Przypisy

wodewil — komedia lub farsa z wstawkami w formie piosenek i scenek baletowych. [przypis edytorski]

wodewil — komediowe lub farsowe widowisko sceniczne, przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi. [przypis edytorski]

wodewil — komediowe lub farsowe widowisko sceniczne, przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi. [przypis edytorski]

wodewil — komiczne widowisko sceniczne przeplatane piosenkami. [przypis edytorski]

wodewil — lekki muzyczny utwór sceniczny ze śpiewami i tańcami. [przypis edytorski]

wodewil — lekki sceniczny utwór muzyczny z elementami śpiewu, baletu, tańca i pantomimy. [przypis edytorski]

w odezwie od redakcji pisał — w 12 nr „Życia” z 1899 r., od którego ze względów finansowych zachodzą zasadnicze zmiany: 1) przekształcono je na miesięcznik, 2) nakładcą zostaje Władysław Jaroszewski. Poza tym odchodzi z redakcji Wyspiański, a Stanisław Brzozowski (poeta) zostaje „reprezentantem «Życia» na Lwów”. [przypis edytorski]

wodogrzmot — wodospad. [przypis edytorski]

wodo-kaczka — pompa. [przypis edytorski]

w odwieczu — w dalekiej przyszłości. [przypis edytorski]

wody — dziś popr. forma N.lm: wodami. [przypis edytorski]

wody Gorgony — Gorgopis, jezioro, które miało znajdować się w okolicach Koryntu. [przypis edytorski]

wody letejskie (mit. gr.) — wody rzeki Lete płynącej w Hadesie; wypicie wody letejskiej przynosiło duszom zmarłych zapomnienie o przeszłym życiu. [przypis edytorski]

wody meockie — tu: Morze Azowskie. [przypis edytorski]

wody Syloh a. sadzawka Siloe a. sadzawka Siloam — mykwa znajdująca się niegdyś w Jerozolimie zasilana wodami strumienia Gichon (J 9,7). [przypis edytorski]

wodzą (daw.) — forma B.lp: wodzę; uzdę. [przypis edytorski]

wodza (daw.) — pas rzemienny połączony z wędzidłem. [przypis edytorski]

wodze — cugle a. lejce. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M.lm: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M. ln: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M.lp: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma W. lm.: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — lejce. [przypis edytorski]

wodze (…) obala — daw. forma odmiany, dziś: wodzów (tj. przywódców stada). [przypis edytorski]

wodze — tu: uprząż. [przypis edytorski]

wodzianka — wodnista zupa. [przypis edytorski]

wodzić (daw.) — prowadzić. [przypis edytorski]

wodzić się (starop.) — wieść się, powodzić się; fała (…) co się mu ondzie wodziła: chwała, która go tam spotykała. [przypis edytorski]

wodzić się — tu: przemieszczać się. [przypis edytorski]

wodzić się za łby — bić się, szarpać się między sobą. [przypis edytorski]

wodzić — tu w znaczeniu: prowadzać i opiekować się młodymi pisklętami. [przypis edytorski]

Wodzicki, Henryk (1813–1884) — wielokrotny poseł na Sejm Krajowy Galicji oraz do austriackiej Rady Państwa. [przypis edytorski]

wodzili się za łby — bili się. [przypis edytorski]

Wodziński, Antoni (1852–1928) — pisarz pol. i fr. (Les trois romans de Frédéric Chopin), tłumacz m.in. powieści Sienkiewicza. [przypis edytorski]

wodzowie skrzydlatego gmina (starop. forma) — archaniołowie. [przypis edytorski]

wo front (ros.) — na baczność. [przypis edytorski]

Wogezy (fr. Vosges) — tu: masyw górski z najwyższym szczytem Grand Ballon (1424 m. n.p.m.), położony w departamencie o tej samej nazwie, na terenie Lotaryngii (w płn.-wsch. części Francji). [przypis edytorski]

