Przypisy

Murawa — prawdop. chodzi o Marzannę, symbolizującą śmierć. [przypis edytorski]

murawica — trawa; por. murawa. [przypis edytorski]

Murawiew, właśc. Michaił Nikołajewicz Murawjow (1796–1866) — rosyjski działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek „Wieszatiel”. [przypis edytorski]

Murawiow, Michaił (1796–1866) — rosyjski konserwatywny działacz państwowy, zarządzał gubernią wileńską w latach 1863-1865 podczas tłumienia powstania styczniowego; posiadał przydomek „Wieszatiel”. [przypis edytorski]

Murawiow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866) — konserwatywny, nacjonalistyczny polityk ros., hrabia, uczestnik wojen z Napoleonem I (1812–1814), ranny pod Borodino; jako urzędnik carski (wicegubernator witebski 1827, gubernator mohylewski 1828, gubernator grodzieński 1831, gubernator kurski 1835, gubernator wileński 1863) dążył do unifikacji podległych mu prowincji, dawnych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego z Rosją, zwalczając przy tym wszelkie wpływy polskie w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek „Wieszatiel”. Brał udział w tłumieniu powstania listopadowego na Litwie. W 1835 r. został mianowany . Zasłynął tam skutecznym ściąganiem zaległości podatkowych. Wyrobił sobie opinię urzędnika bezwzględnie egzekwującego wszelkie obowiązki państwowe, stosującego przy tym twarde metody postępowania. W 1839 r. został członkiem tajnej rady cesarskiej i dyrektorem departamentu podatkowego. W 1842 r. otrzymał godność senatora i otrzymał kierownictwo korpusu geodezyjnego. W 1849 r. wszedł do Rady Państwa otrzymując jednocześnie stopień generała lejtnanta. W 1857 r. został ministrem dóbr państwowych. Już w latach 30. i 40., działając w komitecie opracowującym nowe sposoby zarządzania chłopami skarbowymi, był zwolennikiem utrzymania poddaństwa chłopów. Teraz również sprzeciwiał się przygotowywanej reformie włościańskiej. Gdy nie udało mu się zapobiec projektowi objęcia uwłaszczeniem również chłopów państwowych, podał się jesienią 1862 r. do dymisji. generał-gubernator wileński w czasie tłumienia powstania styczniowego (1863–1865). [przypis edytorski]

Murawjew, właśc. Murawjow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866) — ros. działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek Wieszatiel. [przypis edytorski]

Murawjew — właśc. Murawjow, Michaił Nikołajewicz (1796–1866): ros. działacz państwowy; w 1863 mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek Wieszatiel. [przypis edytorski]

Mur Chiński — znany w dzisiejszej postaci mur zbudowano w XV w., w opisywanych czasach (XIII w.) chińskie fortyfikacje nie były tak rozległe i nie miały ciągłości. [przypis edytorski]

Murcja — kraina hist. w płd.-wsch. Hiszpanii; od XI w. Murcja była samodzielnym emiratem, od 1243 pod protektoratem Kastylii; od 1266 aż do 1833 stanowiła chrześcijańskie Królestwo Murcji, będące częścią Korony Kastylii. [przypis edytorski]

Murdelio — polski herb szlachecki, przyniesiony z Chorwacji: w polu czerwonym, pod półksiężycem z zaćwieczonym krzyżem łacińskim złotym, takaż gwiazda, w klejnocie pół gryfa srebrnego, o orężu złotym, labry czerwone, podbite złotem. Heraldyk Paprocki wskazuje jako pierwszego nosiciela tego herbu przybyłego z Chorwacji rycerza imieniem Jerzy, który w poł. XV w. miał wspomóc króla polskiego w walce z zakonem krzyżackim; od kraju pochodzenia (Croatia) dano mu nazwisko Karwat. Nazwisko Piotrowicz, zarówno jak Murdelio, jest wymieniane wśród noszących ten herb. Istnieje jednak odrębny herb Piotrowicz, nieco odmienny (w polu błękitnym, pod krzyżem złotym takiż półksiężyc z taką samą sześciopromienną gwiazdą między rogami. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie: złote między błękitnymi; labry błękitne podbite złotem), wywodzący się od herbu Murdelio lub od herbu Leliwa i przysługujący Piotrowiczom na Żmudzi. [przypis edytorski]

murena — drapieżna ryba węgorzokształtna. [przypis edytorski]

murenowąż — prawdopodobnie określenie mureny, czyli drapieżnej ryby węgorzokształtnej. [przypis edytorski]

