Przypisy

pieśń o gościnie Ulissesa u… świniopasa — Odyseja, Pieśń XIV, wiersz 72 i nast. [przypis redakcyjny]

Pieśń — Pieśń naśladuje ulubiony ówcześnie wzór tzw. „kozaczka duchownego”. [Mowa tu o pochodzących z początku XVII w. Kozaczku Duchownym na dwa Chory, Anyelski y Diabelski i Pieśni o Kozaczku Duchownym, które same również zostały zainspirowane formą innego utworu: Pieśni o Kozaku i Kulinie. Kozaczki mają formę dialogu, stąd specyficzna budowa i wyraźny, podkreślony wielkimi literami i interpunkcją, podział wersów na pół w Pieśni Wacława Potockiego. — red. WL.] [przypis redakcyjny]

Pieśń świętojańska o Sobótce — Sobótka to palone w wigilię św. Jana (w nocy z 23 na 24 czerwca) ognisko, któremu towarzyszyły tańce i śpiewy dziewcząt; obrzęd ma tradycję jeszcze pogańską. [przypis redakcyjny]

Pieśń strzelca — poeta przerobił ją po latach i ogłosił jako samodzielny utwór w wydaniu z 1829 r. [przypis redakcyjny]

Pieśń trzecia. Statek parowy — Pieśń trzecia zawiera opis podróży morzem po opuszczeniu Korfu 8 września 1836 r. Pieśni drugiej, zawierającej opis podróży poety lądem z Neapolu do Otranto i Lecce, a może i jazdy morzem aż do Korfu, nie znamy. Powstanie jej zapowiadał poeta w Pieśni I słowami: „Gdzie jadę, powie drugie canto''. Czy jednak to „drugie canto” powstało i jako niezadowalające poetę zostało zniszczone w brulionie, czy też nie wyszło nigdy poza sferę projektów — trudno rozstrzygnąć. Jedno jest rzeczą pewną: w czystopisie Podróży na Wschód pisanym ręką Słowackiego Pieśni II brak. Dawniejsze przypuszczenia oparte na arytmetycznych kombinacjach ilości zamierzonych i zachowanych wierszy Podróży na Wschód, które miałyby dowodzić istnienia Pieśni II, należy uznać za błędne. [przypis redakcyjny]

Pieśń VIII dodana — opowiedziana tu historia oparta jest na Heroidach Owidiusza: Hermiona (córka Menelausa i Heleny) była zaręczona — bez wiedzy ojca — z Orestesem, bratem stryjecznym, do którego kieruje tutaj swoje żale. Porwał ją i poślubił Pyrrus (syn Achillesa), któremu przyrzekł ją ojciec. [przypis redakcyjny]

Pieśń VIII (Koniec) — Koniec Pieśni VIII. Po wypowiedzeniu pełnych bólu oskarżeń pod adresem Polski zwraca się Słowacki do matki, do sławy i śmierci, przed którymi chce wyśpiewać w dalszym ciągu ból swojej duszy, powodowany raczej względami osobistymi. [przypis redakcyjny]

Pieśń X dodana — pierwsze litery kolejnych wersów tej pieśni tworzą akrostych: JAGNJEJSKA KRJSKA IAN (czyli: JAGNIESZKA KRYSKA, JAN) — por. Pieśń IX dodana. Agnieszka Kryska była siostrą Wojciecha Kryskiego, dworzanina Zygmunta Augusta, przyjaciela poety. [przypis redakcyjny]

Pieśń XI dodana — pieśń wzorowana na elegiach Propercjusza (zwłaszcza III 24) i Katullusa. [przypis redakcyjny]

