Przypisy

Samuel ben Meir Ha-Lewi Abulafia (ok. 1320–1360) — skarbnik króla Kastylii i Leónu Piotra I Okrutnego; fundator synagogi El Transito w Toledo, którą po wygnaniu Żydów z Hiszpanii w 1492 przekształcono w kościół, pierwotnie pod wezwaniem św. Benedykta, od XVII w. Tránsito de Nuestra Señora, tj. Zaśnięcia Naszej Pani (Maryi). [przypis edytorski]

Samuel (bibl.) — prorok, który namaścił Dawida na króla. [przypis edytorski]

Samuel, Jonatan, Dawid, Goliat — postacie biblijne z Pierwszej Księgi Samuela: sztuka przedstawia wydarzenia z 1 Sm 17–18: Saul to pierwszy król Izraela, Jonatan to jego syn; Dawid to syn Jessego, młody pasterz, który wyrzuconym z procy kamieniem pokonał olbrzymiego filistyńskiego wojownika Goliata, przyjaźnił się z Jonatanem, a później, po śmierci Saula, został królem Izraela. [przypis edytorski]

Samuel Pickwick, August Snodgrass, Tracy Tupman, Nataniel Winkle — bohaterowie humorystycznej powieści Dickensa Klub Pickwicka, członkowie tytułowego klubu, którzy wspólnie podróżują po kraju i przeżywają rozmaite przygody. [przypis edytorski]

Samuel — postać biblijna z XI wieku p.n.e., bohater 1 Księgi Samuela, prorok i kapłan. [przypis edytorski]

Samuel — prorok, kapłan, ostatni sędzia starożytnego Izraela; syn Elkany i jego niepłodnej żony Anny, urodzony w Ramataim (a. Rama) na terenie Izraela. Anna wyprosiła syna u Boga, stąd imię Samuel (hebr. dosł.: Bóg wysłuchał) (1Sm 1,1-2; 1Sm 1,20). Zgodnie z zaleceniami Boga, Samuel namaścił Dawida, najmłodszego syna Jessego, na króla Żydów, jeszcze za życia króla Saula (1Sm 16,10–13). [przypis edytorski]

Samuel — prorok, kapłan, ostatni sędzia starożytnego Izraela; syn Elkany i jego niepłodnej żony Anny, urodzony w Ramataim (a. Rama) na terenie Izraela. Anna wyprosiła syna u Boga, stąd imię Samuel (hebr. dosł.: Bóg wysłuchał) (1Sm 1,1–2; 1Sm 1,20). Zgodnie z zaleceniami Boga, Samuel namaścił Dawida, najmłodszego syna Jessego, na króla Żydów, jeszcze za życia króla Saula (1Sm 16,10–13). [przypis edytorski]

Samuel (rel.) — bohater biblijny z XI wieku p.n.e., opisywany w 1 Księdze Samuela, prorok i kapłan. [przypis edytorski]

Samuel Taylor Coleridge (1772–1834) — ang. poeta. [przypis edytorski]

Samuel von Pufendorf (1632–1694) — niem. prawoznawca i historyk, autor dzieł z zakresu teorii i historii prawa. [przypis edytorski]

Samuel Zborowski — dramat Słowackiego, napisany w latach 1844–45. [przypis edytorski]

Samuel ze Skrzypny Twardowski (zm. 1661) — poeta barokowy, autor sielanek, poematów mitologicznych (Nadobna Paskwalina) i historycznych. [przypis edytorski]

