Przypisy

kartacz — pocisk artyleryjski, używany od XV do XIX w., złożony z dużej liczby małych kul ołowianych. [przypis edytorski]

kartacz — pocisk artyleryjski używany od XVI do połowy XX w. [przypis edytorski]

kartacz — pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu; używany do XIX w., zastąpiony szrapnelami i pociskami odłamkowymi. [przypis edytorski]

kartacz — pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu; używany do XIX w. [przypis edytorski]

kartacz — tu: pocisk artyleryjski; dawniej: pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu, używany do XIX w. [przypis edytorski]

kartacz (z niem. Kartätsche) — daw. pocisk artyleryjski; składał się z lekkiej obudowy wypełnionej drobniejszymi kulami ołowianymi, przy wystrzale obudowa roztapiała się, a ołowiane pociski osiągały znaczne pole rażenia. [przypis edytorski]

kartacz (z niem. Kartätsche) — tu: pocisk; daw. pocisk artyleryjski o charakterystycznej budowie: w lekkiej obudowie kryjący do kilkuset tzw. lotek (początkowo były to niewielkie kamienie, później pociski ołowiane), co powodowało, że podczas strzału obudowa pękała, a lotki siały spustoszenie wśród piechoty przeciwnika na dość dużym obszarze; kartaczy używano od połowy XV w. do XIX w.; w literaturze polskiej znajduje się opis wybuchu kartacza zapisany został m.in. w Reducie Ordona Mickiewicza. [przypis edytorski]

Kartaga właśc. Kartagina (łac. Carthago) — założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan z Tyru staroż. miasto-państwo w Afryce Płn., u wybrzeża Morza Śródziemnego (w pobliżu dzisiejszego Tunisu); ważny ośrodek handlowy i polityczny. Szczyt rozwoju Kartaginy przypadł na III w. p.n.e., po czym w wyniku tzw. wojny punickich, między Kartaginą a Rzymem, miasto zostało unicestwione w 146 p.n.e. przez armię rzym. pod wodzą Scypiona Afrykańskiego Młodszego; po kilkudziesięciu latach Kartagina odrodziła się jako rzym. kolonia, nigdy nie odzyskała nawet w części poprzedniego znaczenia. [przypis edytorski]

Kartagena — miasto portowe w płd.-wsch. Hiszpanii, w regionie Murcji. [przypis edytorski]

Kartagina — miasto fenickie na wybrzeżu Afryki (w miejscu, gdzie dziś leży Tunis), stolica imperium morskiego, pokonanego przez Rzymian ostatecznie w 146 r. p.n.e. [przypis edytorski]

Kartagina — staroż. państwo-miasto na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego (w pobliżu dzisiejszego Tunisu), założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan z Tyru; od VI wieku p.n.e. najpotężniejsze państwo nad Morzem Śródziemnym; od III w. p.n.e. Kartagina prowadziła serię wojen z Rzymem (tzw. wojny punickie), ostatecznie została pokonana i zburzona w 146 p.n.e. [przypis edytorski]

Kartagina — staroż. państwo-miasto na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego (w pobliżu dzisiejszego Tunisu), założone wg legendy przez królową Tyru Dydonę w IX w. p.n.e.; od VI wieku p.n.e. najpotężniejsze państwo nad Morzem Śródziemnym, od III w. p.n.e. Kartagina prowadziła ustawiczne wojny z Rzymem, ostatecznie została zburzona w 146 p.n.e., później odrodziła się jeszcze jako rzymska kolonia. [przypis edytorski]

Kartagina — starożytne miasto-państwo w płn. Afryce, położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

Kartagina — starożytne miasto w Afryce Północnej, na wybrzeżu Morza Śródziemnego, założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan. [przypis edytorski]

Kartagina — starożytne miasto, założone przez Fenicjan w Afryce Północnej; stolica imperium kartagińskiego, zniszczonego przez Rzymian. [przypis edytorski]

