Przypisy

rokoszanin — uczestnik rokoszu Lubomirskiego (1665), konfederacji wojskowej walczącej z Janem Kazimierzem. [przypis edytorski]

rokosz — bunt, powstanie zbrojne. [przypis edytorski]

rokosz — bunt, powstanie zbrojne (szczególnie szlachty w daw. Rzeczpospolitej). [przypis edytorski]

rokosz — bunt, powstanie zbrojne (szczególnie szlachty w daw. Rzeczpospolitej). [przypis edytorski]

rokosz — bunt. [przypis edytorski]

rokosz (daw.) — bunt. [przypis edytorski]

Rokosz islamu a. Bunt islamu — ang. The Revolt of Islam, poemat Shelleya, pierwotnie zatytułowany Laon and Cythna, wydany w 1818 r. [przypis edytorski]

rokować (daw.) — przewidywać, zapowiadać. [przypis edytorski]

rokować — tu: przewidywać. [przypis edytorski]

rokować — tu: przypuszczać, planować. [przypis edytorski]

Rok Polski, właśc. Rok polski w życiu, tradycji i pieśni — zbiór materiałów literackich i etnograficznych autorstwa folklorysty Zygmunta Glogera (1845–1910). [przypis edytorski]

Roksolania (daw.) — Ruś. [przypis edytorski]

rok sześćdziesiąty trzeci — 1863. 21 stycznia tego roku rozpoczęło się powstanie styczniowe. [przypis edytorski]

roku 6 tysiącznego, sześćsetnego dwudziestego drugiego — data zakłada, że świat został stworzony w roku 5000 p.n.e. [przypis edytorski]

roku łońskiego (daw., gw.) — w zeszłym roku. [przypis edytorski]

roku zeszłego — chodzi o październik 1890, kiedy to Dygasiński udał się jako delegat „Kuriera Warszawskiego” do Brazylii w celu zrelacjonowania warunków życia przebywających tam polskich emigrantów. Efektem tej podróży był cykl reportaży zatytułowany Listy z Brazylii publikowany w „Kurierze” w latach 1890–1891. [przypis edytorski]

rolą (daw. forma) — dziś B r.ż. lp: rolę. [przypis edytorski]

rola Halcedamy — pole Halcedama, Pole Krwi, kupione przez arcykapłanów za judaszowe srebrniki po jego samobójstwie. [przypis edytorski]

Roland a. Orlando — bohater poematów Ariosta Orland szalony i Boiarda Orland zakochany, znany z podań o Karolu Wielkim i jego paladynach; zginął w r. 778. w Hiszpanii. [przypis edytorski]

Roland — frankijski hrabia, główny bohater Pieśni o Rolandzie (XI w.), najstarszego francuskiego eposu rycerskiego. [przypis edytorski]

Roland — frankijski hrabia Karola Wielkiego, bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie oraz poematu Ariosta Orland szalony. [przypis edytorski]

„Rola” — warszawski tygodnik społeczno-ekonomiczny wydawany w latach 1883–1912. Publikował treści zachowawcze, a także antysemickie. [przypis edytorski]

rola — ziemia uprawna. [przypis edytorski]

rolej — dziś popr. forma D. lp: roli. [przypis edytorski]

rolej (starop. forma) — dziś N.lp r.ż.: (na) roli. [przypis edytorski]

rolej (starop. forma) — dziś N.lp r.ż.: (po) roli; tzn. tu: na polu. [przypis edytorski]

Rolicz-Lieder, Wacław (1866–1912) — poeta, tłumacz Kwiatów zła Charlesa Baudelaire'a. [przypis edytorski]

Rolicz-Lieder, Wacław (1866–1912) — poeta, uważany za prekursora Młodej Polski. [przypis edytorski]

roli niezwyczajnych — nieprzyzwyczajonych do pracy na roli. [przypis edytorski]

Rolland, Romain (1866–1944) — francuski pisarz, autor m.in. 10-tomowej powieści rzeki Jan Krzysztof (1904–1912); nagrodzony literacką Nagrodą Nobla (1915). [przypis edytorski]

Rolland, Romain (1866–1944) — francuski pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1915. [przypis edytorski]

Rolland, Romain (1866–1944) — francuski pisarz, muzykolog, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1915, autor biografii słynnych artystów: Michała Anioła, Beethovena, Tołstoja. Dzieła: Jan Krzysztof, Dusza zaczarowana, Colas Breugnon. [przypis edytorski]

