Przypisy

dictator (łac.) — dyktator, urząd w staroż. Rzymie, stosowany w sytuacjach nadzwyczajnych, a sprawującemu dający nieograniczoną władzę na określony czas. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — dobitna wypowiedź. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — powiedzenie, polecenie, rozkaz. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — powiedzenie. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — powiedzenie, przysłowie. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — powiedzenie, przysłowie; tu: stwierdzenie. [przypis edytorski]

dictum (łac., r.n.) — stwierdzenie, wypowiedź. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — słowo, powiedzenie, wypowiedź. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — stwierdzenie. [przypis edytorski]

dictum (łac.) — zdanie, wyrażenie, żart, rozkaz. [przypis edytorski]

dictum triplex (łac.) — potrójne stwierdzenie. [przypis edytorski]

die 1-ma Februarii, anno 1662 (łac.) — dnia 1. lutego, roku 1662. [przypis edytorski]

diem perdidi (łac.) — dzień straciłem (sentencja rzymska, słowa cesarza Tytusa Flawiusza, kiedy uświadomił sobie, że przez cały dzień nie zrobił niczego dobrego). [przypis edytorski]

(dies) calamitatis (łac.) — (dzień) nieszczęścia; wyrażenie Dies illa, dies irae, calamitatis et miseriae (dzień ów, dzień gniewu, nieszczęścia i nędzy) występuje w pieśni Libera me, Domine, używanej przed drugim soborem watykańskim w obowiązującej wówczas łacińskiej wersji katolickich obrzędów pogrzebowych. [przypis edytorski]

Dies illa (łac.) — dzień ów; druga połowa wersu: Dies irae, dies illa (Dzień gniewu, dzień ów), początkowych słów średniowiecznej sekwencji (uroczystej pieśni) o nadejściu kary bożej za grzechy w dniu Sądu Ostatecznego; w liturgii katolickiej Dies irae była śpiewana podczas mszy żałobnej w klasycznym rycie rzymskim. [przypis edytorski]

dies irae, dies illa (łac.) — dzień gniewu, ten dzień; pierwsze słowa średniowiecznej sekwencji (uroczystej pieśni) o końcu świata, wchodzącej w skład mszy żałobnej. [przypis edytorski]

Dies irae! dies illa! (łac.) — Ten dzień będzie dniem gniewu. Zob. So 1:15. Łacińska część liturgii kościoła rzymskokatolickiego wykorzystywana w mszach żałobnych. Jan Kasprowicz jest również autorem hymnu pod tytułem Dies irae. [przypis edytorski]

Dies irae, dies illa… (łac.) — W dzień gniewu, w ten dzień; początek średniowiecznej sekwencji opisującej dzień Sądu Ostatecznego. [przypis edytorski]

Dies irae, Dies illa Solvet saeclum in favilla (łac.) — dzień gniewu, dzień ten, spowijający stulecie w żar. Słowa z łacińskiego hymnu Tomasza Celano (zm. 1255), śpiewanego w czasie mszy żałobnej. [przypis edytorski]

dies irae et calamitatis (łac.) — dzień gniewu i nieszczęścia. [przypis edytorski]

Dies irae (łac.) — dosł.: dzień gniewu; incipit łacińskiego średniowiecznego hymnu kościelnego o Sądzie Ostatecznym. [przypis edytorski]

Dies irae (łac.) — dosł.: dzień gniewu, tj. dzień Sądu Ostatecznego; początkowe słowa, a zarazem tytuł średniowiecznej pieśni religijnej o nadejściu kary bożej za grzechy w dniu Sądu Ostatecznego; określenie występujące także np. w łac. pieśni modlitewnej za zmarłych. [przypis edytorski]

