się surowy sąd gibelina jako członka stronnictwa politycznego, do którego obecnie należał. [przypis redakcyjny]

przepadnie — tu: przeniknie. [przypis redakcyjny]

przepamiętał — zapomniał. [przypis redakcyjny]

prze pana (starop.) — dla pana. [przypis redakcyjny]

przepaskę … na urodziny — por. list z 28 sierpnia 1771 r. [przypis redakcyjny]

przepłoch — luka, miejsca nie zabezpieczone. [przypis redakcyjny]

przepleniali — przetrzebiali, przerzedzali. [przypis redakcyjny]

przepominać — tu: zapominać. [przypis redakcyjny]

przepomnieć — dziś: zapomnieć. [przypis redakcyjny]

Przepowiednia śmierci Hektora. [przypis redakcyjny]

przeprawa (starop.) — pojednanie, przejednanie. [przypis redakcyjny]

przeprowadzić na nowe mieszkanie — nowe mieszkanie Rzeckiego umieszcza Prus na Krakowskim Przedmieściu nr 7, w lokalu położonym od podwórza, przylegającym do „nowego sklepu” Wokulskiego. Wielbiciele Lalki umieścili tu z inicjatywy S. Godlewskiego w r. 1937 tablicę pamiątkową ku czci Rzeckiego. Mimo pożaru budynku w czasie powstania warszawskiego tablica ta ocalała; zginęła w latach powojennych, następnie została odtworzona i przywrócona. [przypis redakcyjny]

przeprzeć — pokonać, przezwyciężyć. [przypis redakcyjny]

przeprzeć — przekonać. [przypis redakcyjny]

prze — przez. [przypis redakcyjny]

prze — przez, z powodu. [przypis redakcyjny]

przepsuła — w poprzednich wyd. Bibl. Nar.: „popsuła”. [przypis redakcyjny]

przepych (daw.) — pycha. [przypis redakcyjny]

przepych (daw.) — [tu:] pycha. [przypis redakcyjny]

przepych (starop.) — tu: pycha. [przypis redakcyjny]

przeraźliwe oko (daw.) — [tu:] przenikliwe, bystre oko; [por. daw. razić: uderzać, dźgać, przeszywać]. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop. forma) — [ten, który] przeraża, przejmuje. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop.) — porażający, przejmujący. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop.) — [ten,] co przeraża, przejmuje [do głębi]. [przypis redakcyjny]

przerazić (starop.) — przejąć, opanować; przerażony nienawiścią: opanowany przez nienawiść. [przypis redakcyjny]

przerazić (starop.) — [tu:] przejąć, opanować. [przypis redakcyjny]

przerdzały (starop.) — przejrzały, zgrzybiały. [przypis redakcyjny]

przerębla — tu: przeprawa. [przypis redakcyjny]

przerównał (daw.) — przewyższył. [przypis redakcyjny]

przerwałem wędrówkę… — myśl o samobójstwie, która wracała już kilkakrotnie, tu krystalizuje się prawie w zamiar. Przed wykonaniem jej, pragnie jednak Werter uzasadnić ją sobie teoretycznie. Czyni to w tym liście, oraz w liście z 15 listopada. [przypis redakcyjny]

przerywałem przed sobą (…) Promienie słońca niskie i zniżone — Ponieważ poeci szli od strony zachodniej góry ku południowi, przeto idąc dalej wokoło niej, musieli się obrócić do wschodu: i dlatego Dante, ponieważ był wieczór, słońce mając za sobą, przerywał przed sobą, swoim ziemskim ciałem promienie jego już ku ziemi zniżone. [przypis redakcyjny]

przerywanie — [tu:] przysłówek. [przypis redakcyjny]

przerzeczoną — wspomnianą wyżej. [przypis redakcyjny]

przerzeczonej — wzmiankowanej. [przypis redakcyjny]

prześpiecznie (daw.) — bezpiecznie. [przypis redakcyjny]

prześpiewając — przyśpiewując. [przypis redakcyjny]

przeświadczenie — opinia publiczna. [przypis redakcyjny]

przesadzony (starop.) — nadmiernie wypełniony. [przypis redakcyjny]

przesłanych dwa lata temu (…) Zdzisławowi pieniędzy — Zdzisław Redel, siostrzeniec Narcyzy, zesłany po 1863 r. na Sybir. [przypis redakcyjny]

przestać na niej — poprzestać na niej, zadowolić się nią; osiąść na niej. [przypis redakcyjny]

prze (starop.) — dla. [przypis redakcyjny]

prze (starop.) — przez; prze Bóg żywy: na Boga żywego, przez Boga żywego. [przypis redakcyjny]

przestępcę. [przypis redakcyjny]

Przestraszeni; poczty swe piszą przed Duglasem — stawają z szeregami swoimi. [przypis redakcyjny]

przestrogi* — ostrożności. [przypis redakcyjny]

przestrzegać wczasu (starop.) — doglądać wygody. [przypis redakcyjny]

Przesyłam Ci poprawiony koniec, a podobną poprawkę każę oddać Królikowi — Gaszyński rozpoczął w r. 1858 nowe wydanie Pism Krasińskiego w Paryżu, u Królikowskiego. [przypis redakcyjny]