Wogezy — pasmo górskie we wschodniej Francji. [przypis edytorski]

w ogniowym ustalone harcie — wzmocnione przez hartowanie. [przypis edytorski]

w ogrodzie zwanym Akademią — był to gaj poświęcony herosowi ateńskiemu Akademosowi, stąd nazwa. [przypis edytorski]

wogzal (z ros. вокзал) — dworzec. [przypis edytorski]

wo ich stecke (niem.) — gdzie tkwię. [przypis edytorski]

Wo ich stehe, just da ist die Welt (niem.) — gdzie stoję, tam jest świat. [przypis edytorski]

Wo imia Otca i Syna, To nasza mołytwa… — refren wiersza Platona Kosteckiego pt. Nasza mołytwa, wyd. w 1861 w języku ruskim, alfabetem łacińskim. [przypis edytorski]

Wo ist das deutsche Vaterland (niem.) — gdzie jest niemiecka ojczyzna. [przypis edytorski]

Wo ist er? (niem.) — Gdzie on jest? [przypis edytorski]

Wo ist Meir (jid.) — gdzie jest Meir. [przypis edytorski]

Wojaczek, Rafał (1945–1971) — poeta (zaliczany do tzw. poetów wyklętych) oraz prozaik. [przypis edytorski]

wojaków — w wyd. z 1790 r.: obrońców kraju. [przypis edytorski]

wojażer (daw.) — podróżnik. [przypis edytorski]

wojaż (z fr.) — podróż. [przypis edytorski]

Wojciech Brudzewski (1446–1495) — łac. Albertus de Brudzewo, astronom i matematyk polski, czołowy przedstawiciel krakowskiej szkoły matematyczno-astronomicznej, filozof, pedagog, dyplomata; ukończył wydział nauk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, na której następnie zaczął wykładać matematykę, astronomię oraz filozofię Arystotelesa (studia teologiczne zakończył bakalaureatem), jego uczniami byli m.in.: Mikołaj Kopernik, Bernard Wapowski, Szymon z Sierpca, Michał z Wrocławia i Konrad Celtis; od 1494 r. przebywał w Wilnie na dworze wielkiego księcia litewskiego Aleksandra, jako jego sekretarz pełniąc misje dyplomatyczne; członek założonego przez humanistę niem. Konrada Celtisa towarzystwa literackiego „Sodalitas Litteraria Vistulana” („Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie”); przygotował grunt do podważenia systemu geocentrycznego w astronomii, wykazywał niezgodność wielu obserwacji z teorią Ptolemeusza, jako pierwszy stwierdził, że Księżyc porusza się po elipsie i że pozostaje zwrócony w stronę Ziemi zawsze tylko jedną stroną. [przypis edytorski]

Wojciech Jastrzębiec (1362–1436) — biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

Wojciech (łac. Adalbertus, niem. Adalbert; ok. 956–997) — święty chrześcijański; książę z czeskiego rodu Sławnikowiców, przez ojca spokrewniony z spokrewniony z Ottonami saskimi, a przez matkę z Przemyślidami; jako biskup praski stawiał sobie za cel zwalczyć wielożeństwo, promować celibat duchownych i zlikwidować handel niewolnikami, w czym napotkał znaczny opór; przebywał później jako mnich w klasztorze na Monte Cassino i w klasztorze benedyktyńskim świętych Aleksego i Bonifacego w Rzymie; ponownie wrócił na biskupstwo praskie, ale musiał je opuścić, wszedłszy w konflikt z księciem Bolesławem II Pobożnym z Przemyślidów, kiedy wystąpił (bezskutecznie) przeciw ukaraniu śmiercią żony jednego z możnowładców (z rodziny Wrszowców) za cudzołóstwo; w 966 r. wróciwszy do Rzymu zaprzyjaźnił się z Ottonem III, ale też dowiedział się, że większość jego rodziny została wymordowane przez Wrszowców w zemście za klątwę, którą ich obłożył; nie mając możliwości powrotu do Pragi, udał się z misją przez Polskę do Prus, gdzie poniósł śmierć męczeńską 23 kwietnia 997 r. [przypis edytorski]