Rolland, Romain (1866–1944) — francuski pisarz, znany pacyfista i autor szeregu broszur i odczytów antywojennych, autor m.in. 10-tomowej powieści rzeki Jan Krzysztof (1904–1912); nagrodzony literacką Nagrodą Nobla (1915). [przypis edytorski]

Rollin, Charles (1661–1741) — francuski historyk i pedagog. [przypis edytorski]

rollwaga (z niem.) — wóz służący do przewożenia zmarłych do krematorium. [przypis edytorski]

„Rolnik” — czasopismo dla rolników, wydawane od XIX wieku. [przypis edytorski]

rolniki — dziś popr. forma M. lm: rolnicy. [przypis edytorski]

Romain Coolus (1868–1952) — znany jako René Max Weill; francuski pisarz i scenarzysta filmowy, prezes Society of Dramatic Authors and Composers; zasłynął w 1901 r. sztuką Les Amants de Sazy. [przypis edytorski]

Romain Rollanda, Joyce'a, Manna — Romain Rolland (1866–1944): francuski pisarz, ojciec powieści rzeki, laureat literackiej Nagrody Nobla (1915), autor m.in. 10-tomowej powieści Jan Krzysztof; James Joyce (1882–1941): irlandzki pisarz tworzący w języku angielskim, jeden z najwybitniejszych pisarzy XX w., autor m.in. kontrowersyjnej modernistycznej powieści Ulisses (1922); Thomas Mann (1875–1955): jeden z najwybitniejszych prozaików niemieckich XX w., laureat literackiej Nagrody Nobla (1929), autor m.in. powieści Czarodziejska góra (1924). [przypis edytorski]

Roma (łac.: Rzym) — bogini Rzymu, tradycyjne uosobienie państwa rzymskiego. [przypis edytorski]

Roma (łac.) — Rzym. [przypis edytorski]

Roma (łac., wł.) — Rzym. [przypis edytorski]

Roma libera et memor (łac.) — Rzym wolny i pamiętający (nazwa Roma jest w jęz. łacińskim rodz. żeńskiego). [przypis edytorski]

Roma locuta, causa finita (łac.) — Rzym przemówił, sprawa skończona (tj. dla wiernych Kościoła rzymskokatolickiego opinia papieża, mającego swoją siedzibę w Rzymie, jest rozstrzygająca). [przypis edytorski]

Roma locuta (łac.) — Rzym powiedział; część sentencji Roma locuta causa finita (łac.): Rzym przemówił, sprawa skończona; oznacza to, że dla wiernych kościoła rzymskokatolickiego opinia Watykanu (papieża) jest rozstrzygająca i stanowi obowiązującą regułę postępowania. [przypis edytorski]

romański — w oryginale: romanesco (wł.), przymiotnik od średniowiecza oznaczający mieszkańca ówczesnego Rzymu. Zatem różnica między „romańskim” i „rzymskim” jest taka, jak między mieszkańcem miasta Rzym a obywatelem starożytnego mocarstwa Rzym, albo jak między rzymianinem a Rzymianinem. [przypis edytorski]

romańszczyzna — styl romański. [przypis edytorski]

roman à „je” continu (fr.) — powieść ustawicznego „ja”. [przypis edytorski]

romanca — sławiący bohaterów utwór liryczno-epicki, zbliżony do ballady, popularny w Hiszpanii w XV–XVI w. [przypis edytorski]

romanca — sławiący bohaterów utwór liryczno-epicki, zbliżony do ballady. [przypis edytorski]

romanca — tu: romans, gatunek literacki popularny przed pojawieniem się powieści: dłuższy utwór narracyjny, pisany prozą lub wierszem, o tematyce awanturniczej i miłosnej. [przypis edytorski]

romanca — utwór pokrewny balladzie, opiewający bohaterskie dzieje. [przypis edytorski]

romancero (hiszp.) — zbiór zawierający romance, utwory epickie zbliżone do ballad. [przypis edytorski]

romancier (fr.) — powieściopisarz. [przypis edytorski]

romancy rycerskiej napisanej za Cesarstwa przez Chateaubrianda — mowa o balladzie śpiewanej przez Lautreca w opowiadaniu Chateaubrianda Przygody ostatniego z Abenserażów. [przypis edytorski]

