Przypisy

uczonych — tu: wyuczonych. [przypis edytorski]

uczony duński Eerstet — Hans Christian Ørsted (1777–1851), fizyk i chemik, odkrył zjawisko elektromagnetyzmu. [przypis edytorski]

uczony Helweta — prawdopodobnie chodzi o Jana Kalwina (1509–1564), jednego z głównych działaczy reformacji w Szwajcarii (z pochodzenia nie był on jednak „Helwetą”, czyli Szwajcarem, ale Francuzem z Pikardii), twórcy doktryny przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane i prezbiteriańskie, mówiącej m.in. o symbolicznej (nie realnej, jak w katolicyzmie) obecności Jezusa Chrystusa w sakramencie podczas mszy św.; swoje gł. dzieło Institutio religionis christianae wydał w Bazylei, zmarł w Genewie. [przypis edytorski]

uczony — tu: wyuczony. [przypis edytorski]

uczot (z ros.) — rachunek, obliczenie. [przypis edytorski]

uczta Baltazara — motyw zaczerpnięty z Biblii (Dn 5, 1–31). W oblężonym przez Persów Babilonie król Baltazar wydał ucztę, podczas której rozochoceni goście używali naczyń zrabowanych przez dziada Baltazara, Nabuchodonozora, ze świątyni w Jerozolimie, bezczeszcząc je w ten sposób. Wówczas ukazała się ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone” i oznaczać ma przepowiednię śmierci Baltazara, jak również upadku jego państwa. Proroctwo spełniło się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

uczta Baltazara — wg Biblii (Dn 5) król Babilonu Baltazar wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”. Była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

Uczta — filozoficzny tekst na temat miłości, utwór uważany za szczytowe osiągnięcie literackie Platona. Kiedy podczas biesiady każdy z uczestników ma wygłosić jak najlepszą mowę pochwalną Erosa, boga miłości, komediopisarz Arystofanes opowiada wymyślony przez siebie mit o stworzeniu ludzi pierwotnie jako istot podwójnych, które następnie bogowie rozcięli, każdą na dwie połowy, szukające się po świecie i lgnące do siebie. [przypis edytorski]

uczta kozła — pogański obrzęd uczty kozła utrzymał się długo, do wieku XVI, u Prusów i na Żmudzi; odbywał się on w jesieni, po żniwach. W ofierze za wyznane grzechy gromady zabijano kozła, spożywano go, a resztki biesiady zakopywano, przeznaczając je duchom przodków, zarazem bóstwom ziemnym. Obrzędowi towarzyszył kapłan, wajdelota. [przypis edytorski]

Uczta Ksenofonta — Ksenofont z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), grecki pisarz, historyk, żołnierz najemny i uczeń Sokratesa, w dziele Sympozjon (Uczta) opisał zebranie towarzyskie intelektualnej elity ateńskiej, w którym brał udział jego mistrz. Ta sama uczta została opisana przez Platona w dialogu o takim samym tytule. [przypis edytorski]

uczta lukullusowa — rzymski polityk i wódz, Lucius Licinius Lucullus (117–56 p.n.e.), przeszedł do historii również jako organizator najbardziej wystawnych uczt, podczas których podawano wyjątkowo egzotyczne i kosztowne potrawy. [przypis edytorski]

uczta Platona — biesiada intelektualistów ateńskich opisana przez Platona w dialogu pt. Uczta. [przypis edytorski]

ucztowy (daw.) — związany z ucztą, biesiadny. [przypis edytorski]

uczty (…) Baltazara — uczta Baltazara to motyw zaczerpnięty z Biblii (Dn 5, 1–31). W oblężonym przez Persów Babilonie król Baltazar wydał ucztę, podczas której rozochoceni goście używali naczyń zrabowanych przez dziada Baltazara, Nabuchodonozora, ze świątyni w Jerozolimie, bezczeszcząc je w ten sposób. Wówczas ukazała się ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone” i oznaczać ma przepowiednię śmierci Baltazara, jak również upadku jego państwa. Proroctwo spełniło się jeszcze tej samej nocy; uczta Baltazara oznacza więc rozpasaną zabawę poprzedzającą nieuchronną, całkowitą katastrofę. [przypis edytorski]

uczty przygotowywane bogom — uczty takie, będące zarazem uroczystościami religijnymi zwano sellisternia a. lectisternia. [przypis edytorski]

uczuć — doznać jakiegoś wrażenia. [przypis edytorski]

uczuć na rozkwicie — w momencie rozkwitu uczuć (inwersja). [przypis edytorski]