Kartaginianie tę ustawę mieli — Arystoteles, Oeconomia. [przypis edytorski]

kartan a. kartaun — większego kalibru działo oblężnicze do kruszenia murów, używane w XVI–XVII w. [przypis edytorski]

karta na mieszkanie — ogłoszenie o mieszkaniu do wynajęcia. [przypis edytorski]

Karta Narodów Zjednoczonych — umowa międzynarodowa podpisana przez kraje członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., określająca cele organizacji i zasady jej funkcjonowania. [przypis edytorski]

karta okrętowa (daw.) — bilet na podróż statkiem. [przypis edytorski]

Karta ONZ, właśc. Karta Narodów Zjednoczonych — umowa międzynarodowa podpisana przez kraje członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r. określająca cele organizacji i zasady jej funkcjonowania. [przypis edytorski]

karta (starop.) — tu: mapa. [przypis edytorski]

karta — tu: karta wizytowa, dziś: wizytówka. [przypis edytorski]

karta — tu: mapa. [przypis edytorski]

karta — tu: weksel; dokument poświadczający zaciągnięcie pożyczki. [przypis edytorski]

kartauna — rodzaj działa ładowanego od przodu. [przypis edytorski]

kartauna (z niem.) — działo oblężnicze o długiej lufie. [przypis edytorski]

kartauna (z niem.) — działo oblężnicze o długiej lufie; tu D. lm utworzony jak dla rzecz. r.m. [przypis edytorski]

karta wizytowa — dziś: wizytówka. [przypis edytorski]

kart blanż (zniekszt. fr. carte blanche) — czysta karta; dokument (np. plenipotencja) wystawiony w pełnym zaufaniu, bez wypełniania szczegółowych danych; nieograniczone pełnomocnictwo, wolna ręka, używane pot. donner carte blanche w znaczeniu: dać swobodę działania. [przypis edytorski]

kartel (ekon.) — porozumienie przedsiębiorstw jednej branży mające na celu ochronę wspólnych interesów. [przypis edytorski]

kartel (ekon.) — porozumienie wielkich przedsiębiorstw określonej gałęzi przemysłu mające na celu zmonopolizowanie rynku. [przypis edytorski]

kartelusz (daw., ze śrdw. łac. cartellus: kartka) — kawałek zapisanego papieru (np. liścik, kwitek, afisz); pismo z wyzwaniem na pojedynek. [przypis edytorski]

kartelusz (daw., z łac.) — kawałek zapisanego papieru; kartka; ogłoszenie. [przypis edytorski]

kartelusz (z fr.) — liścik, bilecik. [przypis edytorski]

Kartezjusz (1596–1650) — właśc. René Descartes; francuski filozof i matematyk, prekursor geometrii analitycznej, zwolennik racjonalizmu w filozofii. [przypis edytorski]

Kartezjusz (1596–1650) — właśc. René Descartes, francuski uczony: matematyk, fizyk i filozof. [przypis edytorski]

Kartezjusz (1596–1650) — właśc. René Descartes; fr. filozof, matematyk i fizyk. W Rozprawie o metodzie (1637) prezentował racjonalizm i skrajny sceptycyzm; głosił dualizm filozoficzny, tj. istnienie dwóch rodzajów substancji: fizycznej (materia, ciało) i duchowej (duch). [przypis edytorski]

Kartezjusz (1596–1650) — właśc. René Descartes; fr. filozof, matematyk i fizyk. W Rozprawie o metodzie (1637) prezentował racjonalizm i skrajny sceptycyzm; głosił dualizm filozoficzny, tj. istnienie dwóch rodzajów substancji: fizycznej (materia, ciało) i duchowej (duch). [przypis edytorski]

Kartezjusz — René Descartes (1596–1650), francuski fizyk, matematyk i filozof, prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. W swoich rozważaniach wyszedł z założenia, że wobec każdego stwierdzenia możliwe jest sformułowanie twierdzenia przeciwnego. W wątpliwość nie można poddać tylko samego wątpienia, które jest aktem myśli, zatem musi istnieć też ktoś, kto te myśli formułuje: dubito ergo cogito ergo sum (łac.: wątpię, więc myślę, więc jestem). Posługując się metodą dedukcji, zbudował najważniejszy od czasów Arystotelesa system filozoficzny, zawarty w jego Rozprawie o metodzie (Discours de la Méthode, 1637); prezentował w tym dziele racjonalizm i skrajny sceptycyzm; głosił dualizm filozoficzny, tj. istnienie dwóch rodzajów substancji: fizycznej (materia, ciało) i duchowej (duch). Esej Geometria (La Géometrie) stanowił część pierwszego wyd. Rozprawy o Metodzie, później publikowany osobno i traktowany jako odrębny traktat. [przypis edytorski]