Roman d'un jeune homme pauvre (1858) — powieść fr. pisarza Octave'a Feuilleta (1821–1890). [przypis edytorski]

Romanello — prawdopodobnie Giovanni Antonio Romanello, piętnastowieczny poeta wenecki. [przypis edytorski]

Romanes, George (1848–1894) — kanadyjsko-angielski biolog, zwolennik ewolucjonizmu. [przypis edytorski]

Romania — kraina hist. w płn. Włoszech. [przypis edytorski]

Romania — tu: wschodnie obszary cesarstwa. [przypis edytorski]

Roman Nitsch, prof. bakteriologii w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: Wydawnictwo komitetu obchodu stulecia L. Pasteura, 1922 — chodzi o dzieło: R. Nitsch, Pasteur 1822–1895, Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Obchodu Stulecia L. Pasteura, 1922. [przypis edytorski]

Romanones, hrabia, właśc. Álvaro Figueroa y Torres (1863–1950) — hiszpański polityk liberalny, przedsiębiorca; trzykrotny premier Hiszpanii (1912–1913, 1915–1917 i 1918–1919). [przypis edytorski]

Romanowicz, Tadeusz (1843–1904) — działacz polityczny, związany z ruchem narodowym; uczestnik powstania styczniowego; poseł na Sejm Galicyjski. [przypis edytorski]

Romanow, Konstanty Pawłowicz (1779–1831) — wielki książę ros. z dynastii Romanowów, drugi syn cara Pawła I; naczelny wódz armii i gubernator wojskowy w Królestwie Polskim, pełnił rolę carskiego namiestnika w Warszawie; w 1820 r. poślubił Polkę, hr. Joannę Grudzińską, a następnie, w 1823 r. potajemnie zrzekł się praw dziedzicznych do tronu; w noc wybuchu powstania listopadowego 1830 r. Konstanty miał paść ofiarą zamachu, jednak uciekł w przebraniu z Belwederu, gdzie rezydował, następnie na czele korpusu wojsk ros. przedostał się do Rosji, gdzie zmarł wkrótce (15 maja 1831) na cholerę pod Witebskiem. [przypis edytorski]

Romanow, Konstanty Pawłowicz (ros. Константин Павлович Романов 1779–1831) — właśc. Konstantin Pawłowicz Holstein-Gottorp-Romanow, wielki książę rosyjski z dynastii Romanowów, drugi syn cesarza (cara) Pawła I i cesarzowej Marii Fiodorowny, brat cara Aleksandra I i cara Mikołaja I, następca tronu rosyjskiego w latach 1801–1823. W 1814 r. był naczelnym dowódcą wojsk polskich i faktycznym namiestnikiem cara w Polsce. W 1818 r. był deputowanym z cyrkułu VIII Warszawy na Sejm Królestwa Polskiego. Został naczelnym wodzem armii Królestwa Polskiego, pełniącym obowiązki gubernatora wojskowego Królestwa Polskiego, generał-inspektorem kawalerii rosyjskiej. Od 1819 r. sprawował funkcję głównodowodzącego armii czynnej nad guberniami: wileńską, grodzieńską, mińską, wołyńską, podolską i w obwodzie białostockim. W 1820 r. zostało unieważnione jego pierwsze małżeństwo, z księżną Juliane Henriette Ulrike von Sachsen-Coburg-Saalfeld (poślubioną w 1796 r. na żądanie Katarzyny II, jego babki), aby mógł poślubić polską hrabiankę Joannę Grudzińską. Z powodu małżeństwa z Grudzińską wielki książę Konstanty zrezygnował w 1823 r. z praw do tronu rosyjskiego, przysługujących mu po śmierci starszego brata; akt rezygnacji utrzymywany był w tajemnicy. Gdy po śmierci Aleksandra I w 1825 r. Mikołaj wysłał do brat wezwanie do wstąpienia na tron, tytułując go cesarzem Konstantym I, ten ponownie odmówił objęcia władzy w Rosji i pozostał w Warszawie. Formalnie od 27 listopada do 14 grudnia 1825 był cesarzem Rosji, o czym nie wiedzieli dekabryści, którzy wywołali w grudniu 1825 r. powstanie przeciwko Mikołajowi w obronie praw Konstantego do tronu. Następnie, w l. 1815–1830 Wielki Książę Konstanty był wodzem naczelnym Wojska Polskiego i faktycznym wielkorządcą Królestwa Polskiego; podlegały mu także garnizony wojsk rosyjskich w zachodnich guberniach Rosji. Zwalczał polskie ruchy wolnościowe, rozbudował siatkę tajnej policji rosyjskiej w Polsce. Choć był wielkim miłośnikiem polskiej armii, wprowadzony przez niego rygor i niepraktykowany w Polsce brak szacunku do oficerów budziły silny sprzeciw. W noc wybuchu powstania, 29 listopada 1830 r. jego osoba była głównym celem ataku spiskowców. Udało mu się uciec z Belwederu w kobiecym przebraniu, a następnie na czele korpusu rosyjskiego przedostać się do Rosji, gdzie wkrótce zmarł na cholerę (lub też wskutek otrucia). [przypis edytorski]

