Przypisy

satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji, który posiadał uprawnienia administracyjne, sądowe i wojskowe; synonim tyrana. [przypis edytorski]

satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji; synonim tyrana. [przypis edytorski]

satura Menippea (łac.) — satyra menippejska a. menippea; gatunek literatury satyrycznej, o nazwie ukutej od imienia gr. cynika Menipposa; menippea charakteryzuje się połączeniem pierwiastków fantastycznych i realizmu, prozy i wiersza, a także spajaniem różnych form stylistycznych; jej bohaterem jest najczęściej mędrzec. [przypis edytorski]

Saturday Weekly Review (ang.) — „Sobotni Przegląd Tygodniowy”. [przypis edytorski]

saturnalia — tu przen., żart.: huczne zabawy karnawałowe; w staroż. Rzymie uroczystości ku czci Saturna, obchodzone po zakończeniu prac polowych, połączone z zabawami ludowymi. [przypis edytorski]

saturnalia — tu: publiczna zabawa towarzysząca świętowaniu; w staroż. Rzymie uroczystości ku czci Saturna, obchodzone po zakończeniu prac polowych, połączone z zabawami ludowymi. [przypis edytorski]

Saturnalia — w staroż. Rzymie tygodniowe radosne święto ku czci boga rolnictwa Saturna, obchodzone w połowie grudnia. [przypis edytorski]

Saturn a. Saturnus — staroitalski bóg cyklu zmian w naturze. [przypis edytorski]

Saturn — gazowy olbrzym, szósta planeta Układu Słonecznego. [przypis edytorski]

Saturnia — daw. nazwa Kapitolu jako grodu Saturna. [przypis edytorski]

Saturnin (II w.) — gnostyk syryjski. [przypis edytorski]

Saturnin z Antiochii (II w. n.e.) — syryjski gnostyk, prawdopodobnie uczeń Menandra, samarytańskiego chrześcijańskiego gnostyka, ucznia Szymona Maga; wiedza o nim pochodzi wyłącznie z dzieła Przeciw herezjom Ireneusza z Lyonu; nauczał on, że początkiem wszystkich rzeczy jest niepoznawalny Ojciec, a jednym ze stworzonych przez niego aniołów był, obok archaniołów, mocy i władz, Bóg judaizmu; Saturnin nauczał (za swym mistrzem Szymonem Magiem, który czerpał z mitologii perskiej), że siedem stworzonych aniołów oraz inne byty duchowe wspólnie stworzyły świat, a następnie, na boski obraz, który zstąpił z wysoka, człowieka: obraz duchowy w zderzeniu z niskim światem materialnym nie dał początkowo dobrego rezultatu i człowiek pełzał po ziemi jak robak, później jednak najwyższa siła zlitowała się nad nim i ocalając swój obraz wtrącony w więzienie materii, zesłała boską iskrę, która podniosła człowieka i postawiła go na nogi (śmierć człowieka oznacza powrót tej iskry do swojego źródła, zaś pozostałe elementy ulegają zniszczeniu); bóg judaizmu (jeden ze stworzonych przez Ojca aniołów) uciskał ludzi obdarzonych boską iskrą, dlatego Ojciec posłał zbawiciela, by ich odkupił i zniszczył boga judaizmu; Saturnin w swoim enkratycznym (tj. wskazującym na wstrzemięźliwość jako wartość przewodnią) nauczaniu odrzucał m.in. małżeństwo i prokreację oraz spożywanie mięsa jako pokusy pochodzące od szatana. [przypis edytorski]

