Przypisy

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw (głównie psalmów) na każdy dzień roku kościelnego, odmawianych obowiązkowo przez duchownych katolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw (głównie psalmów) na każdy dzień roku kościelnego, odmawianych obowiązkowo przez duchownych katolickich; tu: modlitwy z brewiarza. [przypis edytorski]

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw obowiązkowych dla księży. [przypis edytorski]

brewiarz — skrócony zbiór modlitw używany przez księży rzymskokatolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw dla duchownych katolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw obowiązujących duchownych; modlitewnik. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw przeznaczonych do liturgii godzin (znanej zarówno kościołowi rzymskokatolickiemu, jak grekokatolickiemu i mającej swój odpowiednik w różnych kościołach protestanckich); duchowni katoliccy są zobowiązani do codziennego odmawiania całego brewiarza. [przypis edytorski]

brewiarz (z łac. breviarium: skrót) — używana w kościele katolickim księga zawierająca zbiór codziennych modlitw (tzw. liturgię godzin; godzinki). [przypis edytorski]

brew' — ten zapis ujawnia jeszcze daw. obecność na końcu wyrazu jeru miękkiego, półsamogłoski występującej w języku prasłowiańskim do XI w. [przypis edytorski]

Breza, Tadeusz (1905–1970) — prozaik, publicysta i dyplomata, autor m. in. eseistycznej książki Spiżowa Brama, poświęconej funkcjonowaniu Watykanu. [przypis edytorski]

Briand, Aristide (1862–1932) — polityk francuski, wielokrotnie minister (gł. spraw zagranicznych), 11-krotnie premier; znany z zaangażowania w sprawy międzynarodowe; laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1926). [przypis edytorski]

Briand, Aristide (1862–1932) — premier Francji (1909–1911 r., 1913, 1915–1917, 1921) oraz minister spraw zagranicznych (1925–1932); jego nazwisko łączy się przede wszystkim z podpisaniem w 1925 r. układu w Locarno z Niemcami, Wielką Brytanią, Włochami i Belgią (za wkład w negocjacje otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1926 r.), zaproponowaniem i realizacją traktatu przeciwwojennego (zw. także: paktem paryskim a. paktem Brianda-Kellogga, 1928) oraz z przestawioną w 1930 r. propozycją integracji państw europejskich: Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec jako państw-założycieli oraz pozostałych państw Europy (z wyłączeniem Turcji i Rosji), w ramach Unii Federacyjnej czy też Stanów Zjednoczonych Europy, połączonych unią celną, wspólnym rynkiem, systemem bezpieczeństwa oraz niektórymi instytucjami. [przypis edytorski]

Briand w Locarno pokazał Niemcom drogę na wschód — 25. października 1925 r. w Locarno (Szwajcaria) został podpisany szereg traktatów pomiędzy Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Włochami i Belgią; obecni byli również przedstawiciele Polski i Czechosłowacji, jednak nie uczestniczyli w głównych obradach. Znaczenie układu z Locarno polegało przede wszystkim na podkreśleniu równorzędnej pozycji Niemiec wśród mocarstw Europy. Niemcy potwierdziły nienaruszalność swych granic zachodnich (z Belgią i Francją; tzw. Pakt reński) wyznaczonych traktatem wersalskim po I wojnie, ale jednocześnie odmówiły gwarancji granic wschodnich, z Polską i z Czechosłowacją. Osobne układy podtrzymujące wcześniejsze sojusze na wypadek dokonania agresji przez Niemcy podpisała z Polską i Czechosłowacją Francja, nie weszły one jednak do zasadniczego tekstu paktu reńskiego. Ze strony Francji pertraktacje prowadził minister spraw zagranicznych Aristide Briand. Niemcy naruszyły ustalenia z Locarno już w 1936 r., przystępując do remilitaryzacji Nadrenii. [przypis edytorski]

Briarejowie — tu: od imienia jednego ze Sturamiennych z mitologii greckiej, Briareusa, określenie mające odnosić się do nich wszystkich; Sturamienni, uwolnieni z Tartaru wraz z cyklopami, pomogli Zeusowi w walce o władzę przeciw Kronosowi i broniącym go tytanom; Zeusa obdarzyli gromem i grzmotem, a tytanów obrzucili deszczem głazów. Ten ostatni element zdaje się być tu punktem odniesienia: przy budowie parku Zofiówka równie wiele zwieziono i zrzucono potężnych bloków kamiennych,by stworzyć rumowiska skalne, groty, a nawet podziemny strumień. [przypis edytorski]