Kartezjusz — René Descartes (1596–1650), francuski fizyk, matematyk i filozof, prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. W swoich rozważaniach wyszedł z założenia, że wobec każdego stwierdzenia możliwe jest sformułowanie twierdzenia przeciwnego. W wątpliwość nie można poddać tylko samego wątpienia, które jest aktem myśli, zatem musi istnieć też ktoś, kto te myśli formułuje: dubito ergo cogito ergo sum (łac. wątpię więc myślę, więc jestem). Posługując się metodą dedukcji zbudował najważniejszy od czasów Arystotelesa system filozoficzny, zawarty w jego Rozprawie o metodzie (1637). [przypis edytorski]

Kartezjusz — René Descartes (1596–1650), francuski fizyk, matematyk i filozof, prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. W swoich rozważaniach wyszedł z założenia, że wobec każdego stwierdzenia możliwe jest sformułowanie twierdzenia przeciwnego. W wątpliwość nie można poddać tylko samego wątpienia, które jest aktem myśli, zatem musi istnieć też ktoś, kto te myśli formułuje: dubito ergo cogito ergo sum (łac. wątpię więc myślę, więc jestem). Posługując się metodą dedukcji zbudował najważniejszy od czasów Arystotelesa system filozoficzny, zawarty w jego Rozprawie o metodzie (1637). [przypis edytorski]

Kartezjusz właśc. Descartes, René (1596–1650) — fizyk, matematyk i filozof fr., prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. W swoich rozważaniach wyszedł z założenia, że wobec każdego stwierdzenia możliwe jest sformułowanie twierdzenia przeciwnego. W wątpliwość nie można poddać tylko samego wątpienia, które jest aktem myśli, zatem musi istnieć też ktoś, kto te myśli formułuje: dubito ergo cogito ergo sum (łac. wątpię więc myślę, więc jestem). Posługując się metodą dedukcji zbudował najważniejszy od czasów Arystotelesa system filozoficzny, zawarty w jego Rozprawie o metodzie (1637). [przypis edytorski]

Kartezjusz, właśc. René Descartes (1596–1650) — francuski filozof, fizyk i matematyk; prekursor geometrii analitycznej; zwolennik racjonalizmu w filozofii, zwany ojcem europejskiej filozofii nowożytnej. [przypis edytorski]

Kartezjusz, właśc. René Descartes (1596–1650) — francuski filozof, matematyk i fizyk, prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. [przypis edytorski]

Kartezjusz — właśc. René Descartes (1596–1650), fr. filozof, matematyk i fizyk. [przypis edytorski]

Karthago — Kartagina. [przypis edytorski]

kartik a. kartika — ósmy miesiąc kalendarza indyjskiego, przypada w październiku i/lub listopadzie. [przypis edytorski]

kartka papieru — dziś popr.: kartka. Wyrażenie „kartka papieru” stanowi błąd logiczny (tautologiczny). [przypis edytorski]

Kartki z życia kobiety — powieść Kisielnickiej, opublikowana w 1890 roku. [przypis edytorski]

Kartoffeln essen… nicht Brot (niem.) — Jedzą ziemniaki, nie chleb. [przypis edytorski]

kartoflarzów — dziś popr. forma D. lm: kartoflarzy. [przypis edytorski]

kartofle dowożą się — dziś popr.: kartofle dowozi się. [przypis edytorski]

kartomis — kortomis. [przypis edytorski]

kartonaż — wyrób z kartonu lub tektury. [przypis edytorski]

kartonowy — tu: perkalowy. [przypis edytorski]

kartoszka (z ros.) — kartofel. [przypis edytorski]

kartować (daw.) — knuć, planować coś w tajemnicy przed kimś. [przypis edytorski]

kartownik (daw.) — karciarz, hazardzista. [przypis edytorski]

kartownik — karciarz. [przypis edytorski]

kartun — gatunek perkalu. [przypis edytorski]

kartun — gatunek perkalu; tu mowa o szlafroku ojca. [przypis edytorski]

