Przypisy

chatranka (gw. środ., z jid.) — patrol policyjny; przeszukanie policyjne. [przypis edytorski]

Chatterton, Thomas (1752–1770) — angielski poeta preromantyzmu, autor rzekomo średniowiecznych ballad; pozbawiony stałego zawodu i głodujący, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

chaty były (…) wybielone — w dawnych czasach bielono wewnętrzne jak i zewnętrzne ściany chałup wapnem. Miało to na celu wydłużenie trwałości drewna oraz ozdabiało budynek. [przypis edytorski]

Chaucer, Geoffrey (1343–1400) — najwybitniejszy poeta angielski epoki średniowiecza, zwany „ojcem poezji angielskiej”; autor m.in. romansu wierszem Troilus i Kresyda (Troilus and Criseyde) oraz Opowieści kanterberyjskich (The Canterbury Tales). [przypis edytorski]

Chaucer, Geoffrey (ok. 1343–1400) — angielski poeta, filozof i dyplomata. [przypis edytorski]

chaud-froid (fr.) — sos z wywaru mięsnego z galaretą do pokrywania mięs na zimno; niekiedy także: danie mięsne z takim sosem. [przypis edytorski]

Chaulieu, Guillaume Amfrye de (1639–1720) — francuski poeta-epikurejczyk, mistrz anakreontyków; gospodarz biesiad wielbicieli przyjemności w paryskim domu w Temple. [przypis edytorski]

Chaumigrem, Katon i Dariusz — tu: postacie sceniczne, bohaterowie dramatów Melchiora Grimma, Johanna Christopha Gottscheda oraz Friedricha Lebegotta. [przypis edytorski]

Chawila — nazwa biblijnej szczęśliwej, dostatniej krainy położonej w bezpośredniej bliskości raju (por. Księga Rodzaju, 2, 10–12: „Z Edenu zaś wypływała rzeka, (…) dając początek czterem rzekom. (…) Piszon; jest to ta, która okrąża cały kraj Chawila, gdzie się znajduje złoto. A złoto owej krainy jest znakomite; tam jest także wonna żywica i kamień czerwony”. [przypis edytorski]

Chazaria — w VII w. terytorium między Morzem Czarnym a Kaspijskim zajmował Kaganat Chazarski, państwo, które w następnych wiekach znacznie zwiększyło swoje terytorium i stało się wieloetniczne i wielowyznaniowe. Władcy początkowo zostali zmuszeni przez Arabów do przyjęcia islamu, ale w IX w. przeszli na judaizm. W X w. państwo zostało stopniowo rozbite przez książąt kijowskich, a wielu wyznających judaizm Chazarów przeniosło się na Krym, inni rozproszyli się na zachodnich terytoriach powstającego imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

chazarnik — tu: odstępca, nieczysty; jedzący wieprzowinę. [przypis edytorski]

Chazarowie — lud koczowniczy pochodzenia tureckiego, żyjący w średniowieczu z pasterstwa i wypraw łupieskich na terenach Kaukazu i Krymu. [przypis edytorski]

Chazarowie — lud koczowniczy pochodzenia tureckiego, zamieszkiwali tereny położone na płn.-zach. od Morza Kaspijskiego, w VII–X w. tworzyli dominujące w regionie państwo, kaganat chazarski. [przypis edytorski]

chazarski — od nazwy Chazarów, potomków koczowniczego ludu przybyłego z głębi Azji i zamieszkującego w VI w. n.e. ziemie położone na północ od Morza Czarnego i Kaspijskiego (step pontyjsko-kaspijski), zajmującego się pasterstwem i handlem, ale nie gardzącego również wypadami łupieskimi; ich państwo, Kaganat Chazarski, zamieszkiwali również Alanowie, Goci, Bułgarzy, Madziarowie, Pieczyngowie, Rusowie i in., panowała tu tolerancja religijna i wielowyznaniowość; na początku IX w. władca (kagan) oraz możnowładcy z jego otoczenia przyjęli judaizm, mając na celu centralizację władzy i ujednolicenie państwa, jednakże wywołało to bunt arystokracji w prowincjach oddalonych od stolicy (Itil, położonej w pobliżu dzisiejszego Astrachania) oraz wieloletnie walki na tle polityczno-religijnym, które wykorzystały sąsiednie plemiona i państwa; ostatecznie Chazarowie zostali pokonani przez książąt kijowskich Światosława i Włodzimierza Wielkiego, ich miasta zostały zburzone, a oni sami ulegli rozproszeniu; za spadkobierców tradycji kulturalnej Chazarów uważają się Karaici (a. Karaimi), jednakże o ile teza o ciągłości etnicznej między Chazarami a Żydami krymskimi pozostaje niezakwestionowana, o tyle pod względem religijnym zachodzi zasadnicza różnica: Chazarowie wyznawali judaizm rabiniczny, zantagonizowany z judaizmem karaimskim (a. karaicki), odrzucającym Talmud. [przypis edytorski]

