Przypisy

za to ją (żonę Jagiełły) świętą omal zrobili — Jadwiga Andegaweńska (1373/1374–1399), żona Władysława Jagiełły, znana z pobożnego życia i działalności charytatywnej, po śmierci została otoczona kultem; w 1997 oficjalnie ogłoszono ją świętą. [przypis edytorski]

za to jej powinien (daw.) — ma wobec niej powinności, jest wobec niej zobowiązany. [przypis edytorski]

Zatoka Adeńska — obszar wodny w zachodniej części Morza Arabskiego, pomiędzy półwyspem Arabskim a Somalijskim, na północnym zachodzie połączony cieśniną Bab al-Mandeb z Morzem Czerwonym. [przypis edytorski]

Zatoka Arabska (łac. Sinus Arabicus) — historyczna nazwa Morza Czerwonego, rozciągającego się pomiędzy północną Afryką a Płw. Arabskim, stanowiącego część Oceanu Indyjskiego. [przypis edytorski]

Zatoka Berau — zatoka w płn.-zach. Gwinei, oddzielająca płw. Ptasia Głowa (Doberai) od płw. Bomberai. [przypis edytorski]

Zatoka Biafryjska a. Biafra — ob. Zatoka Bonny, zatoka Oceanu Atlantyckiego stanowiąca część Zatoki Gwinejskiej, rozciągająca się od delty Nigru po Przylądek Lopez w Gabonie. [przypis edytorski]

zatoka chesterska — Zatoka Liverpoolska w Anglii, stanowiąca ujście m.in. rzeki Dee, nad którą położone jest miasto Chester. [przypis edytorski]

zatoka (daw.) — zakręt. [przypis edytorski]

Zatoka Gaskońska (fr. Golfe de Gascogne) — dziś: Zatoka Biskajska, położona pomiędzy północnym wybrzeżem Półwyspu Iberyjskiego a południowo-zachodnim wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]

zatoka Pensacola — zatoka w płn.-wsch. części Zatoki Meksykańskiej, tworząca naturalny port morski. Pierwsze europejskie osiedle w tym regionie zostało założone przez ekspedycję hiszp. konkwistadora Tristána de Luna y Arellano w 1559. Wyczerpaną huraganem i głodem, liczącą ponad 1000 osób kolonię porzucono 10 lat później. Hiszpanie ponownie osiedlili się na Pensacoli w 1698. [przypis edytorski]

Zatoka Salerneńska — zatoka Morza Śródziemnego na płd.-zach. wybrzeżu Włoch, oddzielona Półwyspem Sorrentyńskim od Zatoki Neapolitańskiej. [przypis edytorski]

Zatoka Sebenicka — ujście do Morza Śródziemnego jednego z ramion Nilu, nazwanego od gr. nazwy miasta Sebennytos, stolicy 12. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Zatoka Sorrentyńska — niewielka zatoka Morza Śródziemnego w pobliżu miasta Sorrento, w płd.-wsch. części Zatoki Neapolitańskiej. [przypis edytorski]

Zatoka Spezia, wł. Golfo della Spezia — zatoka Morza Tyrreńskiego na płn.-zach. wybrzeżu Włoch, nad którą położone jest miasto La Spezia. [przypis edytorski]

zatoka wielka Rei — Morze Jońskie wraz z Adriatykiem; akwen poświęcony bogini Rei, żonie Kronosa. [przypis edytorski]

Zatoka Wielorybia — dawna zatoka w obrębie Lodowca Szelfowego Rossa, u wybrzeży Antarktydy. Stanowiła położony najdalej na południe naturalny port na Ziemi. Znajdowały się tutaj amerykańskie bazy polarne wykorzystywane przez ekspedycje pod dowództwem Richarda Byrda z lat 1928–1930, 1933–1935, 1939–1941. W 1987 roku od lodowca oderwała się ogromna góra lodowa (5400 km²), całkowicie niszcząc Zatokę Wielorybią. [przypis edytorski]

zatokę Rio (…) odkrył w roku 1501 Gonçalo Coelho — Gonçalo Coelho w maju 1501 wypłynął z Lizbony, do brzegów Brazylii dotarł w sierpniu 1501, zaś zatokę Rio de Janeiro odkrył 1 stycznia 1502. [przypis edytorski]

zatokowany — pochłonięty zalotami; od: tokować: z przejęciem zachwalać swoje zalety i sukcesy (na podobieństwo samców niektórych gatunków ptaków w okresie godowym, które wydają charakterystyczne dźwięki i wykonują odpowiednie ruchy mające wabić samicę). [przypis edytorski]

za tom (…) zobaczył — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: za to zobaczyłem. [przypis edytorski]

zatracenie — zatraceniec, niegodziwiec, utrapieniec. [przypis edytorski]

zatraceny (z czes.) — zatraceni, skazani na potępienie (przekleństwo). [przypis edytorski]

zatracić — zapodziać, zagubić. [przypis edytorski]

zatracon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: zatracony. [przypis edytorski]

zatracony — zagubiony, zaginiony. [przypis edytorski]

zatrapiać — dziś: trapić; martwić, zamartwiać. [przypis edytorski]

zatrata (daw.) — zatracenie, zguba. [przypis edytorski]

zatrinkować (z niem. trinken: pić) — wypić. [przypis edytorski]

za triumfalnym postępować wozem — według rzymskiego zwyczaju podczas triumfu za wozem wiozącym zwycięskiego wodza szedł wódz armii pokonanej. [przypis edytorski]

zatrudniać (daw.) — zaprzątać głowę, absorbować. [przypis edytorski]

zatrudniać się — zajmować się. [przypis edytorski]

zatrudnić (daw.) — tu: utrudnić. [przypis edytorski]

zatrudnić — tu: zająć. [przypis edytorski]

zatrudnienia (daw.) — zajęcia, czynności. [przypis edytorski]

zatrudnienie (daw.) — zajęcie, czynność. [przypis edytorski]

zatrudnienie — tu: bycie czynnym, zajętym czymś; wywieść duszę z zatrudnienia: pozbawić życia. [przypis edytorski]

zatrudnione nabycie (starop.) — z trudem uzyskany dobytek. [przypis edytorski]

zatrudniony (tu daw.) — zajęty. [przypis edytorski]

zatrudniony — zajęty. [przypis edytorski]

zatrudniony — zajęty, zaprzątnięty. [przypis edytorski]

zatrutemi — dziś popr.: zatrutymi. [przypis edytorski]

z Atrydy — dziś: z Atrydami. [przypis edytorski]

zatrzaskanych — dziś popr.: zatrzaskiwanych. [przypis edytorski]

zatrzaska — pułapka. [przypis edytorski]

zatrzask — zamek sprężynowy, którego zapadka zaskakuje automatycznie, bez użycia klucza. [przypis edytorski]

zatrzasłam — popr.: zatrzasnęłam [przypis edytorski]

zatrzęsać — dziś: trząść (z B.: co?) a. wstrząsać (z N.: czym?). [przypis edytorski]

zatrzymać — tu: zamówić, zarezerwować. [przypis edytorski]

za trzy niedziele (daw., gw.) — za trzy tygodnie. [przypis edytorski]

zaturbować się (daw., gw.) — zmartwić się. [przypis edytorski]

za — (tu rusycyzm:) przez. [przypis edytorski]

za twą całość — za twoją cielesną nietykalność, dla twojego ocalenia. [przypis edytorski]

zatwardzywa (daw.) — dziś: zatwardza. [przypis edytorski]

zatwostepić (neol.) — zatańczyć two-step. [przypis edytorski]

Zatybrze — wł.: Trastevere, rione XIII Rzymu. [przypis edytorski]

zatyć — roztyć się, utyć. [przypis edytorski]

zatykajwa (starop. forma) — dziś 2.os.lm trybu rozk.: zatykajmy. [przypis edytorski]

zatyłek (daw.) — tylna część czegoś; miejsce za czymś. [przypis edytorski]

zatym (starop. forma ort.) — dziś popr.: zatem. [przypis edytorski]

zatym (starop. forma ort.) — dziś: zatem; więc. [przypis edytorski]

zatym (starop.) — za tym; w związku z tym, więc. [przypis edytorski]