Saturn jest ledwie dziewięćset razy większy od Ziemi — autor porównuje objętości globów, nie średnice; podobnie dalej. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, syn Urana, daw. władca bogów obalony przez swego syna Jowisza; odpowiednik gr. Kronosa. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, syn Urana, daw. władca bogów obalony przez swego syna Jowisza; odpowiednik gr. Kronosa. według jednego z mitów pożarł swoje dzieci, by nie przejęły władzy. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu; utożsamiany z greckim Kronosem, dawnym władcą bogów obalonym przez swego syna; świat pomiędzy siebie podzielili, tak jak to zrobiły dzieci Saturna: synowie i córki Kronosa (Saturna), na czele z Zeusem (Jowiszem), wystąpili przeciw jego władzy, po długiej wojnie wypędzili go i podzielili się sferami rządów, m.in. Zeus objął swą władzą niebo i zwierzchnictwo nad innymi bogami, Posejdon (Neptun) stał się panem mórz, a Hades (Pluton) przejął rządy w krainie umarłych. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg zasiewów, rolnictwa, pór roku i czasu. Odpowiednik Kronosa z mit. gr. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — ojciec Jowisza; gdy władał światem, nastał złoty wiek ludzkości, era szczęścia i rozkwitu. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — starorzymski bóg rolnictwa i zasiewów, przedstawiany jako starzec; utożsamiany z gr. Kronosem (a. Chronosem), bogiem czasu i śmierci. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — starorzymski bóg rolnictwa i zasiewów, przedstawiany jako starzec; utożsamiany z gr. Kronosem. [przypis edytorski]

Saturn — ojciec Jowisza, czas jego władzy nad światem tradycyjnie przedstawiano jako złoty wiek. [przypis edytorski]

Saturn — starorzymski bóg czasu, później symbol melancholii. [przypis edytorski]

Saturn — w mitologii rzymskiej bóg rolnictwa, pokonany przez Jowisza. [przypis edytorski]

satyneta — lekka tkanina podobna do satyny. [przypis edytorski]

satynowanie — nadawanie papierowi gładkości i połysku. [przypis edytorski]

satyr — bożek z kozimi nogami, symbol pożądania. [przypis edytorski]

„Satyr” — dwutygodnik, wydawany w Krakowie w latach 1892–1894. [przypis edytorski]

satyrenwürdig (niem.) — godny satyry. [przypis edytorski]

Satyricon — satyryczny romans przygodowy rzymskiego pisarza Petroniusza (zm. 66), mającego duże wpływy na dworze cesarza Nerona i pełniącego rolę autorytetu w sprawach dobrego smaku. [przypis edytorski]

Satyricon — utwór przypisywany Petroniuszowi, obrazujący stosunki panujące w Cesarstwie Rzymskim. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako pół-ludzie i pół-konie, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako pół-ludzie i pół-konie, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością; w dramacie satyrowym, stanowiącym rodzaj krótkiej sztuki teatralnej, w sposób humorystyczny przedstawiającej motywy i postacie mitologiczne, chór składał się z satyrów. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością; wyłoniła się z utworów z chórami satyrów: być może autor ma na myśli tzw. dramat satyrowy, rodzaj krótkiej sztuki teatralnej, w której chór składał się z satyrów, przedstawiający w sposób humorystyczny motywy i postacie mitologiczne; trudno jednak tę uwagę autora pogodzić z wcześniejszym jego stwierdzeniem, iż tragedia powstała z dytyrambów, gdyż z zachowanych źródeł nie wynika, żeby występowały w nich takie chóry. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — należąca do orszaku Dionizosa istota o ciele łączącym cechy człowieka i kozła (najczęściej z koźlimi nogami, uszami oraz prąciem). [przypis edytorski]

satyrus (łac.), satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyrycznie (daw.) — złośliwie; ironicznie. [przypis edytorski]

satyryk napisał — Juwenalis, Satyra 8. [przypis edytorski]

satysfakcja — zadośćuczynienie, tu: przyjęcie wyzwania na pojedynek. [przypis edytorski]

sauce mousseline (fr.) — sos muślinowy: sos holenderski (emulsja żółtek jaj i masła) z dodatkiem bitej śmietany; podawany do szparagów. [przypis edytorski]

sauce naturelle (fr.) — sos własny. [przypis edytorski]

sauerkraut (niem.) — kiszona kapusta. [przypis edytorski]

