Przypisy

tam i sam (daw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (dw., gw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (starop.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (starop.) — tu i tam; tu i ówdzie. [przypis edytorski]

tam i sam — tu i ówdzie; bez celu. [przypis edytorski]

Tamiza — rzeka w płd. Anglii. [przypis edytorski]

tam mądrość (…) gdzie taka pokora i mierność przemieszkiwa — luźne nawiązanie do Jk 3, 13. [przypis edytorski]

Tammuz, Tamuz a. Dumuzi (mit.) — starożytny mezopotamski bóg umierającej i odradzającej się przyrody, którego kult rozpowszechnił się na Bliskim Wschodzie; małżonek bogini Isztar (sumeryjskiej Inanny). [przypis edytorski]

Tam, o jutrzni we mgłach, odpływają małe statki rybackie (…) lśniący topór u gondoli dziobu przytwierdzony profilem zębatym się określa… — cytaty z noweli Cypriana Kamila Norwida Menego. [przypis edytorski]

tamować — powstrzymywać. [przypis edytorski]

t'amo! (wł.) — Kocham Cię! [przypis edytorski]

T'amo (wł.) — kocham cię. [przypis edytorski]

Tam przecież Turczyn włada — Jerozolima znajdowała się pod panowaniem Imperium Otomańskiego w latach 1517–1917. [przypis edytorski]

tamquam re bene gesta (łac.) — jakby sprawę dobrze załatwił. [przypis edytorski]

tamquam rem bene gestam (łac.) — jako rzecz dobrze zrobioną. [przypis edytorski]

tam się oglądało potworny stwór — dziś popr.: tam się oglądało potwornego stwora. [przypis edytorski]

Tam się załamały saksońskie zastępy, Harold śmierć poniósł tam sławną — w bitwie pod Hastings w 1066 r. wojska Wilhelma Zdobywcy z Normandii pokonały pospolite ruszenie Saksonów, germańskich mieszkańców Anglii, pod wodzą króla Harolda II Godwinsona (1022–1066). Powodem najazdu był spór o tron angielski, obiecany przez poprzedniego króla m.in. Wilhelmowi, a zwycięstwo ułatwił Normanom potężny najazd wikingów, sprzymierzonych z bratem Harolda. [przypis edytorski]

tamstela (reg.) — stamtąd. [przypis edytorski]

tam-tam — tu: odmiana gongu, azjatycki instrument muzyczny w postaci zawieszanej pionowo metalowej tarczy, w którą uderza się pałką o miękkiej główce. [przypis edytorski]

tamtę (daw.) — dziś: tamtą. [przypis edytorski]

tamtę — dziś: tamtą. [przypis edytorski]

tamtę (starop. forma) — dziś popr.: tamtą. [przypis edytorski]

Tamten — dramat Gabrieli Zapolskiej z 1898 r., ukazująca traktowanie polskich spiskowców przez rosyjskich żandarmów podczas procesu. [przypis edytorski]

tam — tu: na cudzym. [przypis edytorski]

tamtych — tj. zalotników czekających w zasadzce na Telemacha. [przypis edytorski]

tamuj (reg.) — tam. [przypis edytorski]

Tam u niej damy się zbierają. I dziś właśnie „O czułym” dyskursować mają — w XVII w. dzieła literackie czytano i omawiano podczas regularnych zebrań towarzyskich w domach arystokratycznych lub mieszczańskich. Tego rodzaju salony literackie, gromadzące twórców, krytyków i odbiorców literatury, prowadziły często kobiety. [przypis edytorski]

Tamuz — czwarty miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i dziesiąty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na czerwiec–lipiec. [przypis edytorski]