Przeszkoda do małżeństwa, jaka istniała między rodzeństwem, istniała tedy również i między stryjecznymi — Tak było w Rzymie w pierwszych czasach, aż lud wydał prawo dozwalające takich małżeństw: chciał iść na rękę człowiekowi bardzo popularnemu, który zaślubił swoją stryjeczną (Plutarch). [przypis redakcyjny]

przeszkodzić drogę (starop. forma) — zastąpić drogę. [przypis redakcyjny]

przeszły — tu: przeniknęły. [przypis redakcyjny]

przetak — sito. [przypis redakcyjny]

przetrwam już wszystko — przyszłość pokaże, że Werter się myli. [przypis redakcyjny]

przetrzy — dziś popr. forma 2 os. lp. trybu rozkazującego: przetrzyj. [przypis redakcyjny]

przeważa nad „boską” Julią — Julia Potocka, córka Alfreda i Józefy z Czartoryskich Potockich, później księżna Lichtenstein. [przypis redakcyjny]

przeważna dziewica — słynna z przewag (czynów bohaterskich), bohaterska. [przypis redakcyjny]

przeważny (starop.) — odważny. [przypis redakcyjny]

Przewijają się w nich osnowy bliskie znaczeniem (…) itd. — z nazw tych tylko Witold (forma najmniej „historyczna”!) przyjęła się i u nas; u książąt mazowieckich było i dwu Trojdzienów, po księżniczce litewskiej Gaudemuncie, córce Trojdena. [przypis redakcyjny]

Przewodniczenie na sejmie, w senacie i we wszystkich ciałach, surowy nadzór nad postępowaniem wszystkich urzędników, wielka troska o utrzymanie sprawiedliwości i prawności we wszystkich trybunałach (…) dowództwo armią w czasie wojny… — pozostawiając królowi własną, niezależną od senatu sferę działania, przede wszystkim sądownictwo i dowództwo na wojnie, trzyma się Russo zasady wyrażonej w Umowie społecznej III, 7: „Rząd prosty jest sam w sobie najlepszy, dlatego właśnie, że jest prosty. Ale gdy władza wykonawcza nie jest w dostatecznej mierze zależna od władzy prawodawczej, tzn. gdy zachodzą liczniejsze stosunki między księciem a zwierzchnikiem niż między narodem a księciem, trzeba zaradzić tej wadliwej proporcji przez podzielenie rządu; wówczas bowiem wszystkie jego części nie mają mniejszej władzy nad poddanymi, a podział ich sprawia, że wszystkie razem mają mniej siły przeciwko zwierzchnikowi. [przypis redakcyjny]

Przewodni Tydzień — tydzień po Niedzieli Przewodniej, tj. pierwszej po Wielkiejnocy. [przypis redakcyjny]

przewróci mózgi — rusycyzm (po ros. mózgi — w lm.). [przypis redakcyjny]

Przewyższa ona, zdaniem turystów, wszystkie widoki krymskie pod względem czarodziejskiego uroku, słynie z urozmaicenia motywów, obfitości wód i bogatej roślinności; ze wszystkich stron otoczona pasmem gór, spośród których wypływają liczne strumienie (Klaczko, str. 163; Rzętkowski, str. 174). [przypis redakcyjny]

przeźrzane (od źrzeć: widzieć) — tu: przeznaczone. [przypis redakcyjny]

przeźrzeniec boży (starop.) — przez Boga przejrzany [tj. przewidziany]. [przypis redakcyjny]

Przez ciernie żywota — przeżycia osobiste i wspomnienia od lat najmłodszych aż po wybuch Wielkiej Wojny 1914 r.: taki jest pełny tytuł książki Ferdynanda Kurasia. Wyszła ona w r. 1925 w Częstochowie jako VII tom redagowanej przez p. St. Pazurkiewicza Książnicy Narodowej. [przypis redakcyjny]

przez (daw.) — bez. [przypis redakcyjny]

przez dzięki a. przezdzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (daw.) — gwałtem. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przezdzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przezdzięki (starop.) — wbrew mojej woli, gwałtem. [przypis redakcyjny]

przez granice niemieckie — Z Królestwa Polskiego jechało się do Szwajcarii przez Śląsk, należący wówczas do Rzeszy Niemieckiej, i kraje ówczesnej monarchii austro-węgierskiej (Czechy oraz Austrię właściwą). [przypis redakcyjny]

Przez Honoriusza Duch Święty (…) ozdobił jego chęć koroną drugą — To jest: papież Honoriusz III powtórnym utwierdzeniem zakonu św. Franciszka powtórnie zadośćuczynił chęci świętego założenia zakonu, którego głównym ślubem było wyrzeczenie się dóbr ziemskich i ubóstwo. [przypis redakcyjny]

przez idee rozumiem nie obrazy tworzące się na dnie oka lub, jeśli kto woli, w głębi mózgu, lecz pojęcia myślowe — Nag. Schr.: „czyli istnienie przedmiotowe rzeczy, o ile ono jest tylko w myśleniu”. [przypis redakcyjny]

przez Kasię — Branicką. [przypis redakcyjny]

przez munsztuk — półgłosem. [przypis redakcyjny]

przeznaczyłem to dla innego Traktatu — Niezawodnie autor miał tutaj ma myśli Traktat o poprawie rozumu. [przypis redakcyjny]

Przez nią w dom weszło twoje drugie miano — Przez żonę prapradziada poety otrzymała rodzina jego, począwszy od pradziada przydomek: Alighieri; a Degli Elisei było pierwszym nazwiskiem rodowym poety. [przypis redakcyjny]

przez nogę (daw., pot.) — chytrością, podstępem. [przypis redakcyjny]

przez nogę przesadzić (daw.) — nogę podstawić. [przypis redakcyjny]

przez nogi przerzucał — lekceważył. [przypis redakcyjny]

,,Przez ofiarę ducha…” — zdanie wygłoszone przez Mickiewicza podczas prelekcji w College de France w Paryżu dnia 7 II 1844 r. [przypis redakcyjny]