Murger, Henri (1822–1861) — francuski pisarz i malarz; po zebraniu notatek na temat paryskiej cyganerii napisał na poły autobiograficzną powieść — Sceny z życia cyganerii. [przypis edytorski]

Murger, Henri (1822–1861) — francuski pisarz. [przypis edytorski]

Murgowie (mit. litew.) — duchy szczęśliwe, rycerze polegli w boju. [przypis edytorski]

Murgowie (mit. litew.) — rycerze polegli w boju [tj. duchy szczęśliwe; Red. WL]. [przypis edytorski]

Murillo, Bartolomé Esteban (1617–1682) — hiszpański malarz barokowy. [przypis edytorski]

murinas (lenk.) — juodaodis. [przypis edytorski]

mur kurtynowy (archit.) — odcinek muru obronnego pomiędzy dwiema basztami. [przypis edytorski]

murłyka — obelga pochodząca od słowa murłykać, czyli mruczeć. [przypis edytorski]

murmėti — neaiškiai kalbėti, bambėti. [przypis edytorski]

mur medyjski — opisany w ks. II, 4; zbudowany w VI w. p.n.e. przez babilońskiego króla Nabuchodonozora II jako obrona przed Medami, rozciągający się między Eufratem a Tygrysem, w miejscu największego zbliżenia tych rzek. [przypis edytorski]

murmulas — marmuras. [przypis edytorski]

murmurantom — neologizm od łac. murmuro, murmurare: mruczeć. [przypis edytorski]

murog (białorus.) — siano najlepszego gatunku, pochodzące z suchych łąk położonych między polami uprawnymi. [przypis edytorski]

murog — siano bardzo dobrego gatunku, pochodzące z łąk położonych pomiędzy gruntami uprawnymi. [przypis edytorski]

murog — siano najlepszej jakości. [przypis edytorski]

Muromiec, Ilja — jeden z legendarnych ruskich bohaterów, znany z wielu ruskich bylin (ludowych poematów). [przypis edytorski]

Muromiec, Ilja — jeden z legendarnych ruskich bohaterów, znany z wielu ruskich bylin (ludowych poematów). [przypis edytorski]

Murowaniec — obecnie schronisko turytyczne w w Tatrach Wysokich, położone na Hali Gąsienicowej. [przypis edytorski]

Murray, John (1808–1892) — historyczny wydawca pierwszych przewodników turystycznych. [przypis edytorski]

Murray — tu: jeden z przewodników turystycznych wydawanych w Londynie przez Johna Murraya od 1836 r. [przypis edytorski]

murszeć — próchnieć, psuć się, sypać się; murszy — dziś popr. forma: murszeje. [przypis edytorski]

mury — daw. forma N.lm; dziś: murami. [przypis edytorski]

mury — dziś popr. forma N. lm: murami. [przypis edytorski]

