Przypisy

taksometr — dziś: taksówka. [przypis edytorski]

taksować — oceniać kogoś, określać cenę. [przypis edytorski]

taksować — oceniać. [przypis edytorski]

taksować — oceniać wartość, szacować, wyceniać. [przypis edytorski]

taksować — patrzeć oceniając. [przypis edytorski]

taksować — tu: obłożyć podatkami. [przypis edytorski]

Tak spętają pany i pożoną jako barany w cudze strony — swobodna interpretacja Lm 1, 6 wg Wulgaty (w tłum. Wujka: „stały się książęta jej jako barani nie najdujący paszy, i poszli bez siły przed obliczem goniącego”). [przypis edytorski]

tak strasznie znużony — w oryg. niem. Ich bin zum sterben müde: jestem śmiertelnie zmęczony. [przypis edytorski]

taksysa (daw.) — dziś: taksówka. [przypis edytorski]

Ta, którą jedną z cór Zeusa (…) nazywa lud — Dike, córka Zeusa i Temidy, bogini sprawiedliwości i porządku moralnego w świecie. [przypis edytorski]

Ta, która głowę węża starła — tj. Matka Boska, która pokonała Szatana; nawiązanie do słów skierowanych przez Boga do węża-Szatana w Biblii: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (Rdz 3,15); w XVII w. funkcjonował jeszcze omyłkowy przekład: „ona zmiażdży ci głowę”. [przypis edytorski]

Tak, to na was patrzy! — Tak, to do was podobne. [przypis edytorski]

tak to umowę (…) trzymają (starop.) — tak to się dotrzymuje umowy (pytanie retoryczne, stanowiące przymówkę). [przypis edytorski]

takt — tu: rytm. [przypis edytorski]

tak — tu w znaczeniu: więc, zatem, wtedy. [przypis edytorski]

takuara — pospolity gatunek trzciny. [przypis edytorski]

Tak uczynili Turcy z Grecją — mowa o przeniesieniu stolicy państwa Turków osmańskich do Konstantynopola, po jego zdobyciu w 1453. [przypis edytorski]

Tak was pogruchocę, mówi Pan Bóg, jako ten garniec, którego skorupki spoić się i naprawić nie mogą — Jr 19, 11. [przypis edytorski]

także bym mówiła — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy tak bym mówiła. [przypis edytorski]

Także Cyrus, gdy także Panteą, piękną barzo panią, pojmawszy gdzieś, do wojska przywiedziono, namawiał go Araspo (…) — Ksenofont, Cyropedia (Wychowanie Cyrusa), V 1, 2–18; Panthea była żoną Abradatasa, sprzymierzeńca pokonanych przez Cyrusa Asyryjczyków, stąd obawy króla, że zobaczywszy ją, mógłby się zakochać i nie zwrócić jej mężowi. [przypis edytorski]

także — czy tak. [przypis edytorski]

także (daw.) — też; a to dopiero. [przypis edytorski]

także (…) przystoi — czy tak przystoi (konstrukcja z partykułą pytającą -że). [przypis edytorski]

także — tak z partykułą pytającą -że. [przypis edytorski]

także — tak z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

Także — „tak” z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

także to (…) mroczy — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy to tak mroczy (wam pycha rodowa umysł); czyż aż tak mroczy itd. [przypis edytorski]

także — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: czy tak, czyż tak. [przypis edytorski]

także — tu: konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy tak. [przypis edytorski]

także — tu: konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: to tak? [przypis edytorski]

także — tu: tak bardzo, do tego stopnia. [przypis edytorski]

także — tu: tak właśnie; (więc) w taki sposób. [przypis edytorski]

także — tu: w taki sposób; więc tak. [przypis edytorski]

Tak zaczyna się film (…) życie jest także udźwiękowione — autor zwraca uwagę na udźwiękowienie, gdyż filmy dźwiękowe pojawiły się dopiero na przełomie lat 20. i 30. XX w., dekadę przed powstaniem tekstu. [przypis edytorski]

