Przypisy

jatrochemia — alchemia medyczna: kierunek w alchemii w XVI–XVII w., mający na celu na odkrywanie substancji chemicznych, które mogą służyć jako leki, oraz poznawanie procesów zachodzących w organizmie ludzkim; wyparta przez nowoczesną chemię i medycynę. [przypis edytorski]

jat' (ros. Jać, Ѣ, ѣ) — litera starej cyrylicy, zlała się całkowicie z e. Jej obecność w ortografii XX w. wynikała z wpływu języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, który był językiem liturgicznym. [przypis edytorski]

Jat' (ros. Jać, Ѣ, ѣ) — litera starej cyrylicy, zlała się całkowicie z e. Jej obecność w ortografii XX w. wynikała z wpływu języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, który był językiem liturgicznym. [przypis edytorski]

J'attends votre férule critique (fr.) — oczekuję surowej krytyki z Pańskiej strony. [przypis edytorski]

jau ant galo — pagaliau. [przypis edytorski]

Ja uboga, nie znam wroga — w innej wersji: „Ach, dla Boga! Nigdym wroga/ Nie widziała, nie”. [przypis edytorski]

jaunūmenė — dabar: jaunuomenė. [przypis edytorski]

jaunumenė — jaunimas. [przypis edytorski]

jaunybė — paikybė — jaunystė-kvailystė. [przypis edytorski]

Jaurès, Jean (1859–1914) — francuski przywódca socjalistyczny; udzielał się jako obrońca Dreyfusa; w 1904 założył socjalistyczną gazetę „L'Humanité”; zamordowany przez francuskiego nacjonalistę. [przypis edytorski]

ja u was zasiadać powinna — dziś: ja (…) powinnam. [przypis edytorski]

j'avais (fr.) — miałam (tu: czasownik pomocniczy konstrukcji czasu przeszłego). [przypis edytorski]

j'a vais la fortu­ne… mon fils avait le malheur de la perdre (z fr.) — ja miałam szczęście, mój syn miał nieszczęście je utracić. [przypis edytorski]

Ja, vi elsker denne landet… (norw.) — „My kochamy ten nasz kraj…”; początek hymnu norweskiego, słowa autorstwa pisarza, dramaturga i noblisty Bjørnstjerne Bjørnsona (1832–1910). [przypis edytorski]

Ja walczę o wolność (…) których tu na ziemi kocham — cytat pochodzi z Albo–albo. [przypis edytorski]

Jawa — należąca do Indonezji wyspa w Azji Południowo-Wschodniej; na jej obszarze znajduje się stolica kraju, Dżakarta. [przypis edytorski]

jawantura — dziś popr.: awantura. [przypis edytorski]

Jawa — wyspa w płd.-wsch. Azji. [przypis edytorski]

Jawa — wyspa w płd.-wsch. Azji. [przypis edytorski]

jaw (daw.) — jawa, rzeczywistość. [przypis edytorski]

jaw — dziś popr. w r.ż: jawa. [przypis edytorski]

jawem — dziś popr. w r. ż.: jawą. [przypis edytorski]

jawem — dziś r.ż.: jawą. [przypis edytorski]

Ja! wirklich! ein Mohr! (niem.) — Tak, rzeczywiście, Murzyn! [przypis edytorski]

jawnego mordu, jakiego się na jego rodakach [Melijczykach] dopuścili Ateńczycy — podczas wojny peloponeskiej, w roku 416 p.n.e., Ateńczycy zażądali od mieszkańców wyspy Melos, którzy mimo pokrewieństwa ze Spartanami pozostawali neutralni w konflikcie, żeby się poddali, zapłacili daninę i przystąpili do Ateńskiego Związku Morskiego, w przeciwnym razie wyspa zostanie zniszczona. Melijczycy odmówili, Ateńczycy podbili Melos, zamordowali wszystkich mężczyzn, a kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. [przypis edytorski]

jawnie — tu: jasno. [przypis edytorski]

jawno — dziś w tym miejscu wystąpiłby przymiotnik: jawne. [przypis edytorski]

jawnokwiatowe a. jawnopłciowe (Phanerogamae) — dziś: rośliny nasienne (Spermatophyta), rozmnażające się przede wszystkim za pomocą nasion, które powstają w wyniku procesu płciowego. [przypis edytorski]

Jawnut, dziś raczej Jawnuta, litew. Jaunutis (ok. 1305–1366) — jeden z ośmiu synów Giedymina, brat Olgierda i Kiejstuta. Miał zostać następcą ojca i przejąć Wilno, ale bracia pokonali go, a władcą Litwy został Olgierd. Jawnuta przyjął prawosławie, licząc na pomoc władców ruskich w odzyskaniu władzy, ale ostatecznie wrócił na Litwę i osiadł w majątku, wyznaczonym mu przez braci. [przypis edytorski]

Jawnut, dziś raczej Jawnuta, litew. Jaunutis (ok. 1305–1366) — jeden z ośmiu synów Giedymina, brat Olgierda i Kiejstuta. Miał zostać następcą ojca i przejąć Wilno, ale bracia pokonali go, a władcą Litwy został Olgierd. Jawnuta przyjął prawosławie, licząc na pomoc władców ruskich w odzyskaniu władzy, ale ostatecznie wrócił na Litwę i osiadł w majątku, wyznaczonym mu przez braci. W momencie śmierci Olgierda nie żył już od 11 lat. [przypis edytorski]

jawór — dziś popr.: jawor. [przypis edytorski]

jawohl, das fügt sich gut (niem.) — tak jest, to się dobrze składa. [przypis edytorski]

