Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 470 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | polityczny | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | środowiskowy | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7545 przypisów.
dykcja (daw.) — sposób ujęcia w słowa, wysłowienie. [przypis edytorski]
Dykcjonarz Akademii Francuskiej — Dictionnaire de l'Académie française (Słownik Akademii Francuskiej), zawierający normy i zalecenia w zakresie używania języka francuskiego i opracowywany przez Akademię Francuską, towarzystwo naukowe zał. w Paryżu w 1635 r. za panowania króla Ludwika XIII przez kardynała Richelieu, z czasem przekształcone w instytucję państwową, składające się stale z 40 najważniejszych ludzi kultury i nauki Francji. [przypis edytorski]
dykcjonarz (daw.) — słownik, leksykon a. alfabetyczny spis biografii sławnych osób. [przypis edytorski]
dykcjonarz (daw.) — słownik, leksykon. [przypis edytorski]
dykcjonarz (daw.) — słownik, spis wyrazów z ich definicjami; przen.: słownictwo, zasób używanych słów. [przypis edytorski]
dykcjonarz komunałów Flauberta — Dictionnaire des ideés reçues (1911–1913), zbiór frazesów zebranych z notatek sporządzonych przez Flauberta. [przypis edytorski]
Dykcjonarz muzyczny — co do tego szczegółu, podejrzliwość pisarza niezupełnie była urojeniem; istnieją dokumenta, świadczące, iż autorstwo muzyczne R. podawane było złośliwie w wątpliwość. (J. J. Rousseau raconté par les gazettes de ton temps). [przypis tłumacza]
dykcyonarz (daw.) — dziś popr.: dykcjonarz, daw. słownik, leksykon a. alfabetyczny spis biografii sławnych osób. [przypis edytorski]
dykduk — gramatyka (hebrajska). [przypis edytorski]
dykduk — gramatyka (hebrajska). [przypis tłumacza]
dyksy — spolonizowana forma łacińskiego słowa „dixi” („powiedziałem”). [przypis edytorski]
dykta (daw. pot.) — tu: dyktando. [przypis edytorski]
dyktam (daw.) — ziele lecznicze. [przypis redakcyjny]
dyktam — ziele lecznicze. [przypis redakcyjny]
dyktam — ziele na Krecie, jad z ran dobywające. [przypis redakcyjny]
dyktanda ze Smirnowskiego — w zaborze rosyjskim w II poł. XIX w. i na początku XX w. nauka w szkołach była prowadzona obowiązkowo po rosyjsku. Tu mowa zapewne o zbiorze dyktand Курсы систематического диктанта для средних учебных заведений (1881), którego autorem był Piotr Smirnowski (ros. Пётр Владимирович Смирновский; 1846–1904), filolog, nauczyciel gimnazjalny z Petersburga. [przypis edytorski]
dykta — prawdop.: denaturat. [przypis edytorski]
dyktator Gallów — Napoleon Bonaparte. [przypis edytorski]
dyktatorialny — dziś popr.: dyktatorski. [przypis edytorski]
dyktator — tutaj: pierwszy uczeń w klasie. [przypis redakcyjny]
Dyktator, Wianek mirtowy, Iola, Eros i Psyche, Gra, Donna Aluica (La Bestia), Za cenę łez, Koniec Mesjasza, Gród Słońca — dramaty autorstwa Jerzego Żuławskiego. [przypis edytorski]
dyktator — w starożytnym Rzymie republikańskim nadzwyczajny urzędnik obdarzony pełnią władzy, mianowany na przeciąg 6 miesięcy w razie wielkiego niebezpieczeństwa. [przypis redakcyjny]
Dyktea — zmyślone przez Ariosta miasto na Krecie; była tylko góra Dikte. [przypis redakcyjny]
Dyktejskie miasta — kreteńskie; dyktejskie od góry Dikte na Krecie. [przypis redakcyjny]
dykteria — krótkie opowiadanie żartobliwe. [przypis redakcyjny]
dykteryjka — anegdota, krótka, żartobliwa opowieść. [przypis edytorski]
dykteryjka — zabawne, krótkie opowiadanie. [przypis edytorski]
dykteryjka (z łac. dicterium: żart) — zabawne, krótkie opowiadanie, anegdota. [przypis edytorski]
dykteryjka (z łac.) — zabawne, krótkie opowiadanie, anegdota. [przypis edytorski]
dyktować — tu: dychtować, zaopatrywać. [przypis redakcyjny]
dyktowanie — dawniej: układanie listów i dokumentów, także tekstów literackich. [przypis edytorski]
dyktownie (daw.) — dychtownie, szczelnie. [przypis redakcyjny]
dylacja (starop., z łac.) — przewłoka. [przypis redakcyjny]
dylacja (z łac.) — odroczenie. [przypis edytorski]
dylacja (z łac.) — zwłoka; odroczenie sprawy sądowej z uzasadnionych powodów. [przypis edytorski]
dyl — belka. [przypis edytorski]