Tak zapędzonym na chrapy i rowy — w pierwotnej tekstu wersji w tym miejscu fragment: „W nieznanym kraju, znienacka, w pomroku, / Gdy ich żelazo i ogień powita, / Pewno rajtary nie dostoją kroku: / Zaczem lud pieszy weźmiem pod kopyta”. [przypis edytorski]

tak z przyczyny obcych, jak własnych rodaków — w 1037 r. na Mazowszu utworzył własne państwo (m.in. bijąc własną monetę, przetrwało do jego śmierci w 1047 r.) Miecław (także: Masław), daw. cześnik króla Mieszka II, następnie kontestujący władzę Piastów, przeciwstawił się powracającemu z wygnania Kazimierzowi Odnowicielowi (1039) i wystąpił przeciw niemu zbrojnie, jednak został pokonany w bitwie pod Pobiedziskami na terenie Wielkopolski w 1041 r., a następnie w 1047 r. na terenie Mazowsza; Kazimierza Odnowiciela wspierał w tych walkach książę ruski Jarosław I Mądry. [przypis edytorski]

Tak (z ros.) — tu: więc, a zatem. [przypis edytorski]

tak zwanego enjambment, tj. przeniesienia myśli z jednego wiersza do drugiego — środek zwany dziś po polsku przerzutnią. [przypis edytorski]

tałałajstwo (przestarz.) — męty społeczne, hołota, motłoch. [przypis edytorski]

tałatajstwo — hołota, hałastra, motłoch. [przypis edytorski]

tałatajstwo — hołota, hałastra. [przypis edytorski]

tałatajstwo — hołota, motłoch. [przypis edytorski]

tałesa — dziś popr. forma: tałesu. [przypis edytorski]

tałes — duży, prostokątny materiał nakładany do modlitwy na głowę lub ramiona, w którego rogach znajdują się frędzle (cicis). [przypis edytorski]

tałes (jid.) a. talit (hebr.) — prostokątna chusta nakładana na głowę, bądź ramiona, w czasie modlitwy przez wyznawców judaizmu. Chusta jest przeważnie biała z czarnymi, bądź granatowymi pasami oraz z frędzlami (cicit a. cyces) na rogach. [przypis edytorski]

tałes (jid.) a. talit (hebr.) — szal modlitewny; prostokątna chusta nakładana na głowę bądź ramiona w czasie modlitwy przez wyznawców judaizmu; przeważnie biała z czarnymi a. granatowymi pasami oraz z frędzlami (cicit a. cyces) na rogach. [przypis edytorski]

tałes kotn — mały tałes, kaftanik z cyces noszony na co dzień. [przypis edytorski]

tałes — szal modlitewny. [przypis edytorski]

talar biały — srebrna moneta. [przypis edytorski]

talar — dawna duża srebrna moneta o stosunkowo dużej wartości. [przypis edytorski]

talar — dawna duża srebrna moneta o stosunkowo dużej wartości; w oryginale: écu, francuski odpowiednik talara, równy trzem liwrom. [przypis edytorski]

talar — dawna duża srebrna moneta. [przypis edytorski]

talar — dawna moneta srebrna o stosunkowo dużej wartości. [przypis edytorski]

talar — duża moneta srebrna, bita od XV w. [przypis edytorski]

talar — duża moneta srebrna, bita w Europie od XV w. [przypis edytorski]

talar — duża srebrna moneta, początkowo stanowiąca równowartość złotego dukata, bita od XV w. w różnych krajach europejskich; w Polsce przetrwała w obiegu do II poł. XIX w. [przypis edytorski]

talar — moneta srebrna, używana w Europie od końca XV wieku. [przypis edytorski]

talar — srebrna moneta o znacznej wartości; bita od końca XV w., początkowo na terenie środkowej Europy. Słowo talar użyte w kontekście midrasza jest anachronizmem. [przypis edytorski]

talar — srebrna moneta. [przypis edytorski]