Pieśń XXXII — Żeby od początku miał czytelnik treściwe wyobrażenie kształtu róży, jaka w ciągu tej pieśni koleją swe liście rozwija, cały jej obraz w następnych ramach zamykamy. Róża mistyczna (rosa mystica), symbol Marii Dziewicy, jak widzieliśmy wyżej, zamyka raj cały, a w nim są wszystkie dusze, które zarówno przed przyjściem, jak te, co po przyjściu Chrystusa, w posłannictwo Syna Bożego uwierzyły. Stosownie do tej różnicy cały krąg kwiatu róży podzielony jest na dwa półkola. Przedział między tymi półkolami aż do siódmego stopnia, to jest, siódmego szeregu liści licząc z góry i podobnie z dołu, tworzą osoby na początku tej pieśni wymienione, których siedzenia w dwa rzędy przeciwległe jedne po drugich stopniami schodzą się we środku kielicha róży. Na najwyższym szczeblu jednego z tych dwóch rzędów siedzi Maria, a u nóg jej i niżej są nazwane i nienazwane hebrajskie niewiasty. W przeciwległym rzędzie, na najwyższym szczeblu siedzi Jan Chrzciciel, pod nim niżej są nazwani i nienazwani święci bohaterowie wiary. Od tego stopnia schodząc do środka róży, gdzie jak w środku tego ziemskiego kwiatu są najmniejsze i najmniej rozwinięte liście, dusze dzieci zajmują rozmaite stopnie, wedle zasług drugich, nie swoich własnych i pod pewnymi warunkami. Dusze tych, którzy uwierzyli w przyjście Chrystusa, siedzą po lewicy Marii. Ci zaś, co uwierzyli w Chrystusa po przyjściu jego, siedzą po jej prawicy. Pierwsza strona cała jest zajętą, na drugiej są przerwy i miejsca puste dla tych, którzy jeszcze przyjść mają. [przypis redakcyjny]

pieśni (…) / Zjęły bogi — pieśni przejęły, wpłynęły na bogów. [przypis redakcyjny]

piesa (fr.) — ustęp dzieła, fragment. [przypis redakcyjny]

pieszczonej Pallady instytucja — nauka. [przypis redakcyjny]

pieszczota* (starop.) — wygodnictwo, zniewieściałość. [przypis redakcyjny]

Pietro Benvenuti, Cesare Arici, Pierre Alexandre Monsigny — współcześni Stendhalowi malarz i poeta włoski oraz francuski kompozytor wodewilowy. [przypis redakcyjny]

pif paf — kiepskie strzelanie. [przypis redakcyjny]

Pigmaliona żarłoczność do złota — Pigmalion, który zabił swojego krewnego Sycheusza, ażeby jego skarby zagarnął. [przypis redakcyjny]

Pigmejowie — afrykańskie plemię cechujące się niskim wzrostem. [przypis redakcyjny]

pignora (łac.) — klejnoty, kosztowności. [przypis redakcyjny]

pignora (łac.) — skarby. [przypis redakcyjny]

pigułki — tu: z trucizną. [przypis redakcyjny]

pijane (starop.) — [tu:] połączone z pijatyką. [przypis redakcyjny]

pijany (starop.) — [tu: pełen] piany. [przypis redakcyjny]

Pikarda — siostra Forezego. Obszerniejszą o niej wiadomość znajdzie czytelnik w przypisku do pieśni III Raju. [przypis redakcyjny]

Pikarda — siostra Forezego, z rodziny Donatów. Z klasztoru św. Klary, w którym była profeską, zza kraty gwałtem przez swoich braci porwana. [przypis redakcyjny]

Pikardowie — mieszkańcy Pikardii w północnej Francji. [przypis redakcyjny]

Pikardya — kraina w północnej Francji. [przypis redakcyjny]

pika — rodzaj broni podobnej do dzidy. [przypis redakcyjny]

pikieta — dawna nazwa placówki wystawianej w celu obserwowania nieprzyjaciela. [przypis redakcyjny]

pikieta — gra w karty na dwie osoby. [przypis redakcyjny]

pikieta — jedna z dawnych gier w karty, rumel. [przypis redakcyjny]

Pik — Jakub Pik, właściciel sklepu, sprzedającego między innymi barometry i termometry, przyrządy do mierzenia ciśnienia i temperatury. [przypis redakcyjny]

Piko — Jan Franciszek Pico, książę Mirandoli, synowiec sławnego humanisty Jana Pico Mirandoli, uczony i płodny pisarz XVI w., zamordowany przez własnego synowca, Galeotta, który nocnym napadem zdobył Mirandolę. [przypis redakcyjny]

piktura (z łac.) — malowidło, obraz. [przypis redakcyjny]

piła — piłka. [przypis redakcyjny]

piław a. pilaw — potrawa z ryżu i baraniny z dodatkiem ryb lub innych mięs, tłusta i ostro przyprawiona. [przypis redakcyjny]

Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce klęski wojsk polskich w starciu z Kozakami i Tatarami (1648). [przypis redakcyjny]

Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa. [przypis redakcyjny]

piławiecka klęska — przegrana wojsk polskich w starciu z Kozakami i Tatarami pod Piławcami (1648); Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa. [przypis redakcyjny]

piłułka (starop.) — pigułka. [przypis redakcyjny]

pilch (daw.) — popielica. [przypis redakcyjny]

Pilpaj (a. Bidpai) — filozof i pisarz bramiński, któremu przypisuje się autorstwo zbioru bajek zwierzęcych. W XII w. przełożono jego bajki na łacinę, a na początku XVIII w. na francuski. Bajka o gołębiach była bardzo popularna, o czym świadczą liczne przekłady m.in. Lafontaine'a, Trembeckiego, czy Niemcewicza. [przypis redakcyjny]

pilść a. pilśń — tkanka z sierści lub z wełny, otrzymana przez zbicie ich czyli folowanie. [przypis redakcyjny]

pilśń — gęsty, zbity materiał z sierści lub wiórów. [przypis redakcyjny]

Piltyn — kurlandzkie miasto (i powiat) nad Windą, w pobliżu Windawy; przedmiot sporu między Polską a Kurlandią. [przypis redakcyjny]

Pinabell — syn Anzelma z domu maganckiego. [przypis redakcyjny]

Pinacoteca di Brera — słynna galeria sztuki w Mediolanie. [przypis redakcyjny]

Pinamonte przez rady obłudne zniszczenia jego pierwszy osnuł wątek — Pinamonte namówił hrabię Mantui, Alberta Kassoldi, ażeby, jeżeli chce lud zbuntowany poskromić, wygnał z miasta najdzielniejszych stronników swoich. Gdy hrabia dał ucha tak obłudnej radzie, Pinamonte przywłaszczył sobie za pomocą zbuntowanego ludu wszechwładztwo Mantui, a podejrzanych swej nowej władzy skazał jednych na śmierć, drugich na wygnanie. [przypis redakcyjny]

pinczowski piecek gość obiega wkoło — w XVII w. sławna była łaźnia w Pińczowie, zbudowana Myszkowskich wedle wzorów włoskich, „ jeden dziw polski”, jak ją nazywa nieznany autor rzadkiego dziełka „Wizerunk łaźnie pinczowskiej”, o którym obszerną wiadomość podał niepodpisany autor w „Dzienniku Wileńskim” 1829, t. VIII, str. 371–387. W tej to łaźni znajdował się: … gmaszek mały,/ Ale bardzo okazały./ Jest w nim stolik marmurowy,/ Piecek do suszenia głowy,/ Jest prawie na kształt wieżyczki,/ Płomień grzeje strony wszytki,/ Wkoło go można obieżeć… Pasek, człowiek ciekawy, a przy tym bliski sąsiad Pińczowa (od r. 1667), musiał dobrze znać i podziwiać ten dziwny „piecek” w łaźni pińczowskiej, co go to „wkoło można obieżeć”, i użył go tu do porównania. Przepisywacz zaczął pisać: pin[cz]owski, ale nie rozumiejąc zwrotu, wolał go następnie całkiem opuścić; tak też postąpili wszyscy wydawcy, nie zaznaczywszy luki, przez co powstał zwrot zgoła niezrozumiały. [przypis redakcyjny]

Pindarus — Pindar (520–442 w. p.n.e.), najwybitniejszy przedstawiciel greckiej liryki chóralnej. W pieśniach jego tradycyjne wątki mitologiczne ulegały niejednokrotnie przeróbce w duchu zachowawczej moralistyki. [przypis redakcyjny]