Tamyras a. Tamyris (mit. gr.) — tracki śpiewak, który przechwalał się, że wygrałby konkurs nawet z samymi Muzami; rozgniewane Muzy odebrały mu wzrok oraz umiejętności śpiewania i grania; zob. Iliada II 594 i nast. [przypis edytorski]

tam y sam (starop.) — tu i tam; tu i ówdzie. [przypis edytorski]

tańcerz — dziś popr. pisownia: tancerz. [przypis edytorski]

tańcerzóm — dziś popr. forma C. lm: tancerzom. [przypis edytorski]

tańcu — dziś popr. forma D. lp: tańca. [przypis edytorski]

tańczący koń — Marocco (ok. 1586–ok. 1606), zwany też „myślącym koniem”, słynny z zadziwiających sztuczek, prezentowany w Londynie, a potem w innych miastach Anglii i Europy. [przypis edytorski]

taństwo — tytuł i godność tana. [przypis edytorski]

Tanach — nazwa Biblii, skrót utworzony od słów: Tora, Newiim (Prorocy) i Ketuwim (Pisma). [przypis edytorski]

tanagryjskie figurki — określenie niewielkich figurek z terakoty przedstawiających dziewczęta i kobiety, wytwarzanych w okresie hellenistycznym, początkowo w Tanagrze w Grecji, później również w innych regionach; odznaczały się starannym modelunkiem i wdziękiem. [przypis edytorski]

tanagryjskie kształty — kształty piękne, harmonijne; nazwa od odnalezionych w Tanagrze posążków tancerek. [przypis edytorski]

tanaici (z hebr.) — tytuł nauczycieli wykładowców w okresie między 10 a 220 r. n.e. (głównie w Jerozolimie), zajmujących się studiowaniem i komentowaniem Tory, z ich komentarzy powstała Miszna (część Talmudu); tanaici byli następcami zugot, tj. pary uczonych i żydowskich przywódców duchowych między I w. p.n.e. a I w. n.e., z których jeden, noszący tytuł nasi czyli książę, był przewodniczącym Sanhedrynu, a drugi jego zastępcą (aw bet din). [przypis edytorski]

Tanais — dziś: Don. [przypis edytorski]

tanaita a. tannaita (z hebr. tannaim: nauczać) — określenie stosowane dla pięciu (lub sześciu) generacji uczonych i nauczycieli Tory, którzy działali od ok. 20 do ok. 200 r. n.e. [przypis edytorski]

tancbuda (pot.) — podrzędny lokal z salą do tańca. [przypis edytorski]

tancė — šokis. [przypis edytorski]

tancius (sl.) — šokis. [przypis edytorski]

Tancredi — opera Gioachina Rossiniego (1792–1868), która miała premierę w 1813 r. [przypis edytorski]

Tandalidzi — mit. grec. dzieci Tantala: Niobe (matka dzieci zabitych za jaj pychę przez Apolla i Artemidę, zamieniła się w kamień), Pelopsa (zabity przez ojca i podany bogom na uczcie, wskrzeszony na życzenie Zeusa) i Broteasa (doprowadzonego do szaleństwa przez Artemidę, której nie chciał okazać czci), często przedstawiani w sztuce klasycznej i nowożytnej. [przypis edytorski]

tandeciarka (daw.) — sprzedawczyni towarów z drugiej ręki; w oryginale fr. marchande à la toilette: osoba handlująca używanymi ubraniami i ozdobami. [przypis edytorski]

tandeciarz — handlarz starzyzną. [przypis edytorski]

tandeciarz — handlarz tandetą, tj. tanimi, byle jakimi towarami z drugiej ręki. [przypis edytorski]

tandecierz (daw.) — handlarz starzyzną. [przypis edytorski]

tandem (łac.) — a więc, nareszcie, na koniec. [przypis edytorski]

tandem (łac.) — nareszcie, w końcu. [przypis edytorski]

tandressa (neol., z fr. tendresse) — czułość, tkliwość, delikatność uczuć. [przypis edytorski]

tandressa (neol., z fr. tendresse) — tkliwość, czułość. [przypis edytorski]

tandresy (daw., z fr. tendresses) — czułości. [przypis edytorski]

tanecznica (daw.) — tancerka. [przypis edytorski]