Briareus (mit. gr.) — sturęki olbrzym, syn Uranosa i Gai. [przypis edytorski]

Briareus (mit. gr.) — sturęki olbrzym, syn Uranosa i Gai, strażnik tytanów w Tartarze. [przypis edytorski]

Briareus — Tytan mający sto rąk. [przypis edytorski]

bribon (hiszp.) — oszust, łajdak. [przypis edytorski]

bric à brac (fr.) — rupieciarnia. [przypis edytorski]

Bride (ang.) — panna młoda. [przypis edytorski]

Bridel, Louis Adolphe (1852–1913) — szwajcarski profesor prawa, autor szeregu publikacji na temat praw kobiet. [przypis edytorski]

Bridewell — nazwa londyńskiego więzienia; (ang.) bride to panna młoda, a (ang.) well to studnia, źródło. [przypis edytorski]

Bridgmann, Laura (1829–1889) — pierwsza osoba głucho-niewidoma, która opanowała język, nauczyła się czytania, pisania, uczyła się przedmiotów szkolnych, jak arytmetyka, historia i geografia. [przypis edytorski]

bridż — dziś raczej: brydż. [przypis edytorski]

Briefe (niem.) — listy. [przypis edytorski]

briganti (z wł. brigante) — bandyci, łobuzy, zbóje. [przypis edytorski]

Brigitienau — historyczna, wielokulturowa dzielnica w Wiedniu. [przypis edytorski]

Brigode, Romain-Joseph de (1775–1854) — francuski polityk. [przypis edytorski]

brillant second (fr.) — wspaniały drugi. [przypis edytorski]

brillant troisième (fr.) — wspaniały trzeci. [przypis edytorski]

Brindisi — miasto na Półwyspie Salentyńskim, na wsch. wybrzeżu Włoch. [przypis edytorski]

briologiczny — związany z badaniem mchów. [przypis edytorski]

Brion, Friederike Elisabeth (1752–1813) — córka proboszcza ewangelickiego w wiosce Sessenheim w Alzacji, która 1770 miała krótki, lecz namiętny romans z młodym Johannem Wolfgangiem Goethem; ciężko przeżyła zerwanie przez niego związku i nigdy nie wyszła za mąż. [przypis edytorski]

brio (skrót od: wł. con brio) — część utworu muzycznego grana z werwą (często: allegro con brio). [przypis edytorski]

brioszowe ciasto — ciasto jak do wyrobu brioszek, tj. francuskiego lekko słodkiego pieczywa drożdżowego. [przypis edytorski]

Briquet! Est-tu par là? — Ah! C'est toi, Colicaut!… — Briquet, jesteś tam? — Ach, to ty, Colicaut! — Coś takiego, psiakrr… Zamierzasz wprowadzić całą kompanię! — Wcale nie, wcale nie, tylko jeden, nie więcej, nasz towarzysz… Zobaczmy! [przypis edytorski]

Brissot, Jacques Pierre (1754–1793) — francuski polityk, prawnik i filozof, czołowa postać żyrondystów, nieformalnego stronnictwa politycznego z czasów rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

Bristol — hotel przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, wybudowany w 1901 r. [przypis edytorski]

British Association for the Advancement of Science (ang. Brytyjskie Stowarzyszenie na rzecz Postępu Naukowego) — brytyjska organizacja naukowa zał. w 1831 w celu wspierania promocji i rozwoju nauki; od 2009 nosi nazwę British Science Association. [przypis edytorski]

British Museum (ang.) — Muzeum Brytyjskie w Londynie, największe muzeum Wielkiej Brytanii i jedno z największych na świecie; działającą przy nim wielką bibliotekę w roku 1973 połączono z kilkoma mniejszymi i utworzono bibliotekę narodową Wielkiej Brytanii pod nazwą: Biblioteka Brytyjska (British Library), zawierającą obecnie ok. 170–200 mln pozycji. [przypis edytorski]

British Museum, gdzie znów widziałem przynajmniej połowę greckiego Akropolu — podczas wojen napoleońskich lord Elgin, brytyjski poseł w Konstantynopolu, zlecił zdjęcie marmurowych rzeźb i płaskorzeźb z budynku ateńskiego Partenonu na Akropolu; trafiły one do British Museum w Londynie, gdzie pozostają do dziś mimo ponawianych starań władz Grecji o ich zwrot. [przypis edytorski]

British — tu: British Museum, Muzeum Brytyjskie w Londynie, największe muzeum Wielkiej Brytanii i jedno z największych na świecie. [przypis edytorski]

Britomartis (mit. gr.) — bogini czczona na Krecie. [przypis edytorski]

Briułłow, Karł Pawłowicz (1799–1852) — malarz rosyjski, przedstawiciel klasycyzmu i romantyzmu, autor obrazów historycznych, wybitny portrecista; profesor petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

bróć się a. bruć się (daw., gw.) — walczyć, zmagać się. [przypis edytorski]

Bródno — tu: cmentarz w Warszawie, położony w dzielnicy Praga Północ. [przypis edytorski]

bród — płytkie miejsce jeziora, rzeki, przez które można przejść na drugi brzeg. [przypis edytorski]

bród — płytsze miejsce na rzece, umożliwiające przejście na drugi brzeg. [przypis edytorski]

bróg — daszek chroniący siano. [przypis edytorski]

bróg — duży stóg siana przykryty ruchomym dachem na słupach. [przypis edytorski]

bróg (gw.) — daszek pod którym przechowuje się siano, zboże, itp. [przypis edytorski]

bróg (gw.) — pomieszczenie, gdzie trzymało się siano,zboże lub karmę dla zwierząt, złożone z czterech słupów i ruchomego dachu. [przypis edytorski]

bróg — oparte na czterech słupach słomiane zadaszenie, pod którym składowano siano lub niewymłócone zboże. [przypis edytorski]

bróg — oparte na czterech słupach słomiane zadaszenie, pod którym składowano zboże przed młóceniem, a niekiedy również inne zbiory. [przypis edytorski]

bróg — przykryty daszkiem stóg siana. [przypis edytorski]

bróg — zabudowanie gospodarcze lub zadaszenie do przechowywania płodów rolnych. [przypis edytorski]

bróg — zadaszenie oparte na czterech słupkach, służące do ochrony przed deszczem składowanych zbiorów, siana etc. [przypis edytorski]

bróg — zadaszenie, pod którym przechowywano zboże a. siano. [przypis edytorski]

bróźna — bruzda. [przypis edytorski]

brózda — dziś popr. pisownia: bruzda. [przypis edytorski]

brózdy — dawna pisownia; dziś popr.: bruzdy. [przypis edytorski]

broadcastingowy (neol. z ang.) — nadający audycje. [przypis edytorski]

Broad Street — ulica oraz okręg wyborczy w londyńskim City. [przypis edytorski]

Broadway — ulica w Nowym Jorku, w dzielnicy Manhattan, słynąca z mieszczących się przy niej licznych teatrów, kabaretów i modnych sklepów, uważana za centrum kulturalno-rozrywkowe USA. [przypis edytorski]

brocanteuse (fr.) — handlarka starzyzną. [przypis edytorski]

Broceliand — zaczarowany las ze średniowiecznych legend arturiańskich, miejsce magii i tajemnic. [przypis edytorski]

Brocky, Károly (1807–1855) — węg. malarz działający w Anglii. [przypis edytorski]

brodawnik — dmuchawiec. [przypis edytorski]

brodawnik — mniszek lekarski. [przypis edytorski]

brodiaga (z ros.) — włóczęga, wagabunda, łazik, kloszard. [przypis edytorski]

brodiaga (z ros.) — włóczęga, włóczykij. [przypis edytorski]

brodnia — sieć rybacka z podłużnymi skrzydłami bocznymi, którą dwójka osób, brodząc, włóczy po dnie. [przypis edytorski]

Brody ich długie, wąsione kręciska, włos długi i pluga sukniawa, a w rękach buły ogromniawe i siekiery — nawiązanie do fragmentu ballady Powrót taty Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

Brody — miasto w zach. części Ukrainy, położone ok. 80 km na płn. wschód od Lwowa. [przypis edytorski]

brody zbawić — pozbawić brody. [przypis edytorski]

brodziaga (z ros. бродяга), pol. daw. bradziaga a. brodiaga — włóczęga. [przypis edytorski]

Brodziński, Kazimierz (1791–1835) — poeta pol. epoki preromantycznej, przedstawiciel sentymentalizmu, historyk, teoretyk i krytyk literacki, tłumacz, publicysta; autor sielanek, bajek, ód okolicznościowych oraz rozpraw teoretyczno-literackich; współpracował z „Pamiętnikiem Warszawskim” (od 1815 r.), od 1822 r. wykładowca literatury na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim; autor m.in. O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej (1818), Wiesław. Sielanka krakowska (1820), Wspomnienia mojej młodości (wyd. pośmiertne 1844); tłumacz ważnych dla nurtu romantycznego utworów, m.in. Cierpień młodego Wertera Goethego, Pieśni Osjana Macphersona, wierszy Herdera, a także łacińskich utworów poetów staropolskich. [przypis edytorski]

Brodziński, Kazimierz (1791–1835) — polski poeta epoki preromantycznej, przedstawiciel sentymentalizmu, historyk, teoretyk i krytyk literacki, tłumacz, publicysta; autor głośnej rozprawy O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, tłumacz ważnych dla nurtu romantycznego utworów, m.in. Cierpień młodego Wertera Goethego oraz Pieśni Osjana Macphersona. [przypis edytorski]

Broglie, Achille Charles de (1785–1870) — francuski książę, polityk; premier (1830 i 1835–1836), przywódca prawicy w Zgromadzeniu Narodowym. [przypis edytorski]

Broglie, Albertine de (1797–1838) — córka pani de Staël, francuskiej publicystki i powieściopisarki, żona polityka Achillesa Charles'a de Broglie. [przypis edytorski]

broić burdę (starop.) — prowadzić walkę. [przypis edytorski]

broić (starop.) — dokazywać; szaleć, wściekać się. [przypis edytorski]

broić (starop.) — tu: dokazywać; także: szaleć, wściekać się (broić się). [przypis edytorski]

brojler — drób intensywnie tuczony i hodowany na ubój; brojlery (specjalne rasy kur, a także kaczek i indyków) charakteryzują się dużym przyrostem masy ciała w krótkim czasie, ich hodowla jest stosunkowo tania i prowadzona na skalę przemysłową. [przypis edytorski]

brojler — drób intensywnie tuczony i hodowany na ubój; brojlery (specjalne rasy kur, a także kaczek i indyków) charakteryzują się dużym przyrostem masy ciała w krótkim czasie, ich hodowla jest stosunkowo tania i prowadzona na skalę przemysłową. [przypis edytorski]

brojt (z niem. a. jid.) — chleb. [przypis edytorski]

brokadia (daw.) — dziś: brokat: gruba tkanina jedwabna z wypukłym wzorem przetykana złotą nicią, używana jako materiał na bogate stroje, obecnie na szaty liturgiczne, obicia itp. [przypis edytorski]

brokat (daw.) — ozdobna tkanina z grubego jedwabiu z wypukłymi wzorami, przetykana nicią złotą lub srebrną. [przypis edytorski]

brokatela (daw.) — ciężka tkanina, przypominająca atłas lub adamaszek, przetykana jedwabiem. [przypis edytorski]

brokatela — tkanina dekoracyjna przetykana jedwabiem. [przypis edytorski]

brokatela (z wł.) — ciężka tkanina dekoracyjna przetykana jedwabiem, ze wzorem ze srebrnych lub złotych nici, wyrabiana w XVI–XVII w., głównie we Włoszech. [przypis edytorski]

brokatela (z wł.) — ciężka tkanina przetykana jedwabiem, ze wzorem ze srebrnych lub złotych nici. [przypis edytorski]

brokat — gruba tkanina jedwabna z wypukłym wzorem przetykana złotą nicią, używana jako materiał na bogate stroje, obecnie na szaty liturgiczne, obicia itp. [przypis edytorski]

brokat — gruba tkanina jedwabna z wypukłym wzorem, przetykana złotą nicią, używana jako materiał na bogate stroje, obecnie na szaty liturgiczne, obicia itp. [przypis edytorski]

Bromios (gr. rozgłośny; mit. gr.) — przydomek Dionizosa, boga wina i odradzającej się przyrody, znanego też jako Bakchos. [przypis edytorski]

Bromios (gr.) — szumny bóg: przydomek Dionizosa. [przypis edytorski]

brom — środek uspokajający. [przypis edytorski]

brom — tu: środek nasenny i uspokajający. [przypis edytorski]

brom — tu: sole bromu (bromki), powszechnie stosowane w XIX i na pocz. XX w. jako środek uspokajający i nasenny. [przypis edytorski]

brońcie mnie od niej — dziś popr.: brońcie mnie przed nią. [przypis edytorski]