Pind — Pindos, pasmo górskie, dzielące Tesalię od Epiru. [przypis redakcyjny]

pinele — ziarnka z szyszki limby. [przypis redakcyjny]

piniądze tobyś chcioł brać — na zabawie chłopskiej po rzuceniu pieniędzy grajkom można sobie zatańczyć wedle własnej woli (np. na żądaną nutę). [przypis redakcyjny]

piórem i papiórem — wyd. lwow. ma: papierem. [przypis redakcyjny]

piórko — pióro (potoczny wariant tego wyrazu, a nie zdrobnienie). [przypis redakcyjny]

pióro co pisze Łukasza (…) jawił się Chrystus — św. Łukasz ewangelista w rozdz. 24 opowiada, jak się Chrystus pokazał dwom młodzieńcom idącym do Emaus. [przypis redakcyjny]

pióro twego brata — Św. Pawła. [przypis redakcyjny]

pióro — urząd kanclerski, pisarstwo. [przypis redakcyjny]

pióry — starop. forma N. lm; dziś popr.: piórami. [przypis redakcyjny]

piorunny grot — jeden z siedmiu książąt, którzy najechali Teby, olbrzymi Kapaneus, runął rażony od gromu Zeusa. [przypis redakcyjny]

Piotr Arretyn — [Aretino] tak nazwany od miasta ojczystego Arezzo (Arretium); obdarzony z natury niezwykłymi zdolnościami i dowcipem, zbyt często tych darów na złe używał, dając się zwłaszcza swymi zjadliwymi satyrami we znaki wielkim tego świata i dlatego biczem książąt, flagello de principi, nazwany. Najcenniejsze z jego dzieł są komedie. [przypis redakcyjny]

Piotr Damian — Święty Piotr Damian tu mówiący, nie jest św. Piotrem grzesznikiem, który mieszkał w Rawennie. Poeta robi tę uwagę z tego powodu, że za jego czasów często imię tych dwóch świętych brane było za jedno. [przypis redakcyjny]

Piotr (…) dla kościoła poświęca grosz wdowi — Piotr Lombardus, biskup paryski. Cztery jego księgi teologiczne, o których mówi autor w przedmowie, że je ofiaruje jako wdowa swój grosz Kościołowi, objaśniał z katedry w Paryżu św. Tomasz z Akwinu. [przypis redakcyjny]

Piotr Kłoczowski (zm. 1580) — towarzysz Kochanowskiego w podróży do Włoch w r. 1556, później kasztelan zawichojski. [przypis redakcyjny]

Piotr Kochanowski (…) wznosi około r. 1615 razem z bratem Adamem pomnik matce, Katarzynie z Jasieńca, Mikołaja z Sycyny małżonce — [por.] ks. Gacki: O rodzinie Jana Kochanowskiego, Warszawa 1869, s. 147; Przyborowski, Wiadomość o życiu i pismach Jana Kochanowskiego, Poznań 1857, s. 54. [przypis redakcyjny]

Piotr mężny, Karol Orlonosy — Piotr III, król aragoński, i Karol I, król obojga Sycylii i hrabia Prowansji. [przypis redakcyjny]

Piotrowin (starop.) — święty Piotr, apostoł, jeden z najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa, cierpiał męki moralne po tym, jak ze strachu wyparł się trzykrotnie swojego mistrza po jego aresztowaniu. [przypis redakcyjny]

Piotr pustelnik — zwany także Piotrem z Amiens, pierwszy podjął myśl wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej i głosił ją żarliwie; umarł w r. 1115. [przypis redakcyjny]

Piotr — [tu:] Piotr Bembus, Bembo Pietro (1470–1547), Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]

Piotr z Alkantary — święty pustelnik. [przypis redakcyjny]

Piotr z Amiens (1050–1115) — asceta średniowieczny, jeden z organizatorów wypraw krzyżowych. [przypis redakcyjny]

Piotrze, gdzie mój wachlarz — w przechadzce po mieście Marcie towarzyszył służący, niosąc przed nią płaszcz z kapturem lub wachlarz, zależnie od pogody. [przypis redakcyjny]

Piramidy, czy wy macie takie trumny zbawicielki… — Zwrotka ta przypomina słowa modlitwy, którą poeta włożył w usta Mickiewicza w Prologu Kordiana: „Boże! Ześlij na lud Twój, wyniszczony bojem,/ Sen cichy, sen przespany z pociech jasnym zdrojem:/ Niech się we łzach nie budzi przed dniem zmartwychwstania”. [przypis redakcyjny]