Samuel (zm. ok. 1007 p.n.e.) — prorok sprawujący również funkcje kapłańskie, ostatni z sędziów starożytnego Izraela. [przypis edytorski]

samum a. chamsin — gwałtowny, gorący i suchy wiatr pustynny wiejący w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim, pojawiający się najczęściej od kwietnia do czerwca; jego porywy wywołują burze piaskowe i pyłowe. [przypis edytorski]

samum a. chamsin — gwałtowny, gorący i suchy wiatr pustynny wiejący w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim, pojawiający się najczęściej od kwietnia do czerwca; jego porywy wywołują burze piaskowe i pyłowe. [przypis edytorski]

samum — gorący i gwałtowny wiatr południowy. [przypis edytorski]

samum — gorący i suchy, pustynny wiatr płd. występujący w Afryce Płn. i na Półwyspie Arabskim, wywołujący burze piaskowe. [przypis edytorski]

samum — gorący i suchy wiatr pustynny występujący w Afryce Płn. i na Półwyspie Arabskim, wywołujący burze piaskowe. [przypis edytorski]

sam — w domyśle: sam gospodarz, właściciel dworu. [przypis edytorski]

Samyaza (mit.) — upadły anioł. [przypis edytorski]

samych dzieciów — dziś popr. forma B. lm: same dzieci. [przypis edytorski]

samy — dziś popr.: sam. [przypis edytorski]

samy (starop.) — dziś M.lm r.ż.: same. [przypis edytorski]

samy (starop. forma)— dziś forma r.n.: (zwierzęta) same; tzn. tylko zwiarzęta. [przypis edytorski]

samy (starop. forma) — dziś M.lm: same. [przypis edytorski]

samy (starop. forma) — dziś: sam (wierzch). [przypis edytorski]

samy (starop. forma) — forma lm r.ż.; dziś: same. [przypis edytorski]

samy (starop.) — same (nieba). [przypis edytorski]

samże — czy sam. [przypis edytorski]

sam zamordował go. Chłopaka mego — syn Tetydy, Achilles, zginął podczas wojny trojańskiej ugodzony strzałą z łuku wystrzeloną przez Parysa. Według niektórych wersji strzałą kierował Apollo, według innych strzelał sam Apollo, przybrawszy postać Parysa. [przypis edytorski]

sam znajdę sposób do życia — Adam Mickiewicz, List do Franciszka Mickiewicza, Paryż, 14 lutego 1833. [przypis edytorski]

sam zwolniony od opłaty pocztowej, zaproponował, aby arkusze nadsyłano pod jego adresem — opłatę pocztową ponosił odbiorca listu, a nie nadawca. [przypis edytorski]

sanacja (z łac. sanatio, uzdrowienie) — powstała od hasła „sanacji moralnej” nazwa obozu politycznego zwolenników Józefa Piłsudskiego, rządzących Polską w latach 1926–1939. [przypis edytorski]

sanacja (z łac. sanatio) — uzdrowienie. [przypis edytorski]

sanacja (z łac.) — uzdrowienie. [przypis edytorski]

sanbenito (hiszp.) — rodzaj stroju pokutnego. [przypis edytorski]

San-Bento, właśc. Säo Bento — miasto w stanie Maranhão w Brazylii. [przypis edytorski]

san-bernard — bernardyn. [przypis edytorski]

San Carlo — historyczny kościół San Carlo alle Quattro Fontane (św. Karola przy Czterech Fontannach) w Rzymie. [przypis edytorski]

Sanchoniathon a. Sanchuniaton (gr. z fenickiego: Σαγχουνιάθων) — imię mające oznaczać: „dar (boga) Sanchuna” a. „przyjaciel prawdy” (Filaletos) określające fenickiego autora z Béryte (dziś: Bejrut), który miał żyć przed wojną trojańską, 20 wieków przed naszą erą, uważany za najstarszego z historyków, a przy tym mędrca wtajemniczonego w doktryny Tota i pierwszego myśliciela materialistycznego w historii; jego dzieło znane jest jedynie z nielicznych fragmentów (stanowiących gł. źródło pisane dot. religii fenickiej) przetłumaczonych z fenickiego na hebrajski przez Filona z Byblos (65–140 p.n.e.) za panowania cesarza Hadriana i cytowanych przez biskupa Euzebiusza z Cezarei w jego Praeparatio Evangelica. [przypis edytorski]