Tanganajka — tak dawniej spolszczano nazwę jeziora i regionu Tanganika (ang. Tanganyika). [przypis edytorski]

Tanger — miasto portowe w płn. Maroku, nad Cieśniną Gibraltarską. [przypis edytorski]

Tanger — miasto w płn. Maroku. [przypis edytorski]

tangować (z łac.) — dotykać. [przypis edytorski]

tani — dziś popr.: taniej. [przypis edytorski]

taniec (daw.) — omowne określenie na bitwę. [przypis edytorski]

taniec hiszpański, wprowadzony do Paryża przez tancerkę Zarabandę — zarabanda to hiszpańska nazwa sarabandy, odnotowana po raz pierwszy w 1539; pochodzenie tego słowa jest nieznane. [przypis edytorski]

Taniec miłości — tytuł oryginału: Reignen, tj. korowód a. rondo. [przypis edytorski]

Taniec śmierci — alegoria wyrażająca równość wszystkich ludzi wobec śmierci: taniec szkieletów z ludźmi różnych stanów społecznych i zawodów; przedstawienia tańca śmierci w sztukach plastycznych stały się szczególnie popularne w późnym średniowieczu. [przypis edytorski]

Taniec śmierci Hansa Holbeina — książka niemieckiego malarza i grafika okresu Renesansu, zawierająca cykl drzeworytów (wyd. 1538). [przypis edytorski]

taniec świętego Wita — neurologiczna choroba wieku dziecięcego, charakteryzująca się niekontrolowanym pobudzeniem ruchowym; nazwa naukowa: pląsawica Sydenhama. [przypis edytorski]

taniec św. Wita (daw.) — epilepsja; atak epileptyczny. [przypis edytorski]

taniec siedmiu zasłon — zmysłowy taniec orientalny z opery Salome Richarda Straussa, wykonywany przez główną bohaterkę dla króla Heroda. Salome w tańcu zrzuca z siebie kolejne spowijające ją zasłony. Jako rodzaj artystycznego striptizu ten fragment opery był przyczyną skandali i ingerencji cenzury. [przypis edytorski]

taniec — tu: bitwa. [przypis edytorski]

Tanis (dziś ndm) — starożytne miasto w Egipcie, w płn.-wsch. części Delty Nilu; za panowania XXI i XXII dynastii (1070–722 p.n.e.) stolica państwa. [przypis edytorski]

Tanis — miasto w północno-wschodniej części Delty, ok. 140 km na północny wschód od Memfis, stolica 14. nomu Dolnego Egiptu. Za panowania XXI i XXII dynastii było stolicą państwa. [przypis edytorski]

Tanit — bogini płodności, księżyca i wojny; najpopularniejsza bogini w Kartaginie, odpowiedniczka Astarte, czczonej w całej Fenicji. [przypis edytorski]

tank — czołg. [przypis edytorski]

tank (daw.) — czołg. [przypis edytorski]

tankiai — čia: daug, dažnai. [przypis edytorski]

tankiai — čia: dažnai. [przypis edytorski]

tankiai — dažnai. [przypis edytorski]

tankiaus — dažniau. [przypis edytorski]

tankiausiai — daugiausiai, dažniausiai. [przypis edytorski]

Tankredów — Tankredowy; należący do Tankreda; tu: służący u Tankreda. [przypis edytorski]

Tankred — opera Gioacchina Rossiniego do libretta Gaetano Rossiego, z 1813 r. [przypis edytorski]

Tankred — opera Rossiniego z 1813. [przypis edytorski]

