Przypisy

terasa — tu: płaski element wyniesiony ponad średnią wysokość budowli. [przypis edytorski]

terasa — tu: taras. [przypis edytorski]

teraźniejszemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: teraźniejszymi. [przypis edytorski]

teraźniejszy król Hiszpanii — Ferdynand II Aragoński. [przypis edytorski]

terazbym się rada oślepiła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: teraz oślepiłabym się rada; tzn. teraz chętnie bym się oślepiła. [przypis edytorski]

terazejszy (starop.) — teraźniejszy. [przypis edytorski]

terazem się oszukał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: teraz się oszukałem. [przypis edytorski]

terazem spokojny — skrócona forma od: teraz [jest]em spokojny. [przypis edytorski]

terazeście (…) ustali (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: teraz ustaliście. [przypis edytorski]

teraześ im oddał (daw.) — teraz im oddałeś. [przypis edytorski]

teraześ moja (daw.) — teraz jesteś moja. [przypis edytorski]

teraześmy się już od ciebie poduczyli — inaczej: teraz się już od ciebie poduczyliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

teraześ — skrócone od: teraz [jest]eś. [przypis edytorski]

teraześ (…) zbyła (starop.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: teraz zbyłaś; znaczenie: teraz się pozbawiłaś. [przypis edytorski]

Teraz już jadę do Ftyi, bo znacznie lepiej mi będzie / Jechać do domu w okrętach wygiętych… — Iliada I 169 i nast. [przypis edytorski]

teraz mam cię (…) zrozumiałem — niem. ich habe jetzt verstanden: teraz zrozumiałem. [przypis edytorski]

Teraz, pane, Boh ze mnoju (z ukr.) — Teraz, panie, Bóg ze mną. [przypis edytorski]

Teraz w krótkości poniekąd wstęp tylko (…) — fabuła urywa się sporo przed zakończeniem Ptaków Arystofanesa, na których autor bazuje; stąd wprowadzony przez Goethego „Epilog” zawiera uwagi, że jest to „wstęp”, „próbka” oraz zapowiedź ewentualnej kontynuacji. [przypis edytorski]

terazże — a teraz, teraz więc. [przypis edytorski]

terazże (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: teraz więc, a zatem teraz. [przypis edytorski]

terazże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

tercet (muz.) — tu: utwór muzyczny dla trójki wykonawców. [przypis edytorski]

terchan — wysoki tytuł wojskowy w średniowiecznej Mongolii, nadawany przez chana zasłużonym dowódcom (w późniejszych czasach w cesarstwie rosyjskim tak nazywano ludzi, szczególnie Tatarów, Baszkirów czy Marijczyków, zwolnionych za zasługi od podatków i powinności). terchany — dziś popr. forma M. lm: terchanowie. [przypis edytorski]

tercja i kwarta w fechtunku — nazwy pozycji obronnych w szermierce. [przypis edytorski]

tercja — interwał prosty liczący 3 lub 4 półtony. [przypis edytorski]

tercja — jedna z godzin liturgicznych, sygnalizowanych kościelnymi dzwonami. [przypis edytorski]

tercja, kwarta (…) oktawa (muz.) — nazwy interwałów muzycznych pomiędzy dwoma dźwiękami. [przypis edytorski]

tercjanowa (daw.) — woźna. [przypis edytorski]

tercjarka — członkini stowarzyszenia świeckich powiązanego z jednym z katolickich zakonów. [przypis edytorski]

tercjarka — kobieta należąca do tercjarstwa, organizacji w kościele katolickim zrzeszającej osoby świeckie, związanej z określonym zakonem. [przypis edytorski]

tercjarze — członkowie działającego w kościele katolickim stowarzyszenia religijnego, do którego należą świeccy i duchowieństwo diecezjalne. Struktura i prawa tercjarskich zakonów bazują na regułach istniejących w kościele zakonów. [przypis edytorski]

tercja — tu: jedna sześćdziesiąta część sekundy kątowej. [przypis edytorski]

tercyna — układ stroficzny stosowany w Boskiej komedii Dantego: wiersz o strofach złożonych z trzech wersów, najczęściej jedenastozgłoskowych, łączących się między sobą rymami w układzie aba, bcb, cdc itd. [przypis edytorski]

tercyna (z wł.) — układ stroficzny, stosowany w Boskiej komedii Dantego. Wiersz o strofach złożonych z trzech wersów, najczęściej jedenastozgłoskowych, łączących się między sobą rymami w układzie aba, bcb, cdc itd. [przypis edytorski]

tercyna (z wł.) — układ stroficzny stosowany w Boskiej komedii Dantego: wiersz o strofach złożonych z trzech wersów, najczęściej jedenastozgłoskowych, łączących się między sobą rymami w układzie aba, bcb, cdc itd. [przypis edytorski]

tercynela a. tercjanela (z wł. terzanella) — rodzaj tkaniny jedwabnej lub półjedwabnej, czasem z kwiecistym wzorem. [przypis edytorski]

terebint — pistacja terpentynowa, gatunek drzewa z rejonu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

terem — budynek, pałac. [przypis edytorski]

terem (daw.) — budynek, pałac. [przypis edytorski]

terem (z ros. терэм: dosł. poddasze) — najwyższa kondygnacja w pałacach carskich i dworach bojarskich w XVII w., przeznaczona wyłącznie dla kobiet, zazwyczaj wyodrębniona malowniczym, wysokim dachem, niekiedy połączona zamkniętym przejściem z głównym budynkiem pałacowym osobna budowla. [przypis edytorski]

Terencjusz a. Publius Terentius Afer (195–159 p.n.e.) — komediopisarz rzymski. [przypis edytorski]

Terencjusz (ok. 195–po 159 p.n.e.) — komediopisarz rzymski. [przypis edytorski]

Terencjusz (ok. 195–po 159 p.n.e.) — komediopisarz rzymski. [przypis edytorski]

Terencyjusza — Terencjusza; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Terenuthis — Terenouthis, egipskie Mefket, miasto w zachodniej części Delty, w 3. nomie Dolnego Egiptu. Położone ok. 40 km na południowy zachód od dzisiejszego Tanda, 80 km na północny zachód od Memfis. [przypis edytorski]

Teresa z Ávili, właśc. Teresa Sánchez de Cepeda y Ahumada (1515–1582) — hiszpańska karmelitanka, znana z doświadczania stanów mistycznych połączonych z ekstazą; reformatorka zakonu karmelitańskiego; kanonizowana w 1622. [przypis edytorski]

Teresa z Ávili, właśc. Teresa Sánchez de Cepeda y Ahumada (1515–1582) — hiszpańska karmelitanka, znana z doświadczania stanów mistycznych połączonych z ekstazą; kanonizowana w 1622. [przypis edytorski]

Teresa z Konnersreuth, właśc. Therese Neumann (1898–1962) — niem. mistyczka i stygmatyczka katoliczka, członkini Franciszkańskiego Zakonu Świeckich; dzięki modlitwie miała wyleczyć się z kilku poważnych schorzeń, miała też popadać w stany ekstazy, podczas których przepowiadała przyszłość, mówiła obcymi językami (np. po aramejsku, którego jako córka szewca nie mogła znać) itp. [przypis edytorski]

Teresa z Lisieux, właśc. Thérèse Martin (1873–1897) — karmelitanka francuska, mistyczka, jedna z najpopularniejszych świętych katolickich (tzw. Teresa Mała, kanonizowana w 1925 r.), patronka misji katolickich, Doktor Kościoła; przedstawiana z różami w dłoniach. [przypis edytorski]

Teresa z Lisieux, zw. Teresa Mała, właśc. Thérèse Martin (1873–1897) — karmelitanka francuska, mistyczka, jedna z najpopularniejszych świętych katolickich (kanonizowana w 1925), patronka misji katolickich, Doktor Kościoła; przedstawiana z różami w dłoniach. [przypis edytorski]

Teresienstadt a. Theresienstadt — (niem.) Konzentrationslager Theresienstadt, niemiecki obóz koncentracyjny na terenie Czech, składający się z getta i obozu przejściowego, działający w latach 1941–1945. [przypis edytorski]

Teresina — miasto portowe w północno-wschodniej Brazylii. [przypis edytorski]

tergiwersacja (z łac.) — wykręt. [przypis edytorski]

teriak (daw.) — lekarstwo, panaceum na wszystkie choroby i odtrutka na wszelkie trucizny; także: driakiew. [przypis edytorski]

terlica (a. tarlica, cierlica) — drewniany przyrząd do łamania i zgniatania albo międlenia lnu i konopii. [przypis edytorski]

terlica — drewniana podstawa siodła. [przypis edytorski]

terlica — stelaż siodła, dawniej wykonywany z drewna. [przypis edytorski]

terlica — stelaż siodła. [przypis edytorski]

terlica — sztywna część siodła. [przypis edytorski]

terlica — sztywna podstawa, stelaż siodła. [przypis edytorski]

Termagant — olbrzym, czczony jako bóstwo przez Saracenów wg średniowiecznych romansów. Herod i Termagant byli najczęściej głównymi czarnymi charakterami w średniowiecznych widowiskach teatralnych. [przypis edytorski]

termedia (daw.) — zwykle w lm.: skomplikowane zabiegi; awantury. [przypis edytorski]

termedyja (z łac.) — kłopot. [przypis edytorski]

termes vagues (fr.) — niejasne pojęcia. [przypis edytorski]

termidor — jedenasty miesiąc francuskiego kalendarza rewolucyjnego. [przypis edytorski]

Termidor — jedenasty miesiąc kalendarza republikańskiego; 9 Termidor: 27 lipca 1794 r., dzień kończący okres terroru podczas rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

termidor — jedenasty miesiąc kalendarza republikańskiego rewolucyjnej Francji; 9 termidora roku II, tj. 27 lipca 1794, w Konwencie Narodowym dokonano przewrotu i obalono dyktaturę jakobinów, Robespierre i jego zwolennicy zostali aresztowani i następnego dnia straceni. [przypis edytorski]

terminator — rzemieślnik uczący się u majstra. [przypis edytorski]

terminator — uczeń a. pomocnik w warsztacie rzemieślnika. [przypis edytorski]

termin (daw.) — ciężkie chwile, tarapaty. [przypis edytorski]

termin (daw.) — nauka rzemiosła u majstra. [przypis edytorski]

termin (daw.) — nauka u rzemieślnika. [przypis edytorski]

termin (daw.) — nauka zawodu u rzemieślnika. [przypis edytorski]

termin (daw.) — opresja, kłopot. [przypis edytorski]

termin (daw.) — tu: doświadczenie, cierpienie, tarapaty. [przypis edytorski]

termin (daw.) — tu: wyrok. [przypis edytorski]

terminować — uczyć się rzemiosła u majstra. [przypis edytorski]

termin prekluzyjny — w terminologii prawniczej: termin ostateczny, nieprzekraczalny. [przypis edytorski]

terminus ad quem (łac.) — moment przyjęty za koniec czegoś. [przypis edytorski]

terminus ad quem (łac.) — moment ustalony jako końcowy, przed którym coś musiało lub powinno zajść. [przypis edytorski]

terminus a quo (łac.) — moment przyjęty za początek czegoś. [przypis edytorski]

terminus medius (łac.) — termin środkowy; w logice: termin wspólny dla obu przesłanek sylogizmu, dzięki któremu możliwe jest utworzenie wniosku; termin środkowy we wniosku nie występuje. [przypis edytorski]

Terminus (mit. rzym.) — bóg opiekuńczy znaków granicznych, jego nazwa oznacza również sam znak, często wieńczony głową tego boga. [przypis edytorski]