Mury Jerycha — powieść Tadeusza Brezy, pisana podczas II wojny światowej, przedstawiająca w krzywym zwierciadle II Rzeczpospolitą. [przypis edytorski]

mury, które niegdyś łączyły Pireus z naszym miastem — Pireus, port morski oddalony 8 km od Aten został połączony w l. 461–457 p.n.e. z miastem tzw. Długimi Murami przez Peryklesa, który kontynuował fortyfikację rozpoczętą przez Temistoklesa; po wojnie peloponeskiej w r. 404 p.n.e. Spartanie spalili Pireus i zburzyli mury. [przypis edytorski]

mury Pireja i Munichii — w Pireusie znajdowały się główne porty Aten, m.in. jeden z dwu portów wojennych, którego broniła twierdza na pobliskim wzgórzu Munichia. Silnie ufortyfikowany Pireus połączono z Atenami Długimi Murami, zapewniającymi bezpieczne połączenie pomiędzy oboma miastami, odległymi o ok. 6 km. [przypis edytorski]

mury (starop. forma) — dziś N.lm: (pod) murami. [przypis edytorski]

mury z dębowego lasu — chodzi o dębową palisadę. [przypis edytorski]

murza — murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za], książę tatarski. [przypis edytorski]

Mur za Sichłem — obecna nazwa wioski: Murzasichle. [przypis edytorski]

Murzasichle — wieś podhalańska w Polsce, w województwie małopolskim, powiecie tatrzańskim, w gminie Poronin, położona bezpośrednio u podnóża Tatr, na skraju Tatrzańskiego Parku Narodowego. [przypis edytorski]

murza (wym. mur-za) — książę tatarski. [przypis edytorski]

murza (z pers.) — wódz, książę tatarski. [przypis edytorski]

Murzynami — w oryginale niem. Mohren. [przypis edytorski]

Murzyn duszący Desdemonę — Otello, tytułowy bohater sztuki Shakepeare'a. [przypis edytorski]

Murzyn — tu: drewniana figura, bardzo popularna w XIX w. wśród wyższych kręgów; użyta nazwa jest zgodna z obyczajami epoki i nie kryje żadnych pejoratywnych znaczeń. [przypis edytorski]

muškietą — senovinis dagtimi uždegamas šautuvas. [przypis edytorski]

muślin — lekka, półprzezroczysta tkanina jedwabna. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie, często jedwabna i jednobarwna, używana na firany do ozdoby okien. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie, często jedwabna i jednobarwna, używana niegdyś na firanki do dekoracji okien. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie. [przypis edytorski]

muślin — lekka, przezroczysta tkanina. [przypis edytorski]

muślin — półjedwabna tkanina. [przypis edytorski]

muślin — przezroczysta, cienka tkanina. [przypis edytorski]

muślin — przezroczysta tkanina o lekkim splocie. [przypis edytorski]

muślin — rodzaj lekkiej, półprzezroczystej tkaniny. [przypis edytorski]

muślin — rodzaj półprzezroczystej tkaniny. [przypis edytorski]

muštinis — senovės sidabrinis ar auksinis pinigas. [przypis edytorski]

muštinis — senovinis sidabrinis ar auksinis inigas. [przypis edytorski]

muš' — trump.: muša. [przypis edytorski]

musacea (biol.) — egzemplarz drzewa należącego do tropikalnej rodziny bananowatych (Musaceae). [przypis edytorski]

Musajos (mit. gr.) — legendarny mędrzec, kapłan i śpiewak, uważany za inicjatora poezji kapłańskiej w Attyce; z jego imieniem wiązano różne teksty mistyczne i wyrocznie. [przypis edytorski]

musa paidike (gr. Μοῦσα παιδική) — muza chłopięca, poezja homoerotyczna; od nazwy zbioru epigramatów Stratona z Sardes (II w. n.e.), wchodzących w skład Antologii Palatyńskiej. [przypis edytorski]

Musa, relinquamus ripas Anienis amoenas… (łac.) — przekład prozą: Muzo, opuśćmy piękne brzegi Ania. Wzywają mnie od dawna Karpaty do swych grot i rozkazują Sarmatię upiększyć Poezją (Muzą) ojczystą. [przypis edytorski]

musat (z tur.) — stal do ostrzenia szabel. [przypis edytorski]

musculus constrictor vesicae (łac.) — zwieracz pęcherza. [przypis edytorski]

Muscus cyperoides politrichocarpomanidoides — łac. nazwa sugerująca gatunek mchu (łac. Muