Przypisy

z kuńmy (gw.) — z końmi. [przypis edytorski]

Z kurzem krwi bratniej — jest to fragment powieści Pan Wołodyjowski. [przypis edytorski]

złączem — dziś popr. forma fleksyjna: złączymy; niekiedy używa się również daw. formy skróconej: złączym. Zwyczajowo przy publikacji oryginalnej wersji tekstu Wybickiego pozostawia się tę formę jako przykład daw. polszczyzny, uwspółcześniając wiele innych archaizmów znajdujących się w autografie, np. nieumarła : nie umarła (pisownia łączna i rozdzielna); iak : jak, iąwszy : jąwszy (pisownia joty); moskal : Moskal (pisownia małą i wielką literą). [przypis edytorski]

złączym — w wersji pierwotnej: „złączem”. [przypis edytorski]

zładzić (daw.) — uporządkować. [przypis edytorski]

zładzić — tu: uładzić; upiększyć a. podporządkować. [przypis edytorski]

zładzić — tu: zgromadzić. [przypis edytorski]

zładzony (daw.) — przygotowane, uporządkowane. [przypis edytorski]

złagodzić — tu: uspokoić, poskromić gniew. [przypis edytorski]

złaja (daw.) — sfora. [przypis edytorski]

złamał Zeusa rozkazy — mowa o prawie gościnności, wedle którego nie wolno było krzywdzić przybyszów; Achilles zaś uznał Priama za swojego gościa. [przypis edytorski]

złamana wiara — tu: niedochowanie wierności. [przypis edytorski]

złamanem — dziś popr.: złamanym. [przypis edytorski]

złam (daw.) — odłam; to, co zostało odłamane od całości. [przypis edytorski]

złamki — forma N.lm; dziś: złamkami (tj. ułamanymi kawałkami, odłamkami). [przypis edytorski]

zła moneta — moneta fałszowana. [przypis edytorski]

z łanów żołnierzy pieszych dostarczyć — mowa o piechocie łanowej, wojsku zaciężnym narodowego autoramentu, złożonym z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha. [przypis edytorski]

z łapy — dziś popr. forma N. lm: z łapami. [przypis edytorski]

Zła rzecz, gdy wiele rozkazują: niechże król jeden będzie — Homer, Iliada II, 204. Skarga cytuje z łacińskiego przekładu Filona. [przypis edytorski]

z łaską (starop.) — tu: łaskawie. [przypis edytorski]

Zła szukać nie trzeba, można w nie wpaść… — Hezjod, Prace i dnie 287–289. [przypis edytorski]

złaźtaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, tu: w funkcji wzmacniającej; złaźta (gw.): złaźcie, zchodźcie. [przypis edytorski]

Złe czy dobre, coś zawsze mówią moje wiersze — cytat z Listu IX Nicolasa Boileau. [przypis edytorski]

złe (daw.) — tu: zło. [przypis edytorski]

złe (daw.) — tu: zły duch, diabeł. [przypis edytorski]

złez (daw. forma) — łez. [przypis edytorski]

Z… łez poranku — z kropli rosy. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — zło. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — złość, gniew. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — złość. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — zło, złość, nienawiść, gniew. [przypis edytorski]

złoba (z czes.) — złość. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, złośliwość; nienawiść. [przypis edytorski]

złobny (daw.) — gniewny. [przypis edytorski]

złocień polny — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

złocień — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

Złoczów (ukr. Золочів) — miasto w obwodzie lwowskim Ukrainy, położone nad dopływem Bugu, rzeką Złoczówka, w paśmie wzgórz Woroniaków i Gołogór; założone jako prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1494 roku, od 1523 do 1772 w województwie ruskim Rzeczypospolitej, po pierwszym rozbiorze (1772) w granicach imperium Habsburgów, od 1804 Cesarstwa Austrii, w l. 1867–1918 kraju koronnego Galicja w składzie Austro-Węgier; ważna stacja kolejowa na linii Lwów–Tarnopol. [przypis edytorski]

złodziejów — dziś popr. forma D. lm: złodziei. [przypis edytorski]

złogi — tu: poród. [przypis edytorski]

złoić — zbić, pobić. [przypis edytorski]

złom — blok skalny, odłupany kawał kamienia. [przypis edytorski]

złom — odłamek, blok skalny. [przypis edytorski]

złom — odłamek. [przypis edytorski]

złom — tu: złamanie. [przypis edytorski]

złorzeczny (daw.) — oczerniający, wypominający krzywdy, życzący nieszczęścia. [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M.,B.lm). [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M. i B. lm). [przypis edytorski]

złościwy — pełen złości; gniewny. [przypis edytorski]

złośliwa febra (daw.) — ciężka, czasami śmiertelna forma malarii. [przypis edytorski]

złośnica — tu i dalej zmieniono tytułową sekutnicę na złośnicę. [przypis edytorski]

„Złota hramota” — manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 1863 r., wydany w języku ukraińskim; głosił uwłaszczenie i wolność osobistą chłopów, nauczanie w języku ojczystym i swobodę wyznania. [przypis edytorski]

Złota księga (wł. Libro d'Oro) — prowadzony od 1325 oficjalny rejestr szlachty Republiki Weneckiej, spalony po wkroczeniu fr. wojsk rewolucyjnych w ramach zaprowadzania ustroju demokratycznego (1797). [przypis edytorski]

Złota Łania — statek, na którym sir Francis Drake opłynął świat. [przypis edytorski]

złota łódź Sorrentu — prawdopodobnie nawiązanie do czarodziejskiej łodzi, którą bohaterowie Jerozolimy wyzwolonej płynęli na Wyspy Szczęśliwe; Sorrento — popularna już w XIX w. miejscowość turystyczna w płd. Włoszech nad Morzem Śródziemnym, niedaleko Neapolu, miejsce urodzenia Torquato Tasso (1544–1595), wł. poety, autora poematu Jerozolima wyzwolona. [przypis edytorski]

złota miara — umiar, podstawa prezentowanej przez Horacego filozofii stoickiej. [przypis edytorski]

Złota Orda — dawne państwo mongolsko–tatarskie w okolicach gór Kaukazu i dorzecza Wołgi. Orda była czymś pośrednim między zmilitaryzowanym państwem a formą organizacji wojskowej. [przypis edytorski]

Złota — ulica w warszawskich dzielnicach Śródmieście i Wola. [przypis edytorski]

złote jabłko niezgody (mit. gr.) — złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” rzucone przez boginię niezgody Eris podczas wesela Tetydy i Peleusa, wywołało spór pomiędzy Herą, Afrodytą i Ateną. [przypis edytorski]

złotemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — dziś popr.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — dziś: złotymi. [przypis edytorski]

złote ostrogi, które Izoldy, Ginewry, Oriany przypinały niegdyś mężnym rycerzom — częścią ceremoniału pasowania na rycerza było przypięcie ostróg, dokonywane przez stojącego wyżej w hierarchii społecznej, czasami przez kobiety o wysokiej randze. [przypis edytorski]

złote ostrogi — nagroda ofiarowywana zasłużonemu rycerzowi. [przypis edytorski]

złotniczek (daw.) — uczeń złotnika, czeladnik złotniczy. [przypis edytorski]

złotnik Kuźma — postać historyczna, wzmiankowana w relacjach z podróży posłów papieskich, Benedykta Polaka i Giovanniego da Pian del Carpine. [przypis edytorski]

złotówka… grosik — w kongresowym Królestwie Polskim początkowo funkcjonował nadal polski system monetarny, od 1832 emitowano monety pol.-ros., następnie ros.-pol., z wybitą wartością równocześnie w rublach oraz w złotych (ówczesna złotówka = 15 kopiejek = 15/100 rubla, grosz = ½ kopiejki); od 1850 wybijano tylko monety czysto rosyjskie, jednak w języku potocznym utrzymały się nazwy „złotówka” i „grosz”. [przypis edytorski]

złoto ciągnione — złote nitki, którymi przetykano drogie tkaniny. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina ze złotych nitek. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina ze złotymi nitkami. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina z jedwabiu i złotych nici. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna, ze złotą nicią, tkanina. [przypis edytorski]

złotogłów — kosztowna tkanina ze złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — tkanina ze złotych nici. [przypis edytorski]

złotogłów — złota nić. [przypis edytorski]

złotogłowie (starop. forma) — dziś Msc.lp: (w) złotogłowiu. [przypis edytorski]

złotohełma Własto — mowa o Atenie. [przypis edytorski]

złotohław — złotogłów; tkanina jedwabna wyszywana metaliczną złotą nicią. [przypis edytorski]

złotojeść — posłonek, roślina o złocistożółtych kwiatach kształtu małych różyczek, występująca w suchych, dobrze nasłonecznionych miejscach, takich jak łąki i południowe stoki górskie. [przypis edytorski]

złotokosy (neol.) — o złotych warkoczach. [przypis edytorski]

złotolejcy — przydomek Aresa, boga wojny, pochodzący od lejców jego rydwanu bojowego. [przypis edytorski]

złotolitka — owad z rzędu błonkówek, o kolorowym, metalicznie lśniącym ciele. [przypis edytorski]

złotopiór a. złotka (biol.) — ptak z rzędu dzięciołowych zamieszkujący polany w tropikalnych lasach deszczowych Ameryki Środkowej i Południowej. [przypis edytorski]

Złoto Renu — pierwsza część tetralogii Wagnera Pierścień Nibelunga, wystawiona po raz pierwszy w 1869. [przypis edytorski]

Złotousty Jan — Jan Chryzostom (ok. 350–407), biskup Konstantynopola, znakomity kaznodzieja. [przypis edytorski]

złotowłosa Izolda, Meluzyna, Berta o Wielkiej Nodze — Izolda Złotowłosa: postać z celtyckiej legendy Dzieje Tristana i Izoldy; Meluzyna: postać z podań i legend francuskich, kobieta z wężowym lub rybim ogonem, czarodziejka; Bertrada z Laonu, znana też jako Berta o Wielkich Stopach a. łac. Regina pede aucae, tj. Królowa o gęsiej stopie (ok. 720–783): żona króla Franków Pepina Krótkiego, matka Karola Wielkiego; błogosławiona Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

złoto z hermijskiej głębiny — rzeka Hermos (dziś: Gediz w Turcji) w Azji Mniejszej, płynąca z gór Frygii przez równinę lidyjską i wpadająca do Zatoki Smyrneńskiej w okolicach Smyrny (dziś: Izmir) słynęła z tego, że w jej piaskach znajdowano złoto. [przypis edytorski]

Złoty Brzeg — Złote Wybrzeże, kolonia brytyjska nad Zatoką Gwinejską, utworzona w 1821, w 1957 uzyskała niepodległość i zmieniła nazwę na Ghana. [przypis edytorski]

Złoty Cielec — komedia Stanisława Dobrzańskiego z 1884 r. [przypis edytorski]

złoty cielec — w Biblii: wykonany ze złota kultowy posąg byczka (daw.: cielec) czczony przez Izraelitów jako wizerunek bóstwa podczas długiej nieobecności Mojżesza; przen.: symbol bogactwa, pieniądze. [przypis edytorski]

Złoty Czerwony (daw.) — określenie złotej monety obiegowej. [przypis edytorski]

Złoty Dom — Ca d'Oro, pałac uważany za najwspanialszy nad Canale Grande. [przypis edytorski]

Złoty Dom (łac. Domus Aurea) — nieukończona rzymska rezydencja cesarza Nerona, wzniesiona między wzgórzami Palatyn, Celius i Eskwilin po wielkim pożarze Rzymu. [przypis edytorski]

Złoty Dom Nerona (łac. Domus Aurea) — rozległy pałac cesarza Nerona, zbudowany w centrum Rzymu. [przypis edytorski]

Złotyj Lach — tu: iron. o bogatym Polaku. [przypis edytorski]