talar — srebrna moneta używana w Europie od XV w. [przypis edytorski]

talar — w oryginale: écu, w XIX w. potoczna nazwa srebrnej monety pięciofrankowej. [przypis edytorski]

talary — dziś popr. forma N. lm: talarami. [przypis edytorski]

talary — tu: duże krążki, od nazwy dużej srebrnej monety. [przypis edytorski]

talenta — dziś popr. forma B.lm: talenty. [przypis edytorski]

talent — grecka jednostka monetarna i zarazem miara wagi kruszcu. [przypis edytorski]

talent — staroż. jednostka płatnicza. [przypis edytorski]

talent — staroż. jednostka wagi i wartości (wg wagi kruszcu); ateński talent miał wagę ok. 26 kg i jako jednostka wartości odpowiadał tej ilości czystego srebra. [przypis edytorski]

talent — staroż. jednostka wagi i wartości (wg wagi kruszcu), licząca od ok. 26 do ok. 37 kg. [przypis edytorski]

talent — starożytna jednostka płatnicza, ok. 26 kilogramów złota lub srebra; tu słowo występuje w liczbie podwójnej. [przypis edytorski]

talent — starożytna jednostka wagi i wartości, używana na Bliskim Wschodzie, następnie przyjęta przez Greków i Rzymian; talent miał wagę ok. 30 kg i jako jednostka wartości odpowiadał tej ilości czystego srebra. [przypis edytorski]

talent — starożytna jednostka wagi, używana w Mezopotamii, przyjęta na Bliskim Wschodzie, następnie przez Greków i Rzymian. Zależnie od kraju talent był równy od 27 do 32 kilogramów. Dzielił się na 60 min. [przypis edytorski]

taler — właśc. talar, srebrna moneta obiegowa wartości 8 złotych polskich. [przypis edytorski]

Tales (…) handel, który w jednym roku przyniósł mu (…) bogactwa — Tales dorobił się dużego majątku przewidując urodzaj oliwek i wcześniej wydzierżawiając prasy do tłoczenia (Diogenes Laertios, Tales [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, I, 26). [przypis edytorski]

Talestris — legendarna królowa Amazonek, która z oddziałem swoich wojowniczek miała przybyć do Aleksandra Wielkiego, aby spłodzić z nim dzielne i mądre potomstwo. [przypis edytorski]

Tales z Miletu — filozof i matematyk grecki z VII/VI w. p.n.e., przedstawiciel jońskiej szkoły filozofii przyrody. [przypis edytorski]

Tales z Miletu, Pittakos z Mytileny, Bias z Prieny, Solon z Aten, Kleobulos z Lindos, Myson z Chen, Chilon ze Sparty (VII–VI w. p.n.e.) — do siedmiu mędrców w tradycji antycznej powszechnie zaliczano pierwszą czwórkę z nich; w innych źródłach starożytnych zamiast Kleobulosa, Mysona oraz Chilona wymienia się inne postacie. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej; zaliczany do siedmiu mędrców starożytnej Grecji; przypisywano mu m.in. zmianę biegu rzeki Halys (ob. Kizilirmak), w celu jej sforsowania przez armię Krezusa, pomiar wysokości piramid na podstawie długości ich cienia; żeby udowodnić krytykom, że swoją inteligencję mógłby wykorzystać także do zdobycia bogactwa, w przewidywaniu wyjątkowego urodzaju oliwek wyprzedzająco wynajął wszystkie miejscowe prasy do wyciskania oliwy, po czym wiele zarobił na ich odnajmowaniu. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej. Uważał, że prazasadą (arché) wszystkich bytów jest woda. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej; zaliczany do siedmiu mędrców starożytnej Grecji. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej; uważał, że prazasadą (arché) wszystkich bytów jest woda. [przypis edytorski]

Talia i Melpomena (mit. gr.) — Talia to muza opiekuńcza komedii, zaś Melpomena to muza komedii. [przypis edytorski]