Tankred z Hauteville (1072–1112) — bohater pierwszej wyprawy krzyżowej, jeden z głównych bohaterów poematu heroicznego Jerozolima wyzwolona Torquata Tassa. [przypis edytorski]

tank — tu: taniec. [przypis edytorski]

tank — tu zapewne skrócone ang. tank top: podkoszulek bez rękawów a. kamizelka. [przypis edytorski]

tank (z ang.; pot.) — czołg; tu o wykorzystywanych przez Hannibala słoniach. [przypis edytorski]

tannaita — uczony żydowski zajmujący się studiowaniem i komentowaniem Tory; z zebranych komentarzy powstała Miszna. Działalność tannaitów przypada na okres między 10 a 220 rokiem i dzieli się na pięć lub sześć generacji zgodnie z okresami działalności poszczególnych uczonych. Głównym ośrodkiem ich działalności była Jerozolima. [przypis edytorski]

Tannenberg — (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu. [przypis edytorski]

Tannhäuser — opera Richarda Wagnera w trzech aktach z 1845, o perypetiach rycerza-śpiewaka, który odnalazł legendarną górę bogini miłości. [przypis edytorski]

Tannhäuser — opera Richarda Wagnera w trzech aktach z 1845, o perypetiach rycerza-śpiewaka, który odnalazł legendarną górę Wenus, bogini miłości. W drugim akcie podczas turnieju śpiewaczego przyjaciel głównego bohatera, Wolfram, wielbi miłość dworską, podczas gdy Tannhäuser wysławia miłość zmysłową. [przypis edytorski]

Tannhäuser — trójaktowa opera Richarda Wagnera z 1845, o perypetiach rycerza-śpiewaka, który odnalazł legendarną górę bogini miłości. [przypis edytorski]

tanquam drago (łac.) — jak smok. [przypis edytorski]

Tantae-ne — por. Wergiliusz, Eneida, Tantaene animis caelestibus irae? (czy bogowie mogą się tak gniewać?). [przypis edytorski]

Tantal i Syzyf, i Tytios (mit. gr.) — wymienione w Odysei (XI 576–600) osoby, które za popełnione za życia zbrodnie ponosiły męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych; Tantal: który zabił swego syna i jego ciało podał bogom na uczcie, by wypróbować ich wszechwiedzę, za karę stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem; Syzyf: przebiegły założyciel i król Koryntu, który zdradził sekret Zeusa, a następnie podstępnie uwięził posłanego po niego Tanatosa (Śmierć), za co został skazany na wtaczanie na górę kamienia, który zawsze stacza się na dół tuż przed osiągnięciem szczytu; Tytios: jeden z gigantów, zastrzelony z łuku przez Apolla i Artemidę, gdy napadł na ich matkę, Leto, za karę w Tartarze leżał rozciągnięty na ziemi, a dwa sępy rozszarpywały mu wciąż odrastającą wątrobę. [przypis edytorski]

Tantal (mit. gr.) — król lidyjski, syn Zeusa, słynny ze swojego ogromnego bogactwa oraz ze strasznej kary, jaką nałożyli na niego bogowie. Z powodu swojego boskiego pochodzenia bywał zapraszany na uczty bogów; zdradzał ludziom boskie sekrety i żeby wypróbować wszechwiedzę bogów podał im na uczcie ciało swego syna, za co został strącony do Tartaru, gdzie cierpiał męki: pragnienie, stojąc w wodzie, która opadała, gdy się nachylał, oraz głód, nie mogąc dosięgnąć zwisających z drzewa owoców, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]

Tantal (mit. gr.) — król lidyjski, syn Zeusa; zabił swego syna i jego ciało podał bogom na uczcie, by wypróbować ich wszechwiedzę; za karę został strącony do Tartaru, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych, gdzie stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]

Tantal (mit. gr.) — król lidyjski, syn Zeusa; zabił swego syna i jego ciało podał bogom na uczcie, by wypróbować ich wszechwiedzę, za karę ponosił męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych: stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]

Tantal (mit. gr.) — król lidyjski, syn Zeusa, za popełnione za życia zbrodnie ponosił męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych: stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]

Tantal (mit. gr.) — król lidyjski, syn Zeusa, za popełnione za życia zbrodnie ponosił męczarnie w Tartarze: stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem. [przypis edytorski]