Saułe a. Saule (z litew. Saulė) — Słońce; w mit. litew. bogini nieba. [przypis edytorski]

Saule (z litew. Saulė) — Słońce. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — biblijny pierwszy król Izraela; jego śmierć opisuje 1Sm 31:3–4. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy król Izraela, powołany przez proroka Samuela. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy król Izraela, powołany przez proroka Samuela; w przeddzień decydującej bitwy z Filistynami odwiedził wróżbitkę; na jego żądanie wywołała ona ducha Samuela, który przepowiedział mu, że następnego dnia zginie; bitwa zakończyła się klęską Izraelitów, otoczony przez wrogów Saul rzucił się na miecz. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, syn Kisza z plemienia Beniamina, pierwszy król Izraela; kiedy Kiszowi zaginęły oślice, poszukujący ich Saul po bezskutecznej wędrówce udał się po radę do proroka Samuela, który ugościł go i niespodziewanie namaścił na króla (1 Sm 9,3–10, 9). [przypis edytorski]

Saul — postać biblijna, pierwszy król Izraela. [przypis edytorski]

Saul — syn Kisza z rodu Beniamina (1Sm 9,1), namaszczony przez Samuela na pierwszego króla Izraela (1Sm 9,15–17, 1Sm, 13,1). [przypis edytorski]

Saul zabił tysiąc, a Dawid dziesięć tysięcy! — 1 Sm 18, 7. [przypis edytorski]

Saul (zm. 1010 p.n.e.) — według Biblii pierwszy król Izraela; zjednoczył plemiona izraelskie, powołany przez proroka Samuela na wodza. [przypis edytorski]

Saurin, Bernard-Joseph (1706–1781) — francuski prawnik, dramatopisarz i poeta; był autorem m.in. tragedii Béverlei (1768), zbliżonej do angielskiej sztuki The Gamester Edwarda Moore'a, kilkakrotnie adaptowanej w tym samym czasie przez autorów francuskich z użyciem nazwiska głównego bohatera w formie „Barnevelt”. [przypis edytorski]

Saurophagus sulphuratus (daw. biol.) — bentewi wielki, gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych, wg obecnej systematyki: Pitangus sulphuratus. [przypis edytorski]

Saussier, Félix Gustave (1828–1905) — francuski generał; w 1894 jako gubernator Paryża wydał rozkaz przeprowadzenia śledztwa w sprawie wykrytego szpiegostwa, co rozpoczęło sprawę Dreyfusa. [przypis edytorski]

sauté (fr.) — smażone w niewielkiej ilości tłuszczu. [przypis edytorski]

sauternes (wym.: sotern) — białe półsłodkie wino z francuskiego regionu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Savage Landor, Walter (1775–1864) — pisarz angielski. [przypis edytorski]

Save our souls (ang.) — ratujcie nasze dusze. [przypis edytorski]

Savitri (pseud.), właśc. Anna Zahorska (1882–1942) — polska poetka, powieściopisarka i dramatopisarka. [przypis edytorski]

savoia (pot.) — włoski samolot bombowy produkowany przez wytwórnię Savoia-Marchetti. [przypis edytorski]

savoir faire (fr.) — zręczność w postępowaniu z ludźmi. [przypis edytorski]

savoir vivre (fr.) — zasady dobrego obyczaju, etykieta. [przypis edytorski]

savoir-vivre (fr.) — zasady właściwego zachowania się w towarzystwie, dobre maniery. [przypis edytorski]

savoir vivre (fr.) — zasady właściwego zachowania się w towarzystwie, dobre maniery. [przypis edytorski]