Jawohl, herzbewegend Festtag. Hier fühle ich mich heimisch (niem.) — Tak jest, wzruszające święto. Tu czuję się swojsko. [przypis edytorski]

jawohl, herzbewegend Festtag (niem.) — tak jest, wzruszające święto. [przypis edytorski]

jawohl, je eher, je lieber (niem.) — tak jest, im większe, tym lepiej. [przypis edytorski]

Jawohl, mein Schatz, es kam mir in den Sinn (niem.) — Tak jest, mój skarbie, przyszło mi do głowy… [przypis edytorski]

jawohl (niem.) — tak jest. [przypis edytorski]

Jawohl! (niem.) — tak jest! [przypis edytorski]

jawor, co w piosence „tam na polu stoi” — zapewne chodzi o: „Tam na górze jawor stoi, jawor zielonieńki”, pierwsze słowa pieśni Kozak, z muzyką Stanisława Moniuszki i tekstem Jana Czeczota. [przypis edytorski]

jawor — gatunek klonu. [przypis edytorski]

jaworowych — hebr. ערמון (armon) identyfikowane w innych przekładach jako platan lub kasztanowiec. [przypis edytorski]

jawor — rzadko obecnie spotykany gatunek klonu. [przypis edytorski]

Jaworski, Roman (1883–1944) — prozaik i dramaturg, którego utwory cechowały się ekspresjonizmem i groteską. [przypis edytorski]

Jaworzno — podobóz KL Auschwitz-Birkenau. [przypis edytorski]

Jaworzyna Kamienicka — drugi pod względem wysokości po Turbaczu szczyt Gorców. [przypis edytorski]

Ja w tym, że te dwa wesela (…) będą — Ja tego dopilnuję, żeby te dwa wesela się odbyły. [przypis edytorski]

jawu — dziś: jawy. [przypis edytorski]

Ja wunderschönen Monat Mai, Als alle Knospen sprangen (niem.) — jakże piękny jest miesiąc maj, gdy strzelają wszystkie pączki. [przypis edytorski]

Ja wydam Tobie krwawszą bitwę (…) tylko dymi niekiedy przez słowa — cytaty z Wielkiej improwizacji z Dziadów cz. III Mickiewicza. [przypis edytorski]

Jaxa-Marcinkowski, Kajetan (1788–1832) — poeta uważany za grafomana. [przypis edytorski]

jaź — ryba z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

jaźwiec — borsuk. [przypis edytorski]

jaźwiec (daw.) — borsuk. [przypis edytorski]

jaźwiec (łac. Meles meles) — borsuk europejski, gatunek ssaka drapieżnego z rodziny łasicowatych. [przypis edytorski]

jażbym (…) miał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w trybie przypuszczającym oraz partykułą -że, skróconą do -ż- w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy ja miałbym, czy ja bym miał. [przypis edytorski]

jażbym miał (…) wiązać — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika oraz partykułą wzmacniającą -że-, skróconą do -ż-; inaczej: jaż miałbym wiązać; czy miałbym wiązać. [przypis edytorski]

jaż bym mógł — (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czy ja mógłbym, czyż ja mógłbym. [przypis edytorski]

jaż bym się zemścił — czyż ja bym się zemścił. [przypis edytorski]

Jaż bym (…) zakrwawił — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie pytania retorycznego: czy ja bym zakrwawił; czyż ja bym zakrwawił. [przypis edytorski]

jaże (gwar.) — aż. [przypis edytorski]

jaże (gw.) — aż, dopiero. [przypis edytorski]

jaże (gw.) — aż. [przypis edytorski]

Jażem krzywdom ich nie winien — dziś: „Ja krzywdom ich nie jestem winien”, konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika i partykułą wzmacniającą -że-. [przypis edytorski]

Jaże ne hirszy (z ukr.) — Przecież nie jestem gorszy. [przypis edytorski]

jaże — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

jaż — ja z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

jaż — konstrucja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

Jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja, czyż ja. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

jaż — zaimek osobowy „ja” z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

Ja zatwardzę serce jego, iż nie usłucha ani prawej pokuty czynić będzie — por. Wj 10, 1; dodana druga część zdania. [przypis edytorski]

jazda wierzchem — jazda na grzbiecie zwierzęcia. [przypis edytorski]

jazek (gw.) — ja żem. [przypis edytorski]

Ja, Zeusa syn, Dionizos, ongi urodzony / Z Semeli, latorośli Kadmowego domu, / Co zległa, rozwiązana błyskawicą gromu. — Semele, córka króla Kadmosa, była kochanką Zeusa. Pragnęła zobaczyć boga w całej jego potędze, ale spalił ją blask boskiego pioruna. Zeus zabrał płód, który nosiła, i ukrył w swoim biodrze, a następnie urodził. Tak powstał Dionizos. [przypis edytorski]

jaz — niewielka zapora rzeczna. [przypis edytorski]

Jazon, arcykapłan (II w. p.n.e.) — arcykapłan jerozolimski, narzucał rodakom grecki sposób życia; uzyskał stanowisko dzięki zaoferowaniu królowi Antiochowi IV Epifanesowi dodatkowych wpływów do skarbca królewskiego, zapewne z części ofiar dla Świątyni, oraz przeprowadzenie hellenizacji Jerozolimy (2 Mch 4, 7–15); po 3 latach utracił urząd, bezskutecznie próbował odzyskać je siłą, co spowodowało atak Antiocha na Jerozolimę. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros, przywódca wyprawy Argonautów. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros, syn Ajzona, króla Tesalii, przywódca Argonautów w wyprawie po Złote Runo. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros z Tesalii, przywódca wyprawy po złote runo. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — przywódca wyprawy Argonautów (od nazwy statku „Argo”) po złote runo do Kolchidy (płd.-wsch. wybrzeże Morza Czarnego). [przypis edytorski]