Przypisy

mnież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

mnież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znaczenie: czy mnie. [przypis edytorski]

mnież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy mnie. [przypis edytorski]

mnież odmówicie — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; czy mnie odmówicie, czyż mnie odmówicie. [przypis edytorski]

mnież to przystoi (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy to mnie przystoi. [przypis edytorski]

mnież to trzeba (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że skróconą do -ż; znaczenie: mnie właśnie trzeba. [przypis edytorski]

mnie zwierzył — tu: mnie powierzył; złożył w moje ręce. [przypis edytorski]

mnima (starop. forma) — mniema; sądzi. [przypis edytorski]

mnisi nitryjscy — od IV w. zamieszkujący tereny wokół Jezior Sodowych, zwane też pustynią nitryjską, na zach. od Delty Nilu, kilkadziesiąt km na płd. od Aleksandrii (ob. dolina Wadi an-Natrun). [przypis edytorski]

mniski (daw.) — zakonny, mniszy. [przypis edytorski]

Mniszchówna Maryna, właśc. Marianna Mniczech (ok. 1588–1615) — caryca Rosji, koregentka (osobno koronowana) Dymitra Samozwańca I (ok. 1581–1606). Córka wojewody sandomierskiego, Jerzego Mniszcha i Jadwigi z Tarłów; jej dziad Mikołaj przybył do Polski z Królestwa Czech. Na mocy kontraktu zawartego w 1604 r. między jej ojcem a Dymitrem, miała zostać żoną tegoż w razie zdobycia przezeń tronu rosyjskiego. Kiedy 30 czerwca 1605 r. Dymitr Samozwaniec I objął władzę, Maryna wyruszyła do Moskwy, po drodze, w Krakowie, 27 listopada 1605 r. zawarłszy z Dymitrem ślub per procura. 18 maja 1606 r. w Moskwie została koronowana na carycę w Soborze Uspieńskim na Kremlu oraz zawarła ślub z Dymitrem w obrządku bizantyjskim. Kiedy 27 maja 1606 r. w wyniku zamachu stanu jej mąż został zamordowany, a carem został Wasyl IV Szujski (1552–1612), Maryna początkowo uciekła do obozu polskiego, a następnie wraz z ojcem została uwięziona w Jarosławiu jako zakładniczka. W 1608 r. uwolniona na mocy rozejmu między carem Rosji a królem Rzeczpospolitej, z namowy ojca nie powróciła jednak do kraju, lecz 20 września w obozie wojskowym w Tuszynie „rozpoznała swego męża” w Dymitrze Samozwańcu II i przyłączyła się do II Dymitriady. Działania polityczno-wojskowe podjęte przez stronę polską pozostawiły wkrótce Marynę samej sobie: po klęsce pod Kłuszynem bojarzy zawarli umowę z hetmanem Żółkiewskim umowę, uznając kandydaturę królewicza Władysława Wazę na cara Rosji w zamian za pomoc wojsk polskich w odparciu oblężenia Moskwy przez zaciężne siły Samozwańca II. Na wieść o tym porozumieniu Dymitr Samozwaniec II zbiegł do Kaługi nad Oką, gdzie 21 grudnia 1610 r. został zastrzelony w saniach przez kierującego się zemstą za wcześniejsze uwięzienie i biczowanie Tatara, Piotra Urusowa. Maryna, która w 1611 r. urodziła syna Dymitra Samozwańca II, Iwana, zdecydowała się nie wracać do Rzeczypospolitej i bronić swych praw do tronu Rosji (teraz już przeciw królowi polskiemu). Związała się z atamanem Kozaków dońskich, Iwanem Zaruckim, utworzyła z nim państwo kozackie w rejonie płd. dorzecza Wołgi ze stolicą w Astrachaniu i stamtąd prowadziła wojnę z Rosją, dążąc do osadzenie swego syna na tronie carów. W 1613 r. przez sobór ziemski wybrał na cara Michała I Romanowa oraz na mocy uchwały odmówił wszelkich praw do tronu Marynie i jej synowi. Wobec buntu wojska, jaki wybuchł w Astrachaniu w maju 1614 r., Zarucki wraz z Maryną i Iwanem Dymitrowiczem musieli uciekać, jednak zostali pojmani. Z rozkazu cara Michała I w publicznej egzekucji w Moskwie Zarucki został wbity na pal, a trzyletni Iwan Dymitrowicz powieszony; Marynę więziono do wiosny 1615 r. w baszcie kremla w Kołomnie, gdzie zmarła (prawdopodobnie skrytobójczo zamordowana). [przypis edytorski]