Kartusz — niejasne. [przypis edytorski]

kartuz — członek zakonu o surowej regule, będącego zrzeszeniem pustelników oddających się w samotności modlitwie, kontemplacji i ograniczaniu swych potrzeb, jednak raczej nie samoumartwieniu przez biczowanie. Nazwa pochodzi od miejscowości Charteuse (łac. Carthusia) k. Grenoble we Francji, gdzie w XI w. powstał pierwszy klasztor zakonu, założony przez św. Brunona. [przypis edytorski]

kartuziański — dziś: kartuski; kartuzi to zakon o surowej regule, założony w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. [przypis edytorski]

kartuzi — kontemplacyjny zakon katolicki. [przypis edytorski]

kartuzi — rzymskokatolicki zakon, powstał we Francji na początku XI wieku. [przypis edytorski]

Kartuzi — surowy zakon (zarówno męski, jak i żeński), założony w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. Od innych zakonów różni się tym, że mnisi, by przebywać w samotności, mieszkają w osobnych domkach, nie zaś w jednym budynku klasztornym. [przypis edytorski]

kartuz — mnich katolicki z zakonu o surowej regule; pustelnik. [przypis edytorski]

kartuzowie — zakon kontemplacyjny o surowej regule, zał. w XI w. we Francji. [przypis edytorski]

kart — w oryg. niem. Schild: szyld, wizytówka, tabliczka. [przypis edytorski]

karty saraceńskie — dawna nazwa kart tarota. [przypis edytorski]

kartys — čia: nukirstas medis. [przypis edytorski]

karūmenė — dab.: kariuomenė. [przypis edytorski]

karuonis — pakaroklis. [przypis edytorski]

karuzela przy murze warszawskiego getta — obraz karuzeli przy murach getta i bawiących się ludzi w czasie, kiedy po drugiej stronie Niemcy tłumią pierwsze w Warszawie powstanie, a z płonących domów wyskakują Żydówki i Żydzi, przewija się przez wspomnienia i dzienniki zarówno autorów pochodzenia polskiego, jak i żydowskiego. Henryk Rudnicki, ukrywający się po tzw. aryjskiej stronie (czyli poza gettem) tak opisuje swoje odczucia: „Wyszedłem na miasto (…), aby spojrzeć na płonące getto. Pierwsze co mi się rzuciło w oczy, to były kręcące się ludźmi oblepione — karuzele. Tak, kręcące się w gęstym dymie płonących obok kamienic — karuzele. O miedzę oddaleni płonęli żywi ludzie, a o miedzę od płonących — zabawa. […] Tłumy podniecone ciekawością spieszyły z całego miasta, aby przypatrzeć się płonącej dzielnicy” (cytat za portalem sprawiedliwi.org.pl). Od strony getta, ukryty w schronie, reakcje warszawiaków obserwował Symcha Binem Motyl: „Przez szyby wychodzące na ogród Krasińskich widziało się dachy domów stojących po drugiej stronie ogrodu. A na tych dachach siedzieli ludzie, Polacy i przyglądali się temu, co się u nas dzieje. Oglądali nas mniej więcej tak jak Rzymianie z czasów Nerona oglądali »żywe pochodnie« utworzone z palonych żywcem chrześcijan”. Najbardziej znanym literackim opracowaniem tego motywu jest wiersz Czesława Miłosza Campo di Fiori. [przypis edytorski]

karuzel (daw.) — karuzela; dawna konna zabawa rycerska. [przypis edytorski]

Karuzel — spolszczona nazwa od: Le Place du Carrousel. [przypis edytorski]

karvošius — rankovių atraita. [przypis edytorski]

Karwaci — Chorwaci. [przypis edytorski]