Talia, Kaliopa, Euterpe i Polihymnia, a Erato (mit. gr.) — muzy opiekuńcze: komedii, poezji epickiej, poezji lirycznej, poezji sakralnej i hymnicznej oraz poezji miłosnej. [przypis edytorski]

Talia (mit. gr.) — muza komedii. [przypis edytorski]

Talia (mit. gr.) — muza opiekuńcza komedii. [przypis edytorski]

Taliarch — imię greckie, być może pochodzące od słów thalia (radość) i archo (rządzić), mogące zatem oznaczać kogoś, kto kieruje przebiegiem uczty. [przypis edytorski]

talit katan (hebr.) — mały katan czyli zakładany pod koszulę lub zamiast niej rodzaj kamizelki z białego płótna nie zszywanej z boków, z przodu ozdobionej czarnymi lub granatowymi pasami, z przymocowanymi po bokach frędzlami (cyces), które należy wypuścić na wierzch spodni. [przypis edytorski]

talit — także: tallit (hebr.; z jid. tałes) męski szal modlitewny. [przypis edytorski]

Tallemant des Réaux, Gédéon (1619–1692) — francuski pisarz; autor zbioru krótkich biografii pt. Historiettes (Historyjki, wyd. 1834–1835). [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de (1754–1838) — francuski mąż stanu, polityk, dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji, zwolennik rewolucji francuskiej i sekularyzacji dóbr kościelnych, w 1791 ekskomunikowany; znany m.in. z ostrego języka; przypisywane jest mu zdanie „Bagnetami można załatwić wszystko, sire. Mają jednak wadę: nie można na nich usiąść”, które miał wypowiedzieć w rozmowie z Napoleonem. [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de (1754–1838) — polityk i dyplomata francuski, wielokrotny minister spraw zagranicznych. [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de Périgord (1754–1838) — francuski polityk i dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata i polityk, książę; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. Mimo że był duchownym (biskupem), poparł swym autorytetem rewolucję 1789 roku i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych (w 1791 ekskomunikowany). Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand znany był m.in. z ciętych a trafnych wypowiedzi; przypisywane jest mu zdanie, które miał wypowiedzieć w rozmowie z Napoleonem: „Bagnetami można załatwić wszystko, sire. Mają jednak wadę: nie można na nich usiąść”. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata i polityk, minister spraw zagranicznych Francji; książę. Mimo że był duchownym (biskupem) poparł swym autorytetem rewolucję fr. 1789 r. i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych. Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand słynął z wybitnej inteligencji oraz ciętych a trafnych wypowiedzi. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. książę Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — francuski dyplomata i polityk; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. książę Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — francuski dyplomata i polityk; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Talleyrand, własc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji, książę. Mimo że był duchownym (biskupem), poparł swym autorytetem rewolucję fr. 1789 r. i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych. Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand słynął z wybitnej inteligencji oraz ciętych a trafnych wypowiedzi. [przypis edytorski]

Tallien, Jean-Lambert (1767–1820) — polityk z okresu rewolucji francuskiej, jakobin, odegrał znaczącą rolę podczas Dziesiątego Sierpnia, następnie zasłynął z wprowadzania rządów terroru w regionie Bordeaux. Od 24 marca 1794 r. przewodniczący Konwentu Narodowego. [przypis edytorski]

Talma, François-Joseph (1763–1826) — aktor francuski. [przypis edytorski]

Talma, François Joseph (1763–1826) — aktor fr., występował w paryskim teatrze Comédie-Française (od 1787, nast. od 1799), był współzałożycielem w Théâtre de la République, w którym działał w l. 1791–1799; jako aktor tragiczny święcił triumfy w okresie rewolucji francuskiej 1789-1799 i I Cesarstwa (m.in. grając role szekspirowskie: Hamleta, Otella, Makbeta czy tytułową Cyda w sztuce Corneille'a); reformator teatru w zakresie wymowy scenicznej i kostiumu. [przypis edytorski]