Wojciechowski, Jakub (1884–1958) — robotnik, pamiętnikarz, literat. [przypis edytorski]

W Ojczyzny imię — w innej wersji tekstu wers ten brzmi: „Na Polski imię, na Jej cześć”. [przypis edytorski]

woje — dziś popr. forma B. lm: wojów, tj. wojowników. [przypis edytorski]

wojenne (daw.) — podatek na wypadek wojny. [przypis edytorski]

wojenny Pegaz — konceptystyczne określenie Pogoni, czyli herbu Litwy. [przypis edytorski]

wojewód — dziś popr. forma D. lm: wojewodów. [przypis edytorski]

wojewoda, kasztelan, podkomorzy — najwyższe rangą urzędy ziemskie daw. Rzeczpospolitej; wojewodowie i kasztelanowie wchodzili w skład Senatu. [przypis edytorski]

wojewoda podolski, mój antenat — Andrzej Maksymilian Fredro (ok. 1620–1679), wojewoda podolski (od 1676), barokowy pisarz polityczny i wojskowy, nazywany polskim Tacytem. [przypis edytorski]

wojewoda — tu: dowódca. [przypis edytorski]

wojewodzina Zylbergowa — popr.: Zybergowa, żona Jana Tadeusza Zyberga, wojewody brzesko-litewskiego. [przypis edytorski]

wojewodzinej — dziś popr. forma D.lp: wojewodziny. [przypis edytorski]

woje — wojownicy. [przypis edytorski]

wojłok — filc gorszego gatunku, produkowany głównie z runa owczego, stosowany przede wszytkim do produkcji dywanów, koców i podkładek pod siodła. [przypis edytorski]

wojłok — filc gorszego gatunku, produkowany z odpadów wełny. [przypis edytorski]

wojłok — gorszy gatunkowo filc. [przypis edytorski]

wojłokowy — zrobiony z kiepskiej jakości filcu. [przypis edytorski]

wojłok — rodzaj włochatego koca. [przypis edytorski]

wojłok (z tur.) — filc, gruby materiał ze zbitej wełny; tu: miękkie kapcie. [przypis edytorski]

wojna amerykańsko-meksykańska — wojna lądowa i morska pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Meksykiem, toczona w latach 1846–1848 na terenach od Kalifornii i Teksasu aż po obszary położone na płd. od meksykańskiej metropolii, oraz u wybrzeży obu oceanów. Bezpośrednią przyczyną wojny było przyłączenie w 1845 zbuntowanej meksykańskiej prowincji, Republiki Teksasu, jako 28. amerykańskiego stanu; Teksas funkcjonował od 1836 r. jako niezależne państwo, utworzone przez amerykańskich osadników, niezadowolonych z meksykańskiej administracji rządowej. W wyniku wojny Meksyk utracił połowę swojego terytorium. [przypis edytorski]

Wojna chocimska — poemat epicki Wacława Potockiego, opiewający zwycięstwo nad Turkami odniesione w 1621 przez Polskę pod Chocimiem. [przypis edytorski]

Wojna Cywilna (ang. American Civil War) — wojna, która toczyła się w latach 1861–1865 w Stanach Zjednoczonych Ameryki w wyniku secesji części skonfederowanych stanów na południu kraju (tzw. Konfederacja a. Południe), które wystąpiły z Unii a stanami północnymi (tzw. Unia a. Północ); inaczej: wojna secesyjna; wojnę rozpoczęło ostrzelanie przez konfederatów Fortu Sumter w zatoce Charleston w Karolinie Południowej, do którego doszło 12 kwietnia 1861 r., zaś zakończyła kapitulacja konfederatów 26 maja 1865 r. Jedną z najważniejszych zdobyczy wojny, która pochłonęła ponad 600 tys. ofiar, było zniesienie niewolnictwa aktem wydanym przez prezydenta Lincolna 22 września 1862 r. (Proklamacja Emancypacji) oraz wprowadzenie 13. poprawki do konstytucji Stanów Zjednoczonych, dotyczącej zniesienia niewolnictwa i robót przymusowych, a uchwalonej przez Kongres 31 stycznia 1865 r. [przypis edytorski]