Sancho Pansa — giermek don Kichota, bohatera powieści Cervantesa. [przypis edytorski]

Sancho Pansa — postać z Don Kichota Cervantesa, otyły, prostoduszny i przyziemny giermek głównego bohatera. [przypis edytorski]

Sancho Pansa — postać z powieści Cervantesa Don Kichot, rubaszny giermek tytułowego bohatera; obiecano mu stanowisko gubernatora wyimaginowanej wyspy. [przypis edytorski]

Sanchuniathon — rzekomy fenicki autor trzech zaginionych dzieł, pierwotnie napisanych w języku fenickim, które przetrwały jedynie w częściowej parafrazie i streszczeniu za pośrednictwem greckiego tłumaczenia, wykonanego Filona z Byblos, szeroko cytowanego przez chrześcijańskiego biskupa Euzebiusza w dziele Praeparatio Evangelica (I, 9–10). Te nieliczne fragmenty stanowią najbardziej rozbudowane źródło literackie dotyczące religii fenickiej w języku greckim lub łacińskim; źródła fenickie zaginęły. [przypis edytorski]

Sanchuniaton — Fenicjanin, autor trzech zaginionych dzieł w języku fenickim, zachowanych tylko we fragmentach i w greckich streszczeniach (w Praeparatio Evangelica Euzebiusza), stanowiących jedyne źródło dotyczące religii fenickiej. [przypis edytorski]

Sancius, Alfons (zm. 1579) — hiszpański jezuita, misjonarz w Meksyku, autor Conciones per totum annum. [przypis edytorski]

Sanctissima Madre! (wł.) — Matko Najświętsza! [przypis edytorski]

sanctissimum (łac.) — tu: miejsce najświętsze. [przypis edytorski]

sanctus (łac.) — święty. [przypis edytorski]

Sanctus, sanctus, sanctus (łac.) — święty, święty, święty. [przypis edytorski]

Sanczan Torpeist, właśc. Senchán Torpéist (ok. 560–647) — gaelicko-irlandzki bard; fragment jego dzieła zachował się w Great Book of Lecan. [przypis edytorski]

sanczaść, częściej: sanczast' (ros. санчасть, skrótowiec od санитарная часть) — część sanitarna; jednostka sanitarna. [przypis edytorski]

Sandakerveien — historyczna ulica w Oslo. [przypis edytorski]

sandał czerwony i żółty — sandałowiec czerwony (łac. Pterocarpus santalinus) i sandałowiec biały (łac. Santalum album) to drzewa rosnące w Indiach, cenione ze względu na wonne drewno i używane do wyrobu kadzideł i olejków eterycznych. [przypis edytorski]

sandał (daw.) — sandałowiec, drzewo uprawiane w krajach tropikalnych, dostarczające cenionego drewna o pięknym zapachu. [przypis edytorski]

sandałowy — wykonany z cennego drewna sandałowca, uprawianego w płd.-wsch. Azji, używanego do wyrobu ozdobnych sprzętów i galanterii. [przypis edytorski]

sandał — tu: drewno sandałowe. [przypis edytorski]

sandarak — żywica otrzymywana z drzewa iglastego rosnącego w Afryce; używana do produkcji lakierów. [przypis edytorski]

Sandauer, Artur (1913–1989) — krytyk literacki, tłumacz i eseista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; występował przeciw socrealizmowi przed rokiem 1956. [przypis edytorski]

Sandbüchse — Büchse mit Streusand; bis zur Erfindung des Löschpapiers als Trockenmittel für Tinte verwendet. [przypis edytorski]

Sandersiak — dziecko państwa Sanders; forma nazwiska uzupełniona polskim formantem słowotwórczym -'ak, oznaczającym najczęściej istotę młodą. W czasie, kiedy powstawały powieści Janusza Korczaka, tworzenie takich form było w polszczyźnie znacznie częstsze niż na początku XXI w. [przypis edytorski]