Terminus (mit. rzym.) — bóg strzegący granic; opiekun kamieni granicznych, które w łacinie nosiły tę samą nazwę i były z nim utożsamiane. [przypis edytorski]

terminus technicus (łac.) — termin techniczny, wyraz a. wyrażenie fachowe, o specjalnym znaczeniu w danej dziedzinie. [przypis edytorski]

terminy (daw.) — opały; kłopoty. [przypis edytorski]

terminy (daw.) — opały, tarapaty; sytuacje, okoliczności stanowiące zagrożenie. [przypis edytorski]

terminy (daw.) — sytuacje, okoliczności, przeważnie stanowiące zagrożenie. [przypis edytorski]

terminy (daw.) — tu: kłopoty, tarapaty. [przypis edytorski]

terminy — tu: trudne sytuacje. [przypis edytorski]

termów (przestarz. forma D. lm.) — dziś: term. [przypis edytorski]

Termodont — trudna do przeprawy rzeka w Azji Mniejszej, nad którą miały zamieszkiwać Amazonki. [przypis edytorski]

Termopile — miejsce bitwy stoczonej w 480 p.n.e., w której wojska greckie pod dowództwem Leonidasa uległy przeważającym siłom perskim. [przypis edytorski]

Termopile — miejsce bitwy stoczonej w 480 p.n.e., w której wojska spartańskie pod dowództwem Leonidasa uległy przeważającym siłom perskim. [przypis edytorski]

Termopile — miejsce bitwy stoczonej w 480 r. p.n.e., w której wojska greckie pod dowództwem Leonidasa uległy przeważającym siłom perskim. [przypis edytorski]

Termopile — stromy, górski wąwóz, stanowiący przejście z Tesalii do Grecji środkowej, z obu stron zamknięty bramami, u których znajdowały się termy, czyli gorące źródła (stąd pochodzi nazwa; thermos: gorący, pyle: brama); stanowiły ważny punkt strategiczny; w 480 r. p.n.e. król Sparty Leonidas wraz z trzystoma swymi rodakami bronił tego miejsca przed wojskami króla perskiego Kserksesa, walcząc do śmierci ostatniego obrońcy, z przyczyn honorowych, wiedząc, że wojna jest już przegrana; napis na pomniku Spartan poległych pod Termopilami głosi: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że leżymy tutaj, posłuszni jej prawom”. [przypis edytorski]

Termopile — symbol bohaterskiej postawy niewielkiej grupy obrońców przyjmujących na siebie zadanie powstrzymania przeważających sił wroga ze świadomością, że poniosą w tym starciu śmierć; tu: użyty iron.; pierwotnie Termopile to nazwa wąwozu w Tesalii stanowiącego przejście w kierunku Grecji środkowej i z tego powodu będącego miejscem, gdzie stoczono wiele bitew na przestrzeni wieków, z których najsławniejszą, tą, która uzyskała rangę symbolu, była obrona Termopilów przez trzystu Spartan pod wodzą króla Leonidasa w 480 r. p.n.e., próbujących powstrzymać marsz wojsk perskich pod wodzą Kserksesa na Ateny; wszyscy obrońcy zginęli. [przypis edytorski]

Termopile — wąwóz stanowiący przejście z Tesalii do Hellady, gdzie król Sparty Leonidas bronił się przed Persami w 480 p.n.e. [przypis edytorski]

Termopile — wąwóz stanowiący przejście z Tesalii do Hellady, gdzie król Sparty Leonidas bronił się przed Persami w 480 p.n.e. [przypis edytorski]

Termopile — w starożytności wąski pas lądu między górami a morzem, jedyne przejście prowadzące z Grecji północnej do środkowej, którego w 480 p.n.e. koalicja wojsk greckich pod dowództwem spartańskiego króla Leonidasa broniła przed wielokrotnie liczniejszą inwazyjną armią perską dowodzoną przez króla Kserksesa. Po których niegdyś wąż Kserksesa przelazł: Efialtes, Grek, który zdradził armii perskiej górską ścieżkę, prowadzącą na tyły armii greckiej. Kiedy Leonidas dowiedział się o zdradzie, na naradzie wojennej nakazał odesłać kontyngenty wszystkich miast greckich, postanawiając pozostać ze Spartanami, żeby bronić przejścia i opóźnić marsz Persów. Na placu boju razem z 300 Spartanami pozostało 700 żołnierzy z Tespiów i 400 Tebańczyków. W zażartej walce zginęli wszyscy Spartanie, do niewoli dostała się większość Tebańczyków. [przypis edytorski]