Przypisy

Górski, Konrad (1895–1990) — historyk i teoretyk literatury, prof. nadzw. na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1934–1939), prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (1945–1950, 1956–1965), pracownik Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie (1950–1956); autor szeregu publikacji dotyczących romantyzmu polskiego (m.in. Juliusz Słowacki jako poeta aluzji literackiej 1959, Mickiewicz — Lelewel 1986, Mickiewicz — Towiański 1986, Adam Mickiewicz 1989, a także interesującej wczesnej rozprawy Mickiewicz jako historyk i krytyk czeskiej literatury 1926), opracowań kompendialnych i podręcznikowych (Historia literatury polskiej do r. 1863 1932; podręczniki dla liceum ogólnokształcącego z wypisami), a także m.in. Literatura a prądy umysłowe: studia i artykuły literackie (1938), Nacjonalizm a katolicyzm (1934), François Mauriac: studium literackie (1935) Grzegorz-Paweł: monografia z dziejów polskiej literatury ariańskiej XVI wieku (1927). [przypis edytorski]

góruje nad skarby — dziś: góruje nad skarbami. [przypis edytorski]

Góry Alabastrowe — w środkowej części Egiptu, na wschodnim brzegu Nilu w pobliżu Amarna, ok. 250 km na południe od Memfis, 50 km na południe od dzisiejszego al-Minja, znajdowały się eksploatowane przez Egipcjan od czasów Starego Państwa złoża trawertynu, jasnego kamienia zwanego egipskim alabastrem. [przypis edytorski]

Góry Albańskie — pasmo wulkaniczne w pobliżu Rzymu. [przypis edytorski]

góry Arfaixs — zapewne Góry Śnieżne. [przypis edytorski]

góry dyktejskie — góry na Krecie (od góry Dikte); wśród nich legendarna grota Zeusa. [przypis edytorski]

góry Efraim — fragment ziemi należącej do pokolenia Efraima, być może tym terminem określono obszar Wyżyny Judejskiej. [przypis edytorski]

góry harcyńskie — góry Harz; góry harceńskie. [przypis edytorski]

góry idajskie a. Ida — pasmo gór w pobliżu Troi; Ida we Frygii była poświęcona bogini-matce Kybele (Cybele) i stanowiła ośrodek jej kultu. [przypis edytorski]

Góry Kaukaskie a. Kaukaz — łańcuch górski na pograniczu płd.-wsch. Europy i płd.-zach. Azji. [przypis edytorski]

Góry Kołomyjskie — najwyższe pasmo górskie w Beskidach Wschodnich. [przypis edytorski]

Góry Księcia Yorku — wg History of the British Colonies. Possessions in Africa and Australia (1835) grzbiet górski położony na płd. brzegu rzeki Oranje, ok. 22 stopnia dł. geogr. zach.; zapewne okolice ob. Neusbergu. [przypis edytorski]

Góry Księżycowe — góry w środkowej Afryce, które geograf Ptolemeusz z Aleksandrii uważał za źródło Nilu. Współcześnie identyfikowane z masywem Ruwenzori. [przypis edytorski]

góry libańskie — Liban, państwo położone między Syrią a Izraelem, wziął swą nazwę od słowa oznaczającego „biel”, a odnoszącego się do ośnieżonych szczytów tamtejszych gór. [przypis edytorski]

góry — m.in. Świnica, Kościelec, Kozi Wierch i Granaty. [przypis edytorski]

Góry — oficjalna nazwa części wsi Dąbrowica. [przypis edytorski]

Góry przyjmujcie ludkom pokój, i pagórki, spuszczajcie im sprawiedliwość — Ps 71, 3. [przypis edytorski]

Góry Rumbijskie — dziś: góry Rumpi: ang. Rumpi Hills, fr. Monts Rumpi. [przypis edytorski]

Góry Świętokrzyskie — niski łańcuch górski w płd.-wsch. Polsce. [przypis edytorski]