Mniszech, Maryna (1588–1615) — żona i współregentka Dymitra Samozwańca I, współpracowała też z jego następcą. [przypis edytorski]

mniszek, w oryg.: dandelion (biol.) — rodzaj roślin z rodziny astrowatych, z których najbardziej znany jest mniszek pospolity (Taraxacum officinale), powszechnie nazywany dmuchawcem. [przypis edytorski]

mniszy (daw.) — dawna forma, obecnie: mnisi. [przypis edytorski]

mniszy (starop. forma) — mnisi. [przypis edytorski]

mnóstwo do mówienia — dziś: mnóstwo do omówienia. [przypis edytorski]

mnóztwo — popr.: mnóstwo. [przypis edytorski]

mnodzy — liczni. [przypis edytorski]

mnogich chrześcian z niewoli w rękach Żydów wykupując — w oryg. łac. multos christianos de servitute Judaeorum suis facultatibus redimebat. [przypis edytorski]

mnogie (…) świadki (daw.) — dziś popr. forma M. lm: mnodzy (tj. liczni) świadkowie. [przypis edytorski]

mnogimi umu swojego oczyma (z ukr.) — licznymi oczami swego rozumu. [przypis edytorski]

mnogo — dużo, wiele. [przypis edytorski]

mógłby był — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość; znaczenie: kiedyś, wcześniej mógłby. [przypis edytorski]

mógł być ciemnym (daw.) — mógł być ciemny. [przypis edytorski]

mógł był pomyśleć — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: mógł (wtedy, wcześniej, uprzednio) pomyśleć. [przypis edytorski]

mógł ci (…) patrzeć — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

mógł dostrzec istotnej różnicy tej (…) i owego bogactwa — dziś: mógł dostrzec istotną różnicę tą (…) i owo bogactwo. [przypis edytorski]

Mógł ją był spotkać — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: mógł ją wcześniej spotkać. [przypis edytorski]

mógł Mars wydrzeć życie Lapitom (…) — Mars, gdy nie został zaproszony na wesele Lapity Piritoosa, miał zesłać na tesalskich Lapitów szał, podjudzając ich do zgubnej walki z Centaurami. [przypis edytorski]

mógł mu dostać — miał szanse w walce z nim. [przypis edytorski]

mógł — tu: zmagał. [przypis edytorski]

mógłżeby — konstrukcja z partykułą -że-; znaczenie: czyżby mógł; czy mógłby. [przypis edytorski]

mógłże — czy mógł, czyż mógł. [przypis edytorski]

mógłże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy mógł, czyż mógł. [przypis edytorski]

mógłże — konstrukcja z partykułą pytającą -że (nadającą charakter pytania retorycznego); inaczej: czy mógł. [przypis edytorski]

mógłże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy mógł. [przypis edytorski]

mógłżem cię spotkać — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy mogłem, czyż mogłem. [przypis edytorski]

mógłżeś — konstrukcja z partykułą -że, pełniącą funkcję wzmacniającą i pytajną; inaczej: czy mogłeś. [przypis edytorski]

Mój Boże, ten Kraków… ileż wspomnień na każdym kroku! — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Jacek Malczewski (rys. S. Wyspiańskiego). [przypis edytorski]

mój braciszku — Bogdan Krahelski, brat Krystyny, był lotnikiem i walczył w Bitwie o Anglię. [przypis edytorski]

mój cały zamek za błysk świecy! — nawiązanie do sławnego cytatu z tragedii Shakespeare'a: „Konia! Królestwo za konia!” [przypis edytorski]

mój ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

Mój Deliuszu! Prze'ć umrzesz kiedyś — w oryginale wyrażone jest to jednym dodanym do imienia przymiotnikiem. [przypis edytorski]