chcącemu nie dzieje się krzywda (łac. volenti non fit iniuria) — maksyma prawna sformułowana przez rzymskiego prawnika Ulpiana (II/III w.). [przypis edytorski]

chcąc osoby postawić w zalecie — sens: chcąc pochwalić osoby. [przypis edytorski]

chcąc się (…) udać za mężną (starop. konstrukcja) — chcąc udać, że jest mężna; chcąc wydać się mężną. [przypis edytorski]

chcąc (starop.) — tu: umyślnie. [przypis edytorski]

chcący (daw.) — forma imiesłowowa odpowiadająca dzisiejszemu imiesłowowi przysł. współczesnemu: chcąc. [przypis edytorski]

chcąli — chcą z partykułą -li. [przypis edytorski]

chcęć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

Chcę go mieć cierpianym — chcę, aby znosić jego obecność. [przypis edytorski]

chcę się Kloryndą udać (starop.) — chcę udać [że jestem] Kloryndą. [przypis edytorski]

chcę — tak w druku, prawdopodobnie zamiast: chcą. [przypis edytorski]

chce (…) być opróżnion — chce być opróżniony; podobnie jak w całym tekście, mamy tu do czynienia ze świadomą stylizacją języka: poprzez archaizację form gramatycznych, stosowanie szyku przestawnego itp. uzyskane zostało uwznioślenie stylu wypowiedzi. [przypis edytorski]

chcećli bydź rówien (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chce być ci równy. [przypis edytorski]

chceć ubespieczyć (starop.) — chce ci ubezpieczyć. [przypis edytorski]

chcecieli — czy chcecie (daw. forma czasownika z partykułą -li). [przypis edytorski]

chcecieli — inaczej: czy chcecie. [przypis edytorski]

chcecieli ujrzeć (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: jeśli chcecie ujrzeć. [przypis edytorski]

chceli — czasownik chce z partykułą wzmacniającą -li. [przypis edytorski]

chceli — daw. konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chce. [przypis edytorski]

chcem — dziś popr.: chcę. [przypis edytorski]

chcem (starop. forma) — chcę. [przypis edytorski]

chcemyli (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chcemy. [przypis edytorski]

chce od współczesnych zaginąć — chce zginąć z powodu a. z ręki współczesnych. [przypis edytorski]

chce (starop.) — dziś popr. forma 1.os. lp: chcę. [przypis edytorski]

chcesz aby z oka brata twego pręt wyrzucono — por. Mt 7, 3. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — czy chcesz (czasownik z partykułą pytajną -li) [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — czy chcesz; tu: jeśli zechcesz. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; tu w znaczeniu: jeśli chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeżeli chcesz, czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: jeśli chcesz. [przypis edytorski]

chcesz-li — dziś popr. pisownia: chceszli; tj. czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą -li o funkcji pytajnej; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą pytającą -li; inaczej: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszli mię (…) wziąć (starop. forma) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chcesz mnie wziąć. [przypis edytorski]

chceszli (…) spróbować (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chcesz spróbować. [przypis edytorski]

chcesz li (starop. forma) — jeśli chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (starop. forma) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli chcesz. [przypis edytorski]

chcesz li> (starop.) — konstrukcja z partykułą pytajną li; inaczej: jeśli chcesz. [przypis edytorski]

chceszli (…) strzelić (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz strzelić. [przypis edytorski]

chceszli wiedzieć (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy chcesz wiedzieć. [przypis edytorski]

chcesz li wiedzieć (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; inaczej: jeśli chcesz wiedzieć. [przypis edytorski]

Chcesz pewnie tabliczek? Mam je, rylec także — w starożytności zapiski prowadzono rylcem na poręcznych drewnianych tabliczkach pokrytych po jednej stronie woskiem. [przypis edytorski]