Sand, George (1804–1876) — francuska powieściopisarka; publikowała pod męskim pseudonimem; początkowo pisała w duchu romantycznej egzaltacji, później poruszała tematy społeczne, postulując obronę niższych warstw m.in. w Grzechu pana Antoniego z 1847 roku; przyjaźniła się z Chopinem. [przypis edytorski]

Sand, George (1804–1876) — francuska powieściopisarka; publikowała pod męskim pseudonimem; początkowo pisała w duchu romantycznej egzaltacji, później poruszała tematy społeczne, postulując obronę niższych warstw m.in. w Grzechu pana Antoniego z 1847 roku; przez pewien czas pozostawała w związku z Chopinem. [przypis edytorski]

Sand, George (1804–1876) — pseud. literacki Aurory Dupin baronowej Dudevant, pisarki francuskiej, przyjaciółki Musseta i Chopina. [przypis edytorski]

Sand, George (1804–1876) — właśc. Aurora Dudevant, powieściopisarka fr.; jej powieści były w latach 1840–1860 powszechnie czytane. Najgłośniejsze z nich to Spiridion (1839) i Lelia (1833). [przypis edytorski]

Sand, George (pseud.), właśc. Aurore Dudevant (1804–1875) — francuska pisarka; publikowała pod męskim pseudonimem, ubierała się po męsku, paliła cygara i fajkę; odgrywała dużą rolę w życiu artystycznym i literackim epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

Sand, George (pseud.), właśc. Aurore Dudevant (1804–1876) — francuska pisarka epoki romantyzmu; publikowała pod męskim pseudonimem powieści feministyczne i społ.-obycz.; przyjaciółka wybitnych twórców kultury. [przypis edytorski]

Sand, George, właśc. Aurore Dudevant (1804–1875) — francuska pisarka, odgrywała dużą rolę w życiu artystycznym i literackim epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

Sand, George, właśc. Aurore Dudevant (1804–1876) — fr. pisarka epoki romantyzmu, autorka powieści feministycznych i społ.-obycz., przyjaciółka wybitnych twórców kultury. [przypis edytorski]

sandious — wykrzyknienie gaskońskie, od: sang de Dious: krew Boża. [przypis edytorski]

sandomierskiem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: sandomierskim. [przypis edytorski]

Sandomierz — miasto powiatowe w woj. świętokrzyskim, nad Wisłą. [przypis edytorski]

sandora — susitarimas. [przypis edytorski]

Sandwich — miasto w płd.-wsch. Anglii, w hrabstwie Kent, nad rzeką Stour, ok. 20 km na wsch. od miasta Canterbury; jeden z pięciu głównych portów konfederacji miast portowych powstałej w późnym okresie anglosaskim. [przypis edytorski]

San Fernando de Apure — miasto w Wenezueli, nad rzeką Apure; dziś stolica stanu Apure, w 1996 r. liczyło 110 tys. mieszkańców. Założone w 1788 r., zaledwie 11 lat przed wizytą Humboldta. [przypis edytorski]

San Francisco de Campeche — ob. Campeche, miasto w Meksyku, nad Zat. Meksykańską; zał. w 1540, stanowiło główny port półwyspu Jukatan, w 1685 zostało napadnięte i zdobyte przez piratów pod wodzą Laurensa de Graafa, podobnie jak 20 innych nadbrzeżnych miast w regionie. [przypis edytorski]

Sangar — Sangarios, rzeka w Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Sanger, Margaret Higgins (1879–1966) — amerykańska pielęgniarka, feministka, aktywistka na rzecz świadomego macierzyństwa, założycielka American Birth Control League, od 1914 r. wydawczyni miesięcznika feministycznego „The Woman Rebel” („Kobieta zbuntowana”), które przyjęło za swą dewizę rewolucyjne hasło fr. socjalisty Louisa Auguste'a Blanqui'ego „Ani boga, ani pana”; pismo propagowało ideę, że kobiety mają prawo do decydowania o swoich ciałach oraz zachęcało do stosowania antykoncepcji. [przypis edytorski]