Za tysiąc dziewoi ona mi obstoi — Zastąpi mi tysiąc dziewcząt. [przypis edytorski]

Za udział w zgromadzeniach lud dostaje wynagrodzenie — w Atenach po przywróceniu demokracji po wojnie peloponeskiej, od 403 p.n.e., za uczestnictwo w obradach zgromadzenia ludowego płacono obywatelom diety (ekklesiastikon), początkowo w skromnej kwocie jednego obola. [przypis edytorski]

zaufać swój skarb — dziś popr.: powierzyć swój skarb. [przypis edytorski]

zaufany — tu: zadufany, mający bezgraniczne zaufanie. [przypis edytorski]

zaufany w stopniu, który trzymał — mając ufność w pozycję, jaką zajmował. [przypis edytorski]

zaum — technika „pisania pozarozumowego” rosyjskiego poety awangardowego Wielimira Chlebnikowa, oparta o symbolizm dźwiękowy. [przypis edytorski]

Zauna — w gwarze obozowej łaźnia, odwszalnia. [przypis edytorski]

za upamiętaniem (daw.) — po opamiętaniu się. [przypis edytorski]

za urzędem na polu Marsa goni — na Polu Marsowym, równinie poświęconej bogowi wojny Marsowi, poza tzw. murami serwiańskimi, otaczającymi dawniej Rzym, odbywały się m.in. zebrania ludowe komicjów centurialnych, wybierające urzędników. [przypis edytorski]

za usmirenje polskawo miatieża (ros.) — za stłumienie polskiego buntu; tytuł medalu nadawanego przez władze carskie m.in. urzędnikom, którzy w czasie powstania styczniowego odznaczyli się szczególną lojalnością. [przypis edytorski]

zausznica (daw.) — kolczyk, ozdoba noszona na uchu. [przypis edytorski]

zausznice — tu: kolczyki. [przypis edytorski]

zausznik (daw.) — powiernik potajemnie dostarczający informacji. [przypis edytorski]

zausznik — doradca. [przypis edytorski]

zausznik — powiernik, człowiek zaufany. [przypis edytorski]

zausznik — powiernik i osoba dostarczająca informacji. [przypis edytorski]

zausznik (przestarz.) — powiernik, donosiciel. [przypis edytorski]

zauważył w trawie kilka fiołków (…) „Będę miał kolację” — liście fiołka pachnącego (Viola odorata) są jadalne, nadają się do sałatek i zup wiosennych. [przypis edytorski]

zawada (daw.) — przeszkoda. [przypis edytorski]

zawada — przeszkoda, przeciwność. [przypis edytorski]

zawada — przeszkoda. [przypis edytorski]

zawada (starop.) — przeszkoda; gdzie się jaka najduje zawada: gdzie się znajduje jakaś przeszkoda. [przypis edytorski]

zawada (starop.) — przeszkoda. [przypis edytorski]

zawadiacki — awanturniczy, wyzywający. [przypis edytorski]

zawakować (daw.) — o stanowisku pracy: zostać zwolnionym. [przypis edytorski]

zawakować — zostać opróżnionym; pozostać nieobsadzonym. [przypis edytorski]

zawała — prawdop. przeszkoda. [przypis edytorski]

zawalidroga — ktoś przeszkadzający innym. [przypis edytorski]

zawarcie (daw.) — zamknięcie. [przypis edytorski]

zawarcie (daw.) — zamknięcie; zawierać: zamykać. [przypis edytorski]

zawarła (starop. forma) — dziś: zamknęła. [przypis edytorski]

zawarła — zamknęła. [przypis edytorski]

zawarł (daw.) — zamknął. [przypis edytorski]

zawarować (daw.) — zagwarantować, zastrzec. [przypis edytorski]

zawarować (daw.) — zastrzec. [przypis edytorski]

zawarować — zastrzec; zapewnić coś komuś lub sobie. [przypis edytorski]

zawarto (starop.) — zamknięto. [przypis edytorski]

zawarty (daw., gw.) — zamknięty. [przypis edytorski]

zawarty (daw.) — tu: zamknięty. [przypis edytorski]

zawarty (daw.) — zamknięty. [przypis edytorski]