wojna domowa w Anglii (1642–1648) — wojna domowa w Anglii pomiędzy zwolennikami króla Karola I a opozycją parlamentarną; zakończona zwycięstwem armii Parlamentu pod dowództwem Olivera Cromwella, ścięciem króla i ogłoszeniem Anglii republiką. [przypis edytorski]

wojna Dwóch Róż — tocząca się w Anglii w latach 1455–1485 wojna domowa o władzę pomiędzy rodem Yorków, których herbem była biała róża, a rodem Lancasterów, których herbem była czerwona róża. [przypis edytorski]

wojna francuska — zapewne chodzi o wojnę francusko-pruską 1870–1871. [przypis edytorski]

wojna grecko-turecka (1919–1922) — działania wojenne wywołane przez inwazję Grecji na tureckie wybrzeża zach. Azji Mniejszej, w celu zaanektowania obszarów zamieszkiwanych przez ludność grecką nieprzerwanie od 2500 lat; wojna zakończyła się przegraną Grecji i zawarciem traktatu w Lozannie (1923), który przewidywał m.in. postanowienia o wymianie ludności pomiędzy Grecją a Turcją, w wyniku czego tereny tureckie musiało opuścić ok. 1,5 mln Greków, zaś z Grecji wysiedlono ok. 250 tys. muzułmanów różnych narodowości. [przypis edytorski]

wojna Grzymalitów z Nałęczami — wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów. [przypis edytorski]

Wojna i pokój. Badanie podstawy i systemu prawa międzynarodowego — tytuł fr. La Guerre et la Paix, recherches sur le principe et la constitution du droit des gens, Paris: Dentu 1861. [przypis edytorski]

Wojna i pokój — powieść historyczna rosyjskiego pisarza Lwa Tołstoja, pisana w latach 1863–1869, często uznawana za rosyjską epopeję narodową. [przypis edytorski]

wojna japońska — wojna rosyjsko-japońska (1904–1905), toczona o panowanie na Dalekim Wschodzie, gł. w Korei; zakończona miażdżącym zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona światowych potęg. [przypis edytorski]

Wojna Jugurtyńska — dzieło historyka rzymskiego Salustiusza. [przypis edytorski]

wojna krymska (1853–1856) — wojna między Rosją a Turcją, którą wspierali Brytyjczycy, Francuzi i Królestwo Sardynii. [przypis edytorski]

wojna lamijska (323–322 p.n.e.) — toczona przez sprzymierzone państwa greckie (gł. Ateny i Związek Etolski) przeciwko Macedonii, wszczęta na wiadomość o śmierci Aleksandra III Wielkiego, w nadziei odzyskania niepodległości; jej nazwa pochodzi od długotrwałego oblężenia wojsk macedońskich w twierdzy Lamia; zakończyła się klęską Greków. [przypis edytorski]

wojna meksykańska — tu: wojskowa interwencja francuska w Meksyku w latach 1861–1867. [przypis edytorski]

Wojna między królem i ludem. — w wydaniu z 1816 r.: Wojna między królem i panami. [przypis edytorski]

Wojna Mnichów — tłumaczenie tytułu Monachomachii. [przypis edytorski]

wojna o następstwo tronu hiszpańskiego — wojna prowadzona w latach 1701–1714 pomiędzy Wielką Brytanią, Holandią, Austrią i Sabaudią a Francją, Hiszpanią, Bawarią i Kolonią o władzę nad Hiszpanią i dominację w Europie. [przypis edytorski]