Romanow, Mikołaj Mikołajewicz (1856–1929) — wielki książę rosyjski, do sierpnia 1915 r. głównodowodzący armii rosyjskiej podczas I wojny światowej. [przypis edytorski]

Romanow, Paweł Aleksandrowicz (1860–1919) — rosyjski wielki książę, syn cara Aleksandra II; jego żoną była Aleksandra Gieorgijewna Romanowa (1870–1891), urodzona jako Aleksandra Grecka, księżniczka Grecji i Danii. [przypis edytorski]

Romanowski, Mieczysław (1834–1863) — polski poeta epoki romantyzmu, autor poematów epickich; poległ w powstaniu styczniowym. [przypis edytorski]

Romanschrifsteller (niem.) — powieściopisarz. [przypis edytorski]

romans (daw.) — powieść. [przypis edytorski]

Romans i powieść — rocznik wydawany w Warszawie w latach 1909–1927, pod red. Józefa Jankowskiego. [przypis edytorski]

romansista — tu: powieściopisarz. [przypis edytorski]

romansowie — dziś popr.: romansowo, tj. poetycznie, stylowo. [przypis edytorski]

romansowy — tu: sercowy. [przypis edytorski]

Romans Róży — Roman de la Rose, średniowieczny poemat alegoryczny o miłości, rozpoczęty przez Guillaume'a de Lorris ok. 1235, a dokończony ok. 1275–80 przez Jeana de Meung. [przypis edytorski]

romans — tu: powieść. [przypis edytorski]

romansze — Drukujemy romansze, na podstawie rękopisu z XVIII wieku, niewykluczone jednakże, iż w oryginale (w autografie odpowiednie karty sa wydarte) Potocki pisał: romanie, słowa bowiem romans wiek XVIII nie znał; dopiero w drugiej połowie XVIII w. się zjawiło. I Lubomirski mówi o romaniach, nie o romansach, jak Linde mylnie przepisał. [przypis edytorski]

Roman, Władysław (1865–1905) — aktor sceny krakowskiej. [przypis edytorski]

Roma, quanta fuit, ipsa ruina docet (łac.) — O wielkości Rzymu świadczą jego ruiny. [przypis edytorski]

Roma — Rzym. [przypis edytorski]

romboid — daw.: równoległobok, którego boki przyległe nie są sobie równe, a kąty nie są proste; dziś: deltoid, czworokąt mający dwie pary boków sąsiednich równych. [przypis edytorski]

romboid — deltoid, czworokąt przypominający kształtem latawiec: jego przekątne są do siebie prostopadłe, a jedna z nich stanowi jego oś symetrii. [przypis edytorski]

Romek, właśc. Abraham Leibowicz (1917–1943) — pseud. Laban, inna wersja pisowni nazwiska a. Lejbowicz; członek żydowskiego ruchu oporu, działacz organizacji socjalistyczno-syjonistycznej „Dror-Frajhajt”; zginął prawdopodobnie 20 kwietnia 1943 r. [przypis edytorski]

Romeo — bohater dramatu Szekspira Romeo i Julia, opowiadającego o nieszczęśliwych losach kochanków ze zwaśnionych rodów. [przypis edytorski]

Romer-Ochenkowska, Helena (1875–1947) — polska pisarka, działaczka społeczna i oświatowa. [przypis edytorski]

Romero, Silvio (1841–1914) — brazylijski polityk, dziennikarz, publicysta oraz poeta. [przypis edytorski]