Mój duch łańcuchem skuty do ziemi — utwór ten jest też traktowany jako druga część kwadryptyku poetyckiego Tadeusza Micińskiego, w którym pierwsza i tytułowa część to wiersz Lucifer, część trzecia to wiersz Melancolia, a czwarta to fragment zaczynający się od słów Oto mej duszy świątynia — z czarnych jak miłość marmurów (…). [przypis edytorski]

mójeś ty (gw.) — jesteś mój. [przypis edytorski]

mójeś ty (gw.) — mój kochany, mój drogi. [przypis edytorski]

mój (gw.) — mój mąż. [przypis edytorski]

mój (gw.) — tu: mąż. [przypis edytorski]

mój „Latarnik”, który był osobą rzeczywiście istniejącą — bohater noweli Latarnik, którą autor poprzedził uwagą: „Opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym w swoim czasie pisał J. Horain w jednej ze swych korespondencji z Ameryki”; o prawdziwej historii tego latarnika, nazwiskiem Sielawa, Sienkiewicz pisze szerzej w swoich Listach z podróży do Ameryki. [przypis edytorski]

mój mości (daw.) — mój panie. [przypis edytorski]

mój nierozum za nierozum staje — moja głupota odpowiada głupocie (w domyśle: wprowadzonego zakazu). [przypis edytorski]

mój poemat polski — tj. powieść historyczna Agaj-Han. [przypis edytorski]

mój (starop.) — Piotr Kochanowski stosuje zamiennie formę z o ścieśnionym, jak tu (mój) oraz dawniejszą z nieścieśnionym: moy (moj). [przypis edytorski]

mój tom o Newmanie — nad tomem o Newmanie pracował Brzozowski od roku, przeznaczając go dla wydawnictwa „Symposion”. Część rękopisu, obejmującą kilkadziesiąt stronic wstępu i sto kilkadziesiąt tłumaczenia, przysłał był nakładcy z końcem września 1910 r. Z pracy tej widocznie niezupełnie był zadowolony, skoro zamierzał ją zmienić wedle innego planu. [red. WL]. [przypis edytorski]

mój — tu: mój mąż. [przypis edytorski]

Mój uśmiech… — wiersz powstał w Korabnikach pod Krakowem na przełomie 1888–1889 r. [przypis edytorski]

mól (daw.) — problem, zmartwienie. [przypis edytorski]

mól (daw.) — troska, zmartwienie. [przypis edytorski]

mól (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

mólem — dziś popr. forma N. lp: molem. [przypis edytorski]

mór (daw.) — choroba zakaźna, zaraza. [przypis edytorski]

mór (daw.) — dżuma. [przypis edytorski]

mór (daw.) — epidemia śmiercionośnej choroby. [przypis edytorski]

mór (daw.) — zaraza, dżuma. [przypis edytorski]

mór (daw.) — zaraza, pomór. [przypis edytorski]

mór (daw.) — zaraza. [przypis edytorski]

mórg a. morga — daw. jednostka miary gruntu. [przypis edytorski]

mórg a. morga — dawna jednostka miary gruntu; różna w zależności od obszaru: na ziemiach polskich w XIX w. było to ok. 0,5 ha. [przypis edytorski]

mórg a. morga — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

mórg a. morga — dawna miara powierzchni gruntu; pierwotnie oznaczała obszar, który człowiek mógł zaorać zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy. [przypis edytorski]

mórg a. morga — dawna miara powierzchni gruntu; w oryginale arpent, dawna miara, równa zależnie od regionu Francji od 3200 do 7800 m². [przypis edytorski]

mórg a. morga (daw., z niem. morgen) — jednostka powierzchni ziemi, używana w Europie w XIX w., ok. 0,5 ha. [przypis edytorski]

mórg — morga (z niem.: morgen: ranek), używane spolszczenie: jutrzyna; daw. jednostka powierzchni rolnej, początkowo oznaczała obszar, jaki jeden człowiek może zaorać (zasiać, skosić itd.) jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia roboczego, czyli od rana do południa); na terenach daw. Rzeczpospolitej wynosiła 0,5–0,6 hektara (ok. 500 m²). [przypis edytorski]