wojna o sukcesję hiszpańską (1701–1714) — toczona pomiędzy Wielką Brytanią, Holandią, Austrią i Sabaudią a Francją, Hiszpanią, Bawarią i Kolonią o władzę nad Hiszpanią i jej posiadłościami po śmierci bezdzietnego króla Hiszpanii Karola II Habsburga; zakończona traktatem pokojowym w Utrechcie, na mocy którego Filip V (wnuk francuskiego króla Ludwika XIV) zachował tron Hiszpanii wraz z koloniami, zrzekając się jednocześnie praw do tronu Francji, zaś Ludwik XIV zrzekł się praw dynastycznych do Hiszpanii, co miało zapewnić zachowanie równowagi sił w Europie. [przypis edytorski]

wojna peloponeska (431–404 p.n.e.) — wielka wojna pomiędzy największymi ówczesnymi potęgami greckimi: Związkiem Morskim pod przewodnictwem Aten a Związkiem Peloponeskim pod przewodnictwem Sparty (Lacedemonu), toczona o hegemonię nad całą Grecją; wywołała ogromne zniszczenia, zakończyła się klęską i kapitulacją Aten. [przypis edytorski]

wojna podjazdowa — unikanie przez słabszą stronę głównych bitew i przeprowadzanie niespodziewanych ataków na niewielkie oddziały przeciwnika. [przypis edytorski]

wojna polsko-rosyjska (1632–1634) — konflikt zbrojny toczony między Rzeczpospolitą a Rosją, spowodowany próbą przejęcia przez Rosjan kontroli nad Bramą Smoleńską (równiną między pomiędzy Dźwiną i górnym Dnieprem), zakończony traktatem pokojowym zatwierdzającym nabytki Rzeczypospolitej przyznane jej w poprzedniej wojnie (1609–1618). [przypis edytorski]

wojna rosyjsko-japońska (1904–1905) — toczona o panowanie na Dalekim Wschodzie, gł. w Korei; zakończona miażdżącym zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona światowych potęg. [przypis edytorski]

wojna rosyjsko-japońska (8 lutego 1904 – 5 września 1905) — toczona pomiędzy Imperium Rosyjskim a Cesarstwem Japonii na Dalekim Wschodzie; rozpoczęta po zerwaniu stosunków dyplomatycznych, bez wypowiedzenia, w nocy z 8 na 9 lutego 1904 (26 na 27 stycznia wg kalendarza gregoriańskiego, używanego wówczas w Rosji) atakiem torpedowym japońskich niszczycieli na okręty rosyjskie zakotwiczone w bazie morskiej Port Artur; zakończona miażdżącym zwycięstwem Japonii; zła sytuacja gospodarcza i wojenne niepowodzenia Imperium Rosyjskiego spowodowały ogólnokrajowy spontaniczny zryw, tzw. rewolucję roku 1905: serię protestów, strajków i buntów w armii, które doprowadziły do ustępstw ze strony cara i liberalizacji życia politycznego. [przypis edytorski]

wojna rosyjsko-turecka (1828–1829) — toczona między Imperium Rosyjskim a Imperium Osmańskim, zakończona zwycięstwem Rosji i pokojem w Adrianopolu, na mocy którego Turcja uznawała rosyjski zabór Kaukazu (z lat 1801–28), oddawała Rosji ujście Dunaju i kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego, a także uznawała niepodległość Grecji. [przypis edytorski]

wojna rosyjsko-turecka (1877–1878) — Rosja poparła słowiańskie powstania narodowowyzwoleńcze na Bałkanach i chcąc odzyskać tereny utracone w wyniku wojny krymskiej oraz wzmocnić swoją pozycję w regionie, wypowiedziała Turcji wojnę. Stojąc na czele koalicji Rumunii, Serbii i Czarnogóry oraz ochotniczych oddziałów bułgarskich, toczyła walki z Turcją na Bałkanach i na Kaukazie. Wojna zakończyła się zwycięstwem Rosji i pokojem w San Stefano, na mocy którego powstało księstwo Bułgarii, zaś Rosja, Rumunia, Serbia i Czarnogóra powiększyły swoje terytoria kosztem Turcji. [przypis edytorski]

wojna scytyjska — tu przenośnie: walka prowadzona z wielkim okrucieństwem. [przypis edytorski]