Romnowe, częściej Romowe, litew. Romovė — miejsce kultu pogańskich Bałtów, gdzie pośrodku stał wielki dąb z wyobrażeniami trzech najważniejszych bogów; siedziba Krewe. Takich miejsc było na terenie Prus i Litwy kilka. [przypis edytorski]

Romnowe — lokalizacja świętego gaju. [przypis edytorski]

Romny — miasto na Ukrainie, nad Sułą. [przypis edytorski]

Romowe — miejsce święte, centrum kultu w religii Bałtów. [przypis edytorski]

Romowe — w religii lit. (Bałtów) centrum kultu zorganizowanego wokół świętego dębu, z podobiznami bóstw, siedziba kapłana zw. Krewe. [przypis edytorski]

rom — rum. [przypis edytorski]

Romski, Juliusz właśc. Garbowski, Tadeusz (1869–1940) — zoolog, a także pisarz, poeta i filozof; uzyskał tytuł doktorski w zakresie nauk przyrodniczych (1893) na podstawie pracy o faunie motyli w Galicji oraz habilitację (1897) na podstawie rozprawy o skorupiakach obunogich Amphipoda, był asystentem prof. zoologii na Uniwersytecie Wiedeńskim, Bertholda Hatschka (1854–1941), następnie przeniósł się na krakowski Uniwersytet Jagielloński (1898), gdzie w 1903 r. został profesorem nadzwyczajnym zoologii, w 1911 r. objął Katedrę Filozofii Przyrody, a w 1922 r. założył Zakład Psychogenetyczny; pod pseud. Leon Płoszowski publikował wiersze w stylu neoromantycznym, a pod pseud. Juliusz Romski był współautorem (z Elizą Orzeszkową) powieści epistolarnej Ad astra (1904; w pracy nad utworem brał udział w l. 1899–1903, całość dokończyła Orzeszkowa); prof. Garbowski (już wówczas emerytowany) został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau i zginął w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen wraz z innymi uczonymi UJ; jego poglądy filozoficzne stanowią podwaliny pol. filozofii świeckiej. [przypis edytorski]

Romuald (ok. 951–1027) — Romuald z Camaldoli, święty kościoła katolickiego, włoski mnich, założyciel zakonu kamedułów; w 972 r. wstąpił do benedyktyńskiego klasztoru św. Apolinarego, w 975 r. podjął życie eremity, do r. 978 kształcił się w Saint-Michel de Cuxa u opata Geryna, kształtując własną regułę; przydane mu miano Romuald Kassyneński pochodzi od nazwy Monte Cassino, gdzie przez jakiś czas przebywał wraz z dwoma innymi pustelnikami, Marynem i Janem Morosini; na prośbę cesarza Ottona III Romuald przeniósł się do Rawenny, gdzie został opatem, ponieważ jednak mnisi z klasztoru św. Apolinarego nie chcieli dostosować się do surowych reguł Romualda, opuścił klasztor w 999 i powrócił na Monte Cassino; przez jakiś czas potem wędrował, by ostatecznie osiąść w Camadloli; w 1027 przeniósł się w celu oddania się kontemplacji do Val di Castro, gdzie zmarł 19 czerwca. [przypis edytorski]

Romuald z Camaldoli (ok. 950–1027) — włoski mnich, założyciel zakonu kamedułów, opat, święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Romul, dziś Romulus — legendarny założyciel Rzymu, wykarmiony przez wilczycę. [przypis edytorski]

Romulus i Remus (mit. rzym.) — bracia bliźniacy, legendarni założyciele miasta Rzym, synowie boga Marsa i westalki z królewskiego rodu; zaraz po narodzinach skazani złego władcę na śmierć, zostali umieszczeni w koszyku, który popłynął z nurtem rzeki; według podań braci znalazła i karmiła swoim mlekiem wilczyca. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — legendarny założyciel i pierwszy władca Rzymu; wnuk króla miasta Alba Longa, pozbawionego władzy przez Amuliusza; Romulus razem z bratem bliźniakiem Remusem po urodzeniu został wrzucony w koszyku do Tybru; braci wykarmiła wilczyca, następnie wychował pasterz; dorósłszy, bracia przywrócili tron Numitorowi, po czym opuścili miasto i założyli Rzym. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — legendarny założyciel Rzymu. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — założyciel Rzymu, zabójca brata-bliźniaka Remusa. [przypis edytorski]