Piramidy, czy została jeszcze jaka trumna głucha, gdziebym złożył mego ducha… — żądanie od piramid trumny dla ducha poety powstało może jako reminiscencja Irydiona, uśpionego do chwili wybicia godziny zemsty. (Kleiner, Juliusz Słowacki, t. II, wyd. III, str. 118). [przypis redakcyjny]

pirata (starop.) — zbójca morski. [przypis redakcyjny]

pirolatria (gr.) — czczenie ognia. [przypis redakcyjny]

pirop — spiż złocisty. [przypis redakcyjny]

pirryjski taniec — taniec wojenny starożytnych Greków. [przypis redakcyjny]

pirso (gw.) — pierwsza. [przypis redakcyjny]

Pirtous — Pirytous, Lapita (Lapitowie: naród w Tesalii) przyjaciel Tezeusza; na jego weselu wszczęli zaproszeni przezeń Centaurowie (potwory mające ludzką postać po pas i tułów koński) walkę z Lapitami, lecz zostali pokonani. [przypis redakcyjny]

piruet — w tańcu szybkie okręcenie się na jednej nodze, na czubkach palców. [przypis redakcyjny]

piśmiennictwo Maciejowskiego — Maciejowski, Piśmiennictwo polskie od najdawniejszych czasów aż do r. 1830 ([wyd.] 1851). [przypis redakcyjny]

pisać (daw.) — zaciągać się do wojska. [przypis redakcyjny]

pisać się (daw.) — popisywać się. [przypis redakcyjny]

pisać się — okazywać się. [przypis redakcyjny]

pisać się (starop.) — stawać do popisu. [przypis redakcyjny]

pisać sie z rozumy — popisywać się rozumem. [przypis redakcyjny]

pisała później do przyjaciółki — tłumaczone dosłownie z Pamiętników Bottmera. [przypis redakcyjny]

„Pisała w kartce S. P., że powinienem się cieszyć, ponieważ moimi książkami zajmują się pisma naukowe i literackie. Jakież to są w Polsce pisma naukowe? Biegeleisen z „Widnokręgów” przecież nie jest zdolny sprawić żadnej emocji — zauważyłem tylko, że Irzykowski jest w stanie chronicznej irytacji i nie wszystko, co pisze on, jest nawet sprawiedliwe. Zresztą oddzielne tylko numery „Widnokręgów” mnie dochodzą. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

pisałem ci o tym — Werter myli się; w listach do Wilhelma nie ma o tym wzmianki. [przypis redakcyjny]

Pisałem, jakbym nigdy nie był w Sparcie — aluzja do zarzutu Ropelewskiego, który twierdził, że Anhelli był pisany przez człowieka, który nigdy nie był na Sybirze. [przypis redakcyjny]

pisany (starop.) — malowany, wzorzysty. [przypis redakcyjny]

pisany* (starop.) — wzorzysty, barwny, malowany (pisankami nazywa się do dziś jajka malowane na Wielkanoc w różne wzory). [przypis redakcyjny]

pisarczyk prowentowy — oficjalista dworski prowadzący kontrolę dochodów gospodarstwa. [przypis redakcyjny]

Pisarski, Achacy — starosta wolbromski; rotmistrz województwa również podczas rokoszu Lubomirskiego. [przypis redakcyjny]

Pisarski — Pisarski, Achacy. [przypis redakcyjny]

Pisarz — Skostniały rozum. [przypis redakcyjny]

Pisarz tej księgi był nam Galeotą — Galeoto w tym romansie jest pośrednikiem tajnych miłostek miedzy Lancelotem a Ginewrą. Za życia Dantego we Włoszech każdego pośrednika lub swata w okolicznościach miłosnych nazywano Galeotą. [przypis redakcyjny]

pisarz wielki koronny — stały radca sądów asesorskich. [przypis redakcyjny]

piscari in turbido (łac.) — ryby łowić w mętnej wodzie. [przypis redakcyjny]