Uczucia moje ludzkie podruzgotam… — Juliusz Słowacki, Król-Duch, Rapsod IV, Pieśń II, XXXIX. [przypis edytorski]

uczucia własnego honoru — w innym wyd. uzupełnienie: „honoru, które nie pozwalało mi okazywać strachu”. [przypis edytorski]

uczuciów — dziś popr.: uczuć, odczuć. [przypis edytorski]

uczułem — dziś: poczułem. [przypis edytorski]

uczułem sympatią (daw.) — dziś: uczułem sympatię. [przypis edytorski]

uczuwać — dziś: czuć a. odczuwać. [przypis edytorski]

uczuwać — dziś raczej: czuć, odczuwać. [przypis edytorski]

uczyciel (daw.) — nauczyciel. [przypis edytorski]

uczyciel — dziś: nauczyciel. [przypis edytorski]

uczyciel (ros.) — nauczyciel. [przypis edytorski]

uczył temu (daw.) — dziś: uczył tego. [przypis edytorski]

uczyliżeśmy się (daw.) — konstrukcja z partykułą -że- pomiędzy tematem a końcówką czasownika; znaczenie: czy uczyliśmy się. [przypis edytorski]

uczyńże (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

uczy nas i on szczerej prawdy mistrz Chrystus Jezus — Mt 5, 9. [przypis edytorski]

uczynić kwestię — zadać pytanie. [przypis edytorski]

uczynimy — uczyniemy. [przypis edytorski]

uczynion (daw.) — uczyniony (daw. krótka forma przym.). [przypis edytorski]

uczynki, upominki — daw. forma N.lm; dziś: uczynkami, upominkami. [przypis edytorski]

uczytieli (ros.) — nauczyciele. [przypis edytorski]

uczże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

udać (daw.) — tu: zmyślić. [przypis edytorski]

udać się (daw.) — (o osobie) spodobać się. [przypis edytorski]

udać się komuś (dwa., gw. — spodobać się komuś. [przypis edytorski]

udać się komuś (gw.) — podobać się komuś. [przypis edytorski]

udać się komu (starop.) — przydać się komu; spodobać się komu. [przypis edytorski]

udać się na zbytki (starop.) — oddać się zbytkom. [przypis edytorski]

udać się za kogo (starop.) — udawać kogo. [przypis edytorski]

udać się za kogo — udawać kogo, podawać się za kogo. [przypis edytorski]

Udając się za ciebie — dziś popr.: będąc przebranym za ciebie, udając ciebie. [przypis edytorski]

udała mu się — spodobała. [przypis edytorski]

udały (daw.) — dziś: udany. [przypis edytorski]

udały (daw.) — udany, dobry, właściwy, dorodny. [przypis edytorski]

udały (daw.) — udany, dobry, właściwy. [przypis edytorski]

udali — tu: pomówili. [przypis edytorski]

udanie — tu: donos, skarga. [przypis edytorski]

udanie — udawanie. [przypis edytorski]

udanym — tu: udawanym. [przypis edytorski]

udanym — udawanym. [przypis edytorski]

udany — tu: udawany, fałszywy. [przypis edytorski]

udany — tu: udawany. [przypis edytorski]

udaremnionego sprzysiężenia przeciwko królowi i parlamentowi w r. 1605 — tzw. Spisek Prochowy (Gunpowder Plot) zorganizowany przez angielskich katolików i mający na celu zabicie króla Anglii i Szkocji Jakuba I; jeden ze spiskowców, Guy Fawkes, został aresztowany w nocy z 4 na 5 listopada 1605 pod zarzutem próby wysadzenia gmachu Parlamentu przez podpalenie 36 beczek prochu zgromadzonych w piwnicach budynku pod Izbą Lordów; został on wraz innymi siedmioma niedoszłymi zamachowcami skazany na śmierć przez powieszenie i poćwiartowanie, wyrok wykonano 30 stycznia 1606. [przypis edytorski]

udarenie (ros.) — akcent. [przypis edytorski]

udarnik (ros.) — przodownik pracy. [przypis edytorski]

udarnik (ударник; ros.) — przodownik pracy: pracownik, którzy znacznie przekracza wyznaczone do wykonania normy pracy i daje przykład wysokiej wydajności pracy. [przypis edytorski]

udarować — dziś: obdarować. [przypis edytorski]

udarować (neol.) — obdarować. [przypis edytorski]

udarowany — dziś: obdarowany. [przypis edytorski]

udarowany — tu: obdarzony. [przypis edytorski]

udar — tu: uderzenie, cios. [przypis edytorski]

udatnie (daw.) — udanie. [przypis edytorski]

udatny (daw.) — udany. [przypis edytorski]

udatny (starop.) — tu: kształtny, zgrabny, zręczny. [przypis edytorski]

udatny — udany, kształtny, ładny. [przypis edytorski]

udawać Anglika, nazwiskiem Dudding — tj. jednego z przebywających na wygnaniu angielskich jakobitów, zwolenników przywrócenia władzy obalonej dynastii Stuartów. [przypis edytorski]

udawać się (starop. forma) — zmierzać, wyruszać (w jakimś kierunku). [przypis edytorski]

udawać — tu chyba: fałszywie oskarżać. [przypis edytorski]

udawadniał — dziś popr.: udowadniał. [przypis edytorski]

Udawajmy, że wzięta z francuskiej powieści — pod koniec XVIII i w XIX w. powieści francuskie stanowiły ulubioną lekturę kobiet z wyższych sfer w Europie. [przypis edytorski]

udawalski (daw. pot.) — taki, który udaje (znaczenie zawiera odcień lekceważenia i nagany). [przypis edytorski]

Udegita (mit. litew.) — kometa. [przypis edytorski]

udelektować (starop.) — ucieszyć. [przypis edytorski]

udelektować (z łac. delectare) — sprawić przyjemność, rozkosz. [przypis edytorski]

uderzemy — dziś: uderzymy. [przypis edytorski]

Uderzenie — Pion Uderzenia, struktura organizacyjna Konfederacji Narodu obejmująca oddziały partyzanckie, od października 1942 walczące na Białostocczyźnie, a potem, po scaleniu z Armią Krajową, w okolicach Nowogródka. Konfederacja Narodu podkreślała potrzebę prowadzenia walki w dawnych wschodnich województwach Rzeczypospolitej, stąd w wierszu mowa o granicach. [przypis edytorski]

uderzon — uderzony; tu: zaskoczony. [przypis edytorski]

uderzyć — tu: rzucić. [przypis edytorski]

uderzyć — tu: zadąć. [przypis edytorski]

uderzyła nogą o ziemię — w oryg. niem.: Sie stampfte mit dem Fuß: tupnęła nogą. [przypis edytorski]

uderzyłeś błazna ton (…) — jest to wyjątkowo dotkliwa krytyka; Zygmunt Krasiński, zanim porzucił wszelką krytykę szlacheckiej przeszłości, pisał o Polskiej historii i winach Polaków: „U nas było ogromne nic. Ni cnota, ni niegodziwość, ale mezzo termino: błazeństwo. Ni sroga tragedia, ni idylla niewinna, ale mezzo termino: farsa. I tak leżąc na kożuchu, pijąc małmazję i piwo, trefnując dziwnie krotofilnie — zeszliśmy do grobu. (…) O, ze śmiechu, który niegdyś rozlegał się po Polszcze całej, została nam tylko za wczesna starość. Polska lat pięćset się śmiała gardłem całym i komiczną była — przez kompensacją my dziś płaczem i czujem nieco tragiczniej!” (list do ojca z 26 I 1836). Skazą na kulturze polskiej, która dręczyła Krasińskiego był brak przejęcia się jakąkolwiek ideą, brak wzniosłości, pozostawiający ziejącą nicością pustkę, którą zasłania się błazenadą, cyrkiem, klownadą, operetką, kabaretem. „Uhonorowanie” Dziennikarza, który jest spadkobiercą tej rzewnej tradycji, laską błazeńską jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że samo ubolewanie oraz płacz nad utraconą wielkością i wzniosłością nie wystarczy, zaś w dalszych konsekwencjach prowadzi do samoośmieszenia. [przypis edytorski]

uderzyło mi w oczy — dziś: uderzyło mnie w oczy. [przypis edytorski]

uderzym (daw.) — tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: uderzymy. [przypis edytorski]

udeterminowane (łac.) — postanowione. [przypis edytorski]

udój — dojenie krów. [przypis edytorski]

udrać (z ros.) — czmychnąć; uciec. [przypis edytorski]

udrapował — udrapał, podgryzał (po trochu). [przypis edytorski]

udręcza — dziś raczej: dręczy. [przypis edytorski]

u drzwi — przy drzwiach, blisko drzwi. [przypis edytorski]

uduchowniony (daw.) — przeniesiony w sferę duchowości; dziś: uduchowiony. [przypis edytorski]

uduszony — tu: zduszony, stłumiony. [przypis edytorski]

uduszyło (białorus.) — udusiło. [przypis edytorski]

udychtować (daw., z niem.) — uszczelnić, pozatykać szpary. [przypis edytorski]

u dytka — tu: u diabła; dytko: demon w mitologii słowiańskiej. [przypis edytorski]

udźwigły — dziś popr.: udźwignęły (tu: forma krótsza, gwarowa użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca). [przypis edytorski]