dyl — drewniana belka. [przypis edytorski]
dyle — belki w podłodze. [przypis edytorski]
dylekta (z łac.) — miłośnica. [przypis redakcyjny]
dylemat — wniosek w następującej formie: „Jeżeli jest A, to jest albo B, albo C. Nie ma ani B, ani C. Więc nie ma A”; przenośnie: zakłopotanie. [przypis tłumacza]
dylemma (z gr.) — trudny wybór, dylemat. [przypis edytorski]
dyletant — człowiek zajmujący się jakąś dziedziną w sposób powierzchowny, bez fachowej wiedzy i odpowiedniego przygotowania. [przypis edytorski]
dyletant (daw.) — amator; człowiek zajmujący się jakąś dziedziną nauki a. sztuki z zamiłowania, niezawodowo i nie na mocy formalnego wykształcenia w tym kierunku. [przypis edytorski]
dyletantyzm — tu raczej w znaczeniu: zamiłowanie. [przypis edytorski]
dyletantyzm — zajmowanie się czymś niezawodowo. [przypis edytorski]
dyletantyzm — zajmowanie się jakąś dziedziną bez fachowej wiedzy. [przypis edytorski]
dyletantyzm — zajmowanie się jakąś dziedziną w sposób powierzchowny, bez fachowej wiedzy i odpowiedniego przygotowania. [przypis edytorski]
dyletant (z wł.) — człowiek poświęcający się czemuś w sposób niezawodowy. [przypis edytorski]
dyliżans — powóz pocztowy. [przypis redakcyjny]
dyliżans (z fr. diligence: pośpiech, z łac. diligentia: dokładność, skwapliwość) — kołowy pojazd konny używany od poł. XVI w. do poł. XIX w. do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych na stałych trasach obsługiwanych według ustalonego rozkładu jazdy; jako dyliżanse używano dużych, zamkniętych pojazdów o wagonach mieszczących do kilkunastu osób, z tyłu i na dachu umieszczano przesyłki oraz bagaże, z przodu, na tzw. na koźle siedział woźnica kierujący powozem oraz konduktor kontrolujący opłaty itp. [przypis edytorski]
dyliżans (z fr.) — kołowy pojazd konny używany od połowy XVI w. do połowy XIX wieku do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych. Dyliżans jeździł po stałych trasach, według ustalonego rozkładu jazdy. Jako dyliżanse używano dużych, zamkniętych pojazdów o wagonach mieszczących do kilkunastu osób. Z tyłu pojazdu i na dachu umieszczano przesyłki oraz bagaże, z przodu, na tzw. koźle siedział woźnica kierujący powozem oraz konduktor kontrolujący opłaty. [przypis edytorski]
Dyl Sowizdrzał — błazen-psotnik, uosobienie mądrości ludowej i plebejskiego humoru, postać wywodząca się z folkloru płn. Niemiec. [przypis edytorski]
dyl — tu: belka drewniana. [przypis edytorski]
dyluwialny — pochodzący z okresu dyluwium, tj. plejstocenu, epoki wielkiego zlodowacenia. [przypis edytorski]
dyluwium — dawna nazwa plejstocenu, epoki geologicznej w starszym czwartorzędzie. [przypis edytorski]
dymać (pot.) — prędko iść a. biec; pędzić; uciekać. [przypis edytorski]
dyma (daw., pot.) — dymisja. [przypis edytorski]
dymensja (daw.) — wymiar. [przypis edytorski]
dymensja (z łac.) — wymiar. [przypis edytorski]
dymią czuby (fraz.) — o ludziach pijanych; inne postaci tego frazeologizmu: dymi się komuś z czuba; kurzy się z głów. [przypis edytorski]
Dymidecki — pułkownik królewski, zabity później pod Kamieńcem przez Turków, którzy głowę jego z triumfem nosili. [przypis redakcyjny]
dymienica — nabrzmiałość, guz. [przypis autorski]
dymisja — pozbawienie kogoś urzędu albo stanowiska pracy. [przypis edytorski]
dymisji, łysi, wisi — Słowacki, pochodzący z Kresów, wymawiał głoskę ś półmiękko, jak Ukraińcy i Rosjanie, dlatego te wyrazy w jego ustach się rymowały. [przypis edytorski]
Dymitr Iłowajski (1832–1920) — historyk rosyjski. [przypis edytorski]
Dymitr Samozwaniec (ok. 1581–1606) — car Rosji, osadzony na tronie z polską pomocą, rzekomo cudownie ocalony syn Iwana IV Groźnego. [przypis edytorski]
Dymitru — dziś popr. forma C. lp: Dymitrowi. [przypis edytorski]
Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) — kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, wyrwał jednemu ze strażników łuk i jeszcze przez trzy dni strzelał do swoich oprawców, a nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]
Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) — kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 r. próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, jeszcze przez trzy dni strzelał z łuku do swoich oprawców i nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]
Dymitr, właśc. Dymitr Doński (1350–1389) — wielki książę moskiewski i włodzimierski, święty kościoła prawosławnego. [przypis edytorski]
Dymitr z Goraja kapryśnej dziewczynie… — scena uwieczniona na obrazie Matejki. Dymitr z Goraja powstrzymuje na nim Jadwigę przed wyważeniem drzwi toporem i ucieczką z Wilhelmem Habsburgiem, z którym była zaręczona zanim objęła tron Polski. [przypis edytorski]
Dymitr z Goraja — w XIV wieku marszałek wielki koronny; doradca Kazimierza III Wielkiego; opiekun młodej królowej Jadwigi. [przypis edytorski]
dymka — rodzaj tkaniny z bawełny, lnu lub konopi. [przypis edytorski]
dymka — tkanina bawełniana, czasem z dodatkiem lnu. [przypis edytorski]
dymna a. kurna chata — chata bez komina, w której dym wydostawał się przez dach. [przypis edytorski]
dymnik — malutkie okienko w dachu, które służy do wentylacji. [przypis edytorski]
dymnik — niewielkie okienko w dachu, odprowadzające dym z domów bez komina. [przypis edytorski]
dymnik — niewielkie okienko w dachu. [przypis edytorski]
dymnik — przewód a. otwór wentylacyjny. [przypis edytorski]
dymnik — w chatach bez komina otwór albo rura do odprowadzania dymu. [przypis edytorski]
dymokur — małe ognisko, mocno dymiące, dla odpędzania owadów. [przypis redakcyjny]
dymowe — opłata od każdego komina („dymu”) na dachu. Obowiązywała ona do lat 60. XIX wieku. [przypis edytorski]
dymowy — barchanowy. [przypis edytorski]
dym się dobywał (…) przez nieszczelny dach — jest to opis tzw. kurnej chaty. [przypis edytorski]
Dymsza, Adolf — właśc. Adolf Bagiński (1900–1975) aktor filmowy i komediowy. [przypis edytorski]
dym — tu: gospodarstwo. [przypis edytorski]
dymy — dziś popr. forma N.lm: dymami. [przypis edytorski]
dymy objął wielkiemi — otoczył się wielkimi dymami. [przypis edytorski]
dynamika — nauka o prawach ruchu i siłach poruszających. [przypis autorski]
dynamitard — rewolucjonista dokonujący zamachów za pomocą materiałów wybuchowych (dynamitu); określenie powstałe w 2. poł. w XIX w., kiedy pojawił się tego rodzaju terroryzm polityczny. [przypis edytorski]
dynamomaszyna a. dynamo (daw.) — prądnica: urządzenie przekształcające energię mechaniczną w energię elektryczną, działające dzięki zjawisku indukcji elektromagnetycznej. [przypis edytorski]
dynastia czternasta — panująca w Drugim Okresie Przejściowym przed przejęciem kontroli nad Deltą przez Hyksosów. Według części uczonych obejmująca królów rządzących Dolnym Egiptem równocześnie z władcami XIII dynastii (1802–1649 p.n.e.). [przypis edytorski]
Dynasy — teren ogrodu, gdzie założono w roku 1892 pierwszy w Warszawie tor kolarski. [przypis edytorski]
Dyndym — Dindymon, góra we Frygii, poświęcona kultowi Cybele. [przypis edytorski]
Dyngus, już Rejowy, jest dysymliacja z dingnus, por. Czantoryja na Śląsku, i Czartoryja — na przekór wszelkiemu poczuciu językowemu. Śmigus jeszcze w XVII w. był śmigurstem, np. w wierszach-gratulacjach w rękopisie krakowskim ks. Misjonarzy nr. 742, str. 278: Właszcza kiedy Smigursty różni przyjaciele Wzaiem sobie oddają; Muza szkolna za Smigurst niech odemnie WM. oddana; przy dzisiejszym Smigurście. Nie wadzi przypomnieć, że w dawnej naszej „mitologii” nawet tym późnym przybłędom niemieckim miejsca honorowego udzielano! [przypis autorski]
dyngus (z niem.) — śmigus, oblewanie wodą w poniedziałek wielkanocny. [przypis redakcyjny]
dyntoria — zniekształcona forma wyrazu: dintojra („koleżeński” sąd przestępczy). [przypis edytorski]
Dyoniz (mit. gr.) — właśc. Dionizos (rzym. Bachus) syn Zeusa i Semele, bóg wina i życiodajnych sił przyrody; ocalony przez ojca przed zemstą zdradzonej Hery, wychowany przez nimfy i satyrów. [przypis edytorski]
Dyonizyus, mistrz z króla — Dionizjusz Młodszy, tyran syrakuzański, pozbawiony władzy, miał być „mistrzem”, tj. nauczycielem w Koryncie. [przypis redakcyjny]
dyplomant — tu: absolwent, który uzyskał dyplom ukończenia uczelni. [przypis edytorski]