San Giorgio — tu: kardynał Raffaele Sansoni Riario (1461–1521), syn siostrzenicy papieża Sykstusa IV, od 1477 kardynał tytularny San Giorgio in Velabro (rzymskiego kościoła św. Jerzego na Velabrum). [przypis edytorski]

San Giovanni — historyczny szpital rzymski. [przypis edytorski]

San Giovanni — prawdopodobnie Bazylika św. Jana na Lateranie, katedra biskupa Rzymu. [przypis edytorski]

San Giovanni, właśc. Villa San Giovanni — miejscowość w płd. Włoszech, nad Cieśniną Mesyńską, w prowincji Reggio Calabria. [przypis edytorski]

sangre de Dios (hiszp.) — na krew Boga! [przypis edytorski]

Sanguszkowie — polsko-litewski magnacki ród książęcy, który przejął dobra tarnowskie w 1742 r. [przypis edytorski]

sangwina — brunatny odcień czerwieni przypominający kolor krwi (łac. sanguis). [przypis edytorski]

Sangwinaria (z fr. les Sanguinaires) — cztery niewielkie wyspy leżące w zatoce Ajaccio. [przypis edytorski]

sangwin — brunatny odcień czerwieni przypominający kolor krwi (łac. sanguis). [przypis edytorski]

sangwiniczny charakter — żywo reagujący, porywczy i zmienny. [przypis edytorski]

sangwinik — człowiek o żywym temperamencie, wrażliwy, szybko i silnie reagujący. [przypis edytorski]

sanha-su, właśc. sanhaço — tangarka zielonoskrzydła, rodzaj ptaka z rodziny tanagrowatych. [przypis edytorski]

sanhedryn — kolegium rabinackie; tu przen.: rada osób religijnych. [przypis edytorski]

Sanhedryn — najwyższa rada religijno-sądownicza w starożytnej Judei. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych stanowiąca najwyższy trybunał religijno-polityczny starożytnego Izraela. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych stanowiąca najwyższy trybunał religijno-polityczny starożytnego Izraela; tu przen. [przypis edytorski]

sanhedryn — wyższy sąd oraz najwyższa rada religijna w Izraelu w okresie Drugiego Kościoła. [przypis edytorski]

Sanhedryn (z gr.: trybunał sądowy) — zw. też Wysoką Radą a. Wielkim Sanhedrynem; najwyższa instytucja sądownicza i religijna starożytnego Izraela, trzy tytuły w kolejności ich znaczenia zarezerwowane dla najważniejszych członków sanhedrynu to nasi (książę), chacham (mędrzec) i aw beit-din (przewodniczący Izby Sądowej); zgodnie z tradycją rabiniczną sanhedryn istniał nieprzerwanie od czasów Mojżeszowych do IV w. n.e., jednak pierwsze pisemne potwierdzenie istnienia sanhedrynu pochodzi z 203 r. p.n.e.; sanhedryn zbierał się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym, przewodniczył mu arcykapłan; w czasie diaspory miejsce, w którym zbierał się sanhedryn, ulegało zmianom. [przypis edytorski]

Sanhedryn — zwany też Wysoką Radą lub Wielkim Sanhedrynem; najwyższa instytucja sądownicza i religijna starożytnego Izraela. Zgodnie z tradycją rabiniczną istniała nieprzerwanie od czasów mojżeszowych do IV w n.e., jednak pierwsze pisemne potwierdzenie istnienia Sanhedrynu pochodzi z 203 r. p.n.e. Sanhedryn zbierał się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym, przewodniczył mu arcykapłan. W czasie diaspory miejsce, w którym zbierał się Sanhedryn ulegało zmianom. [przypis edytorski]

Saninskije krużki (ros.) — kółka Saninowskie. [przypis edytorski]

Sanitätsknaster — schlechter Tabak (Studentenausdruck). [przypis edytorski]