Chcesz wiedzieć, czym byłby nasz kraj odzyskany w trzydziestym pierwszym roku? Powiem ci: Hiszpany — dwa pierwsze wersy wiersza Juliusza Słowackiego z nieco zmienioną końcówką, w oryginale: „to patrz na Hiszpany”. [przypis edytorski]

chceszże — czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszże — inaczej: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszże — konstrukcja z partykułą; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]

chceszże zatłuc — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika oraz partykułą „że”; znaczenie: czy chcesz zatłuc. [przypis edytorski]

chceta (gw.) — chcecie. [przypis edytorski]

chciałaż byś — czy byś chciała. [przypis edytorski]

chciałażbyś — konstrukcja z partykułą -ż-; znaczenie: czy chciałabyś. [przypis edytorski]

chciałbych (…) pytać (starop.) — chciałbym zapytać. [przypis edytorski]

chciałbych (starop. forma) — 1.os. trybu przypuszcz.; dziś popr.: chciałbym. [przypis edytorski]

chciał był — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: chciał (wcześniej). [przypis edytorski]

chciałeśże — konstrukcja z partykułą -że, pełniącą funkcję wzmacniającą i pytajną; inaczej: czy chciałeś. [przypis edytorski]

chciał krzyczeć, więcem mu taką maleńką poduszeczkę (…) w mordę wetknęła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: chciał krzyczeć, więc mu taką maleńką poduszeczkę (…) w mordę wetknęłam. [przypis edytorski]

chciałżbyś — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że-, skróconą do -ż-; znaczenie: czy chciałbyś, czyż chciałbyś. [przypis edytorski]

chciałżeby — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy chciałby. [przypis edytorski]

chciałżebyś (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że-; znaczenie: czy chciałbyś, czy byś chciał. [przypis edytorski]

chciałżebyś — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że-; znaczenie: czy chciałbyś. [przypis edytorski]

chciałżebyś — konstrukcja z partykułą -że; inaczej: czy chciałbyś, czyżbyś chciał. [przypis edytorski]

chciałżebyś — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy chciałbyś. [przypis edytorski]

chciałże zamorzyć — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy chciał zamorzyć. [przypis edytorski]

chciejmy chcieć — nawiązanie do słów z dramatu Wesele (akt I, scena 1) Wyspiańskiego. [przypis edytorski]

chcieliśta (gw.) — chcieliście. [przypis edytorski]

chcioł (gw.) — chciał. [przypis edytorski]

chciwa może odciąć rozkosz nędzą śmierć — przykład inwersji; inaczej: chciwa śmierć może odciąć rozkosz nędzą (tzn. śmierć może przeciąć pasmo rozkoszy życia i strącić w nędzę umierania). [przypis edytorski]

chciwie — chętnie. [przypis edytorski]

chciwość (daw.) — tu: chęć, pragnienie, pożądanie. [przypis edytorski]

chciwość (starop.) — chęć, pragnienie. [przypis edytorski]

chciwość (starop.) — tu: pragnienie. [przypis edytorski]

chciw pomsty (starop.) — żądny zemsty. [przypis edytorski]

chciw — skrócona forma r.m. imiesłowu przymiotnikowego; dziś: chciwy. [przypis edytorski]

chciwy — tu: chętny. [przypis edytorski]

chęć pochwalenia się (…) czy chęć wyjaśnienia (…) skłoniły mnie (…) mówiąc — zdanie to zawiera błąd logiczny, a co za tym idzie stylistyczny: ma miejsce niezgodność podmiotów między zdaniem głównym a imiesłowowym; należałoby np. zastąpić imiesłów „mówiąc” zdaniem: „powiedziałem więc”. [przypis edytorski]

chęchy (reg.) — mokradła, trzęsawiska. [przypis edytorski]

chęcić (daw.) — zachęcać. [przypis edytorski]

Chęciny — miasto na Wyżynie Kieleckiej, historycznie w Małopolsce, sławne z ruin zamku królewskiego z przełomu XIII i XIV w., usytuowanego na górze nad miastem. [przypis edytorski]

chędogi (daw.) — czysty, porządny. [przypis edytorski]

chędogi (daw.) — czysty, porządny. [przypis edytorski]

chędogi (daw.) — schludny, porządny. [przypis edytorski]