Dies irae (łac.) — dosł. dzień gniewu, tj. dzień Sądu Ostatecznego; tytuł średniowiecznej pieśni religijnej autorstwa wł. poety Tomasza z Celano (1190–1260), jej gł. przesłanie stanowi zapowiedź nadejścia dnia kary bożej za grzechy; do dzisiaj Dies Irae wchodzi w skład Requiem, czyli utworu wykonywanego z okazji uroczystości pogrzebowych. [przypis edytorski]

differentia specifica (łac.) — różnica gatunkowa, zespół cech odróżniających definiowane pojęcie od innych pojęć należących wraz z nim do tego samego rodzaju nadrzędnego. [przypis edytorski]

difficultas (łac.) — trudność, kłopot. [przypis edytorski]

digitalis (łac.) — naparstnica lekarska. [przypis edytorski]

digitalis (łac.) — naparstnica lekarska, roślina z rodziny babkowatych używana jako surowiec zielarski; ziela naparstnicy od XVIII w. używano w leczeniu niewydolności krążenia pochodzenia sercowego, obecnie wyłącznie pod kontrolą lekarza. [przypis edytorski]

dignitas, dignitatis (łac. ) — godność. [przypis edytorski]

dignus est intrare (łac.) — godny jest, by wstąpić. [przypis edytorski]

Dii iniqui (łac.) — bogowie niegodziwi. [przypis edytorski]

Dii, omen avertant (łac.) — bogowie, oddalcie złą wróżbę. [przypis edytorski]

Diis ignotis (łac.) — bogom nieznanym. [przypis edytorski]

dilecta (łac.) — ukochana, wybrana. [przypis edytorski]

Dilexi quoniam exaudiet Dominus (łac.) — Miłuję Pana, albowiem usłyszał; Psalm 116 (incipit cz. 1 psalmu, w Wulgacie: Psalm 114). [przypis edytorski]

directe (łac.) — wprost. [przypis edytorski]

Dirupisti (łac.) — dosł. rozerwałeś; incipit Psalmu 116. [przypis edytorski]

Disce, puer, disce (łac.) — ucz się, chłopcze, ucz. [przypis edytorski]

disce puer (łac.) — ucz się, chłopcze. [przypis edytorski]

disciplina voluntatis (łac.) — dyscyplina woli. [przypis edytorski]

discordia (łac.) — niezgodność. [przypis edytorski]

discordia (z łac.) — niezgoda. [przypis edytorski]

disiecta membra (łac.) — rozdzielone członki. [przypis edytorski]

disiecta membra (łac.) — rozrzucone, rozsiane członki, części. [przypis edytorski]

Disputationes Tusculanae (łac.) — Rozmowy tuskulańskie, tytuł jednego z dzieł filozoficznych Cicerona. [przypis edytorski]

disputatio solemnis publica (łac.) — uroczysta dyskusja publiczna. [przypis edytorski]

Disquisitiones magicae (łac.) — badania magiczne. [przypis edytorski]

diuk (fr. duc, z łac. dux: wódz) — książę (tytuł wyższy niż markiz). [przypis edytorski]

diva (łac.) — boska; tytuł żony cezara. [przypis edytorski]

Divide et impera (łac.) — dziel i rządź. [przypis edytorski]

divide et impera (łac.) — dziel i rządź; rzym. maksyma streszczająca zasadę zdobywania i utrzymywania władzy przez skłócanie przeciwników i powstrzymywanie ich przed połączeniem sił. [przypis edytorski]

divinatio (łac.) — tu: ubóstwienie. [przypis edytorski]

divinitus (łac.) — z Bożego natchnienia. [przypis edytorski]

Dixi custodiam vias meas (łac.) — Rzekłem: „Będę pilnował dróg moich”; Psalm 39. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — dosł.: powiedziałem, rzekłem; słowo używane często na zakończenie dłuższej przemowy wyjaśniającej stanowisko mówcy. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłam, rzekłem (zwyczajowo na koniec wypowiedzi wyjaśniającej czyjeś stanowisko). [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłem. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłem; wyraz kończący wypowiedź. [przypis edytorski]

Dixit injustus ut delinquat in semet ipso (łac.) — Nieprawość mówi do bezbożnika w głębi jego serca; Psalm 36 (35). [przypis edytorski]

Dixit insipiens in corde suo, non est Deus (łac.) — Mówi głupi w swoim sercu; Psalm 14. [przypis edytorski]

docent (docens, docentis, łac.) — uczony, uczący. [przypis edytorski]

Doctoris Doctorum (łac.) — doktora doktorów (sens: nauczyciela nauczycieli). [przypis edytorski]

Doctoris maximi (łac.) — doktora największego. [przypis edytorski]