savoir-vivre (z fr.) — dobre wychowanie. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — dominikanin, florencki reformator religijno-polityczny. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — florencki kaznodzieja dominikański, reformator religijno-polityczny, dominikanin, męczennik, święty Kościoła rzymskokatolickiego. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — florencki kaznodzieja dominikański, reformator religijno-polityczny; zdobył popularność gwałtownymi kazaniami potępiającymi zepsucie świeckich i duchowieństwa, nawołującymi do pokuty, porzucenia bogactw i surowego, skromnego życia; szczególne poparcie zyskał wśród pobożnych kobiet, wrażliwie reagujących na jego wystąpienia; w 1494 stał się głową republiki Florencji, doprowadzając do zmiany obyczajów w mieście; w 1495 ogłoszony przez papieża fałszywym prorokiem z zakazem prowadzenia kazań, w 1497 ekskomunikowany, zaczął występować przeciwko władzy papieża; podczas rozruchów w 1498 ujęty, uwięziony jako heretyk i spalony na stosie. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — wł. reformator religijno-polityczny, kaznodzieja; krytykował papiestwo, podważając doktrynę o nieomylności papieża w sprawach wiary, a także atakując szerzący się w Kościele nepotyzm, przekupstwa, lichwę, upadek moralny większości duchowieństwa (Savonarola był współczesnym papieża Aleksandra VI); cenił go Niccolò Machiavelli jako godną szacunku i wybitną jednostkę, której udało się przykładem własnego wstrzemięźliwego życia oraz naukami zjednać tłumy; przez Kościół katolicki Savonarola uznany został za heretyka i schizmatyka oraz skazany na śmierć, wyrok wykonały władze miejskie Florencji 23 maja 1498 r.: wraz z dwoma towarzyszami skazaniec został publicznie powieszony na szubienicy, następnie ciało spalono na stosie, a prochy wrzucono do rzeki Arno, aby nie pozostały po nim relikwie; święty kościoła anglikańskiego i mariawickiego; w kulturze polskiej funkcjonuje także spolszczona wersja jego imienia: Hieronim. [przypis edytorski]

Savoy — luksusowy hotel, otwarty w 1889 r. w centrum Londynu. [przypis edytorski]

Sawa — Józef Sawa Caliński (1736–1771), syn pułkownika kozackiego, Sawy Czałego, jeden z najwybitniejszych dowódców konfederacji barskiej, ranny pod Szreńskiem, zmarł w więzieniu. [przypis edytorski]

Sawa — Józef Sawa Caliński (1736–1771), syn pułkownika kozackiego, Sawy Czałego, jeden z najwybitniejszych dowódców konfederacji barskiej, ranny pod Szreńskiem, zmarł w rosyjskim więzieniu. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona, erudytka; w oryginale: bas bleu (dosł.: niebieska pończocha), co oznacza intelektualistkę odrzucającą konwenanse. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona i wyemancypowana. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

sawantka (daw.; z fr. savante: uczona) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

sawant — tu: mądry. [przypis edytorski]

Sawa — rzeka na granicy Europy zach. i płd., dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

Sawinkow, Boris Wiktorowicz (1879–1925) — rosyjski pisarz, polityk i rewolucjonista; działacz Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (tzw. eserów); w 1917 wiceminister wojny w Rządzie Tymczasowym Rosji, w 1918 utworzył Związek Obrony Ojczyzny i Wolności, który stawiał sobie za cel obalenie bolszewickiej Rady Komisarzy Ludowych; w 1924 zwabiony przez OGPU do ZSRR, aresztowany, osądzony w procesie pokazowym i skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat więzienia. [przypis edytorski]

Sawitri (mit. hind.) — bogini, córka Aditi (bogini-nieskończoności), znana już w Wedach; w eposie Mahabharata żona Satjawatiego, ideał lojalności i wierności małżeńskiej, dyskutując z bogiem śmierci, Jamą, na temat cnót moralnych wykazała się taką erudycją, że ten zezwolił jej mężowi powstać z martwych. [przypis edytorski]

Sawojard — mieszkaniec Sabaudii. [przypis edytorski]

sawsiem drugaja żyzń (ros.) — zupełnie inne życie. [przypis edytorski]

Sawuary Wiwrowicz — od fr. savoir-vivre (znajomość życia) oznaczającego ogładę i znajomość reguł grzeczności. [przypis edytorski]