Góry Trackie — góry w Tracji, krainie na południe od Dunaju (dzisiejsza Bułgaria). [przypis edytorski]

Góry Trentyńskie — część Alp, położona we Włoszech, w regionie Trydent-Górna Adyga, w prowincji Trydent. [przypis edytorski]

Górzański, Jerzy (1938–2016) — poeta, prozaik, autor słuchowisk radiowych, związany z Orientacją Poetycką Hybrydy. [przypis edytorski]

góźdź (gw.) — gwóźdź. [przypis edytorski]

Go ahead! (ang.) — Naprzód! [przypis edytorski]

go ahead (ang.) — naprzód. [przypis edytorski]

Goa — terytorium na zachodnim wybrzeżu Indii; od 1510 kolonia portugalska; w 1961 wcielone siłą do Indii, ob. stan Indii; inkwizytorzy z Goa: od 1560 działał w Goa trybunał inkwizycji portugalskiej, instytucji do ścigania heretyków i konwertytów wzorowanej na inkwizycji hiszpańskiej. [przypis edytorski]

Goa — terytorium na zach. wybrzeżu Indii; od 1510 kolonia portugalska; w 1961 wcielone siłą do Indii, ob. stan Indii; auto da fé w Goa: od 1560 działał w Goa trybunał inkwizycji portugalskiej, instytucji do ścigania heretyków i konwertytów wzorowanej na inkwizycji hiszpańskiej. [przypis edytorski]

gobelin — dekoracyjna tkanina przypominająca dzieło malarskie. [przypis edytorski]

gobelin — tkanina dekoracyjna przedstawiająca jakąś scenę na podobieństwo obrazu. [przypis edytorski]

Gobeliny, Sèvres, La Savonnerie i Drukarnia Królewska — francuskie manufaktury królewskie, założone w XVII i XVIII wieku; Gobeliny: paryska manufaktura gobelinów; Sèvres: na obrzeżach Paryża, siedziba manufaktury produkującej porcelanę; La Savonnerie: paryska manufaktura dywanów; Drukarnia Królewska: paryska drukarnia. [przypis edytorski]

Gobineau, Arthur (1816–1882) — fr. dyplomata, powieściopisarz i filozof; obecnie znany gł. z dzieła L'Essai sur Vinegalite des races humaines (1854), w którym przedstawił teorię „aryjskiej pasy panów”, wywierając wielki wpływ na rasizm niemiecki. [przypis edytorski]

Gobineau de, Joseph Arthur de (1816–1882) — francuski pisarz, filozof, dyplomata; autor tezy o wyższości rasowej Germanów, stąd uważany jest za twórcę doktryny rasizmu. [przypis edytorski]

gobulys — gobumas, gobšumas. [przypis edytorski]

Gocihar — meteor bądź ognista kometa. [przypis edytorski]

Goci — jedno z największych plemion germańskich, mówiące językiem gockim. Tu mowa o ich odłamie zwanym Wizygotami. Wskutek działalności misyjnej Wulfili Wizygoci w IV w. przyjęli chrześcijaństwo wyznania ariańskiego. W V w. najechali cesarstwo rzymskie, złupili Rzym i podbili płd.-zach. prowincje rzymskie, tworząc królestwo ze stolicą w Tuluzie, obejmujące płd.-zach. Galię i większość Hiszpanii. W pocz. VI w. wyparci z Galii przez Franków, przenieśli stolicę do Toledo (542). W VIII w. ich królestwo zostało podbite przez muzułmanów z Afryki płn. [przypis edytorski]

Goci — jedno z największych plemion germańskich, mówiące językiem gockim; tu mowa o ich odłamie zwanym Wizygotami; w V w. najechali cesarstwo rzymskie, złupili Rzym i podbili płd.-zach. prowincje rzymskie, tworząc królestwo ze stolicą w Tuluzie, obejmujące płd.-zach. Galię i większość Hiszpanii; w pocz. VI w. wyparci z Galii przez Franków, przenieśli stolicę do Toledo; w VIII w. ich królestwo zostało podbite przez muzułmanów z Afryki Płn. [przypis edytorski]