Doctor Marianus (łac.) — uczony teolog szczególnie poświęcający się kultowi Marii. [przypis edytorski]

doctor medicinae et chirurgiae (łac.) — doktor medycyny i chirurgii. [przypis edytorski]

doktor Kościoła (z łac. doctor: nauczyciel) — tytuł nadawany przez Kościół katolicki świętym, którzy swoimi pismami wnieśli szczególny wkład do teologii lub doktryny; tu ogólnie o dawnych teologach chrześcijańskich, gdyż Justyn nie jest zaliczany do doktorów. [przypis edytorski]

Dolor ante lucem (łac.) — cierpienie przed świtem; lęk przed światłem. [przypis edytorski]

Dolori et amori sacrum (łac.) — poświęcone bólowi i miłości. [przypis edytorski]

doloris (łac.) — forma D.: bólu, cierpienia. [przypis edytorski]

dolor (łac.) — smutek, nieszczęście. [przypis edytorski]

domestica (z łac. domesticus: domowy) — sprawy domowe, związane z gospodarstwem. [przypis edytorski]

domicilium (łac.) — mieszkanie, siedziba. [przypis edytorski]

domina (łac.) — pani. [przypis edytorski]

Domina Paupertas (łac.) — Pani Ubóstwo. [przypis edytorski]

Domine, ad adiuvandum me festina (łac.) — Panie, ku ratunkowi memu pospiesz. [przypis edytorski]

Domine Dominus noster, admirabile est nomem Tuum in universa terra (łac.) — Panie, nasz Panie, jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi; Psalm 8. [przypis edytorski]

Domine, exaudi orationem meam (łac.) — Panie, wysłuchaj modlitwą moją (dalsze słowa psalmu żałobnego). [przypis edytorski]

Domine in virlute tua laetabitur rex (łac.) — Panie, król się weseli z Twojej potęgi; Psalm 21. [przypis edytorski]

Domine (łac.) — panie. [przypis edytorski]

Domine ne in furore Tuo arguas me (łac.) — Nie karć mnie, Panie, w Twoim gniewie; Psalm 38. [przypis edytorski]

Domine, non sum dignus (łac.) — Panie, nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine, non sum dignus (łac.) — Panie, nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine! non sum dignus (łac.) — Panie! nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine quid multiplicati sunt (łac.) — Panie, jakże wielu jest tych (którzy mnie trapią); Psalm 3. [przypis edytorski]

Domine quis habitabit in tabernaculo tuo (łac.) — kto będzie przebywał w Twym przybytku, Panie; Psalm 15 (14). [przypis edytorski]

dominium absolutum a. absolutum dominium (łac.) — nieograniczona władza; termin używany przez szlachtę polską, by piętnować dążenia króla do wzmocnienia władzy monarszej. [przypis edytorski]

Dominus regit me, nihil mihi deerit (łac.) — Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego; Psalm 23 (22). [przypis edytorski]

dominus sol (łac.) — pan słońce. [przypis edytorski]

Dominus vobiscum (łac.) — Pan z tobą; zwyczajowe słowa powitania używane przez osoby duchowne w kościele katolickim. [przypis edytorski]

Dominus vobiscum (łac.) — Pan z wami. [przypis edytorski]

domiseda, lanifica, pia (łac.) — w domu siedząca, przędąca, pobożna; cechy tradycyjnego wzoru kobiety rzymskiej. [przypis edytorski]

domus transitoria (łac.) — dom przechodni, nazwa pałacu Nerona. [przypis edytorski]

donacja (z łac.) — darowizna. [przypis edytorski]

dona nobis pacem (łac.) — obdarz nas pokojem. [przypis edytorski]

Donec felix eris, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. (łac.) — słowa Owidiusza, wypowiedziane na wygnaniu: „Dopóki będziesz szczęśliwy, będziesz miał wielu przyjaciół, gdy nastanie czas zły — zostaniesz sam”. [przypis edytorski]

Dorotea, właśc. Dorothea (gr., łac., niem.) — Dorota. [przypis edytorski]

do ut des (łac.) — daję byś ty mi dał; maksyma streszczająca zasadę wzajemności, zasada prawa rzymskiego obowiązująca przy zawieraniu układów. [przypis edytorski]

dramatis personae (łac.) — osoby dramatu. [przypis edytorski]

dubitować (z łac.) — tu: rozważać. [przypis edytorski]

dubium eventum (łac.) — wątpliwe zdarzenie. [przypis edytorski]

dulce cum utili (łac.) — przyjemne z pożytecznym. [przypis edytorski]