mór — nazwa śmiertelnych chorób epidemicznych, przede wszystkim dżumy. [przypis edytorski]

mór — pomór, zaraza. [przypis edytorski]

mór — zaraza. [przypis edytorski]

mówce (daw. forma) — dziś: mówcy. [przypis edytorski]

mówcie o zgodę — rozmawiajcie o zgodzie. [przypis edytorski]

mówcież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

mówiąć — skrócone: mówią ci. [przypis edytorski]

mówiąc ich trybem — mówiąc na ich sposób, według ich zwyczaju. [przypis edytorski]

mówiąc rozliczne języki (daw.) — dziś: mówiąc rozlicznymi językami. [przypis edytorski]

mówiąc tak przez Dawida — Ps. 150, 45. [przypis edytorski]

mówiący (gw.) — mówiąc. [przypis edytorski]

Mówią, że tam na Podolu — w innej wersji strofę tę poprzedza następująca: „Poza Niemnem puszcza sroga,/ A na Rusi błotna droga,/ Góral zbytnie podkasały,/ A Odraki lód zniemczały;/ A więc nasza, nasza góra,/ Nie masz w świecie nad Mazura!”. [przypis edytorski]

mówi Afer u Tacyta — Tacyt, Dialog o mówcach, X; mówiącym jest Aper, nie Afer. [przypis edytorski]

Mówi Bóg do ludu starodawnego — Mojż 15, 4. [przypis edytorski]

Mówić będę przeciw narodowi i królestwu, abych je wykorzenił, skaził i rozproszył… — por. Jr 18, 7–8. [przypis edytorski]

mówić ze snu — dziś: mówić przez sen. [przypis edytorski]

Mówicie mrocznie (…) i dziewkę publiczną? — dwie kwestie: Pippy i Nanny uzupełnione w tłumaczeniu Edwarda Boye na podst. oryginału włoskiego. [przypis edytorski]

mówięć — mówię ci. [przypis edytorski]

mówięcy (starop. forma) — mówiąc. [przypis edytorski]

Mówię prawdę w Chrystusie, a nie kłamię… — Rz 8,39. [przypis edytorski]

Mówię z sobą, z drugimi plączę się w rozmowie — sonet ten powstał najprawdopodobniej nie w Odessie, ale w okresie wileńsko-kowieńskim, kiedy Mickiewicz odnowił znajomość z Marylą, wówczas już nie Wereszczakówną a Putkamerową. [przypis edytorski]

mówił Chrystus do uczniów swoich, aby się nie troszczyli o jutro i o rzeczy z tego świata, patrząc na lilie, które Bóg odziewa — Mt 6, 28 i nast. [przypis edytorski]

„Mówił mi — dodaje — że pisał z powodu Legendy do „Sfinksa”, ale to, co mówił, było nudne i bez znaczenia. Naturalnie, że jeżeli nikt nie zajął się filozoficzną stroną Legendy, to tym bardziej Idee muszą być dla piszącego intelektu polskiego zjawiskiem zupełnie komicznie izolowanym”. [red. WL].

[przypis edytorski]

Mówił po szwedzku. Musi być Finlandczykiem, pomyślałem — tj. pochodzi z Wielkiego Księstwa Finlandii, utworzonego w 1809 po wojnie rosyjsko-szwedzkiej jako autonomiczna prowincja Imperium Rosyjskiego, z zachowaniem języka szwedzkiego jako urzędowego (do 1863); Finlandia została w średniowieczu podbita i skolonizowana przez Szwedów, którzy panowali tam przez 560 lat; w XIX w. szwedzki pozostawał językiem warstw wykształconych, po szwedzku mówiło ok. 15% ludności kraju; pełną niepodległość Finlandia uzyskała w roku 1917. [przypis edytorski]

mówił (…) słowy (daw.) — dziś popr. forma N.lm: słowami. [przypis edytorski]

mówił Sołowjew — przeoczenie autora: postać historycznego Sołowjowa występuje w powieści pod nazwiskiem Worobjewa; takie samo przeoczenie w komentarzu narracyjnym do następnej wypowiedzi tej postaci. [przypis edytorski]

Mówilim (gwar.) — mówiliśmy. [przypis edytorski]