Goci (łac. Gutones a. Gotones) — jedno z potężnych plemion germańskich, mówiące językiem gockim; swoją migrację mieli rozpocząć za panowania wymienianego w źródłach hist. króla Beriga; w wędrówkę po Europie ruszyli na początku I w. n.e. z płd. terenów Płw. Skandynawskiego, osiedlając się początkowo na płd. wybrzeżu Bałtyku, gdzie na przełomie I i II w. n.e. współtworzyli kulturę wielbarską; następnie Goci; łącząc się z innym, pokrewnym plemieniem germańskim Gepidów; zajęli środkowy obszar Pomorza, Krajnę (położony nad Notecią obszar pograniczny między Wielkopolską a Kaszubami), płn. Wielkopolskę, Wysoczyznę Elbląską oraz zach. cz. Pojezierza Mazurskiego; w III w. Goci (wędrując wzdłuż Wisły i Bugu) zaznaczyli swoją obecność na płn. Mazowszu, Podlasiu, Polesiu i Lubelszczyźnie; na pocz. III w. n.e., za Filimera (piątego króla po Berigu) rozpoczął się nowy etap peregrynacji Gotów: sprzymierzywszy się z kilkoma innymi ludami podążyli w kierunku płd.-wsch., zostawiając na swym szlaku kulturę czerniachowską (dziś: w Ukrainie) i kulturę Sîntana Mureş (dziś: tereny Mołdawii i Rumunii), by w poł. III w. dotrzeć nad Morze Czarne w rejonie ujścia Dniestru i Bohu. Znalazłszy się w ten sposób w sąsiedztwie prowincji rzymskich, Goci rozpoczęli kolejny etap: zbrojnej ekspansji na tereny cesarstwa. Począwszy od pierwszej wyprawy w 239 r. n.e. (odpartej przez Rzym), Goci toczyli wojny z legionami rzym.; udało im się opanować część miast w rejonie Morza Czarnego. W IV w. Goci podzieli się wzdłuż biegu Dniestru na dwie grupy: żyjących na terenach na wschód od rzeki Ostrogotów oraz zasiedlających obszary na zachodnim brzegu Wizygotów. Ok. 376 r. Ostrogotów zaatakowali i pokonali Hunowie sprzymierzeni z Alanami; wkrótce też Hunowie podporządkowali sobie Wizygotów (część z nich schroniła się w Karpatach i Tracji, zakładając nowe osiedla). Następnie Ostrogoci zajęli Panonię (prowincję rzym. usytuowaną między rzekami Sawa i Dunaj; w staroż. Między Dalmacją, Italią a Noricum na zach., Mezją i Dacją na wsch.; dziś: tereny zach. Węgier, wsch. Austrii, płn. Chorwacji, Słowenii oraz płn.-zach. Serbii); z tego stanowiska w sojuszu z Bizancjum zaatakowali Italię i utworzyli królestwo ze stolicą w Rawennie; w VI w. zostali pokonani przez Bizancjum, ostatecznie ich tereny opanowali Longobardowie. Wizygoci natomiast prowadzeni przez Alaryka najechali cesarstwo i w 410 r. złupili Rzym i podążyli dalej, by utworzyć królestwo ze stolicą w Tuluzie (dziś: na terenach płd.-zach. Francji); wypierani przez Franków, osiedlili się w Hiszpanii, ostatecznie w VIII w. ich królestwo zostało podbite przez Arabów. Ze źródeł starożytnych najwięcej informacji dostarcza tzw. Getica (De origine actibusque Getarum), dzieło historyka z VI w. Jordanesa, prawdopodobnie pochodzenia germańskiego (gockiego a. alańskiego). [przypis edytorski]

gocki — tu: gotycki, charakterystyczny dla archit. stylu gotyckiego. [przypis edytorski]

godali (gw.) — gadali, mówili. [przypis edytorski]

Goddam (ang.) — cholera (przekleństwo). [przypis edytorski]

goddam (ang.) — przekleństwo: cholera. [przypis edytorski]

Goddam (ang.) — przekleństwo (God damn). [przypis edytorski]

God damn — angielskie przekleństwo. [przypis edytorski]

Goddam you! Pest on you! (ang.) — Niech cię szlag trafi! Zaraza na ciebie! [przypis edytorski]

goddam (z ang. goddamn) — przekleństwo: cholera. [przypis edytorski]

Goddard, Lyon, Oberth — Robert Goddard (1882–1945): amerykański inżynier i fizyk, pionier techniki rakietowej, zbudował pierwszą rakietę na paliwo ciekłe (1926); Darwin Oliver Lyon: enigmatyczny amerykański rywal Goddarda, zapewne szarlatan, w latach 20. i 30. XX w. często informował prasę europejską o swoich sensacyjnych planach i eksperymentach w Europie i Afryce z rakietami wysokiego pułapu; Hermann Oberth (1894–1989): austriacko-niemiecki fizyk i wynalazca, pionier techniki rakietowej i wizjoner eksploracji kosmosu, w latach 30. jego asystentem, a później współpracownikiem był Wernher von Braun. [przypis edytorski]

god — dziś popr. D.lp: godów; gody: wesele, okres świąteczny. [przypis edytorski]

Godebski, Cyprian (1765–1809) — poeta i prozaik, pułkownik wojska polskiego, redaktor „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, wolnomularz; zainicjował nurt literatury ściśle związanym z walką wyzwoleńczą, twórca ideału żołnierza-poety. [przypis edytorski]

Godebski, Cyprian (1835–1909) — polski rzeźbiarz, autor m.in. warszawskiego pomnika Adama Mickiewicza, sporą część życia spędził we Francji. [przypis edytorski]

Goded, Manuel (1882–1936) — hiszpański generał, jedna z kluczowych postaci w lipcowej rebelii przeciwko Drugiej Republice Hiszpańskiej; dowodził powstaniem wojskowym w Barcelonie; schwytany i stracony przez rząd republikański. [przypis edytorski]

Godfryd de Bouillon — jeden z przywódców I wyprawy krzyżowej, w 1099 r. zdobył Jerozolimę. [przypis edytorski]

Godfryd — tu: bohater popularnego w czasach romantyzmu poematu heroicznego Jerozolima wyzwolona (1575), włoskiego poety Torquato Tasso. [przypis edytorski]

Godin de Sainte Croix — französischer Offizier, Geliebter der Brinvilliers, wurde als ihr Komplize verhaftet. [przypis edytorski]

godło lilii — stylizowane lilie stanowiły herb królów francuskich z rodu Andegawenów, w tym także dynastii Walezjuszy. [przypis edytorski]

godło Wulkana — tj. znak zdradzanego męża; Wulkan (w mit. gr. Hefajstos) był mężem bogini miłości, Wenery (w mit. gr. Afrodyty). [przypis edytorski]

Godlewski, Franciszek (ok. 1834–1863) — uczestnik powstania styczniowego, spiskowiec, członek Komitetu Centralnego Narodowego. Poległ w bitwie pod Rawą. [przypis edytorski]

godnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: godnymi. [przypis edytorski]

godnie (daw.) — mocno, solidnie. [przypis edytorski]

godnie (daw.) — porządnie, solidnie. [przypis edytorski]

godniejszy (daw.) — solidniejszy. [przypis edytorski]

godniejszy (starop. forma) — godniejsi (lm). [przypis edytorski]

godniej — tu: lepiej. [przypis edytorski]

godnie święta — Boże Narodzenie. [przypis edytorski]

godnie — tu: mocno, solidnie. [przypis edytorski]

godnie wyonaczył — mocno wymęczył. [przypis edytorski]

godnik — grudzień. [przypis edytorski]

godniście mego widzenia i słuchu — sens: godni jesteście widzieć mnie i słyszeć. [przypis edytorski]

godno — dziś popr. forma przysłówka: godnie. [przypis edytorski]

godność Para — tytuł wysokiej szlachty i duchowieństwa, w latach 1814–1848 tytuł członka wyższej izby parlamentu francuskiego. [przypis edytorski]

Godność rycerska płuży tylko na lądzie — ang. Knighthood is for the land: godność rycerska jest dobra na lądzie. [przypis edytorski]

godność — tu: nazwisko. [przypis edytorski]

godny (daw.) — mocny, solidny. [przypis edytorski]

godny (daw.) — porządny, solidny. [przypis edytorski]

godny (gw.) — popr. forma Msc. lp.: godnej. [przypis edytorski]

Godnym wydał mi się człowiek i dojrzałym ku ziemskiej treści życia; gdym jednak żonę jego ujrzał, wydała mi się ziemia domem obłąkanych — F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, Mowy Zaratustry: O dziecku i o małżeństwie, tłum. W. Berent. [przypis edytorski]

Godny pamięci jest on sąd Salomona króla izraelskiego wielce mądrego, który był o żywym dziecięciu między dwiema niewiastami uczynił — 1. Król. 3, 25-26. [przypis edytorski]

godojamas — garbinamas. [przypis edytorski]

godos (gw.) — gadasz, mówisz. [przypis edytorski]

godoti — gerbti. [przypis edytorski]

godować (daw.) — ucztować. [przypis edytorski]

godownicy (gw.) — weselnicy; goście weselne; por. daw. gody: wesele. [przypis edytorski]

godownik (daw.) — biesiadnik. [przypis edytorski]

godownik (daw.) — tu: miejsce biesiady, uczty; por. gody: uroczystości, zwłaszcza weselne, połączone zwykle z ucztowaniem i zabawą. [przypis edytorski]

godownik — gość weselny, biesiadnik. [przypis edytorski]

godowy (daw.) — świąteczny; odświętny. [przypis edytorski]

godowy (daw.) — świąteczny. [przypis edytorski]

godowy (daw.) — weselny. [przypis edytorski]

godowy — tu: świąteczny, biesiadny. [przypis edytorski]

Godoy, Manuel (1767–1851) — hiszpański szlachcic i polityk, znany jako „książę Pokoju”, ulubieniec hiszpańskich Burbonów Karola IV i Marii Ludwiki; pierwszy sekretarz stanu (1792–1798) oraz wpływowa szara eminencja w latach 1800–1808. [przypis edytorski]

Godoy y Álvarez de Faria Sanchez Ríos Zarzosa, Manuel (1767–1851) — hiszpański szlachcic i polityk, domniemany kochanek królowej Marii Ludwiki. [przypis edytorski]

godujący — świętujący. [przypis edytorski]

goduoti — būti godžiam, šykštėti. [przypis edytorski]

Godwin Shelley, Mary (1797–1851) — angielska poetka i pisarka romantyczna, autorka Frankensteina, czyli współczesnego Prometeusza; druga żona Shelleya. [przypis edytorski]

Gody — Boże Narodzenie. [przypis edytorski]

Gody (daw., gw.) — święta Bożego Narodzenia albo okres od Bożego Narodzenia (25 grudnia) do Trzech Króli (6 stycznia). [przypis edytorski]

gody (daw., gw.) — święto; wesele. [przypis edytorski]

gody (daw.) — święta. [przypis edytorski]

gody (daw.) — święto. [przypis edytorski]

gody (daw.) — święto; tu: wesele. [przypis edytorski]

gody (daw.) — święto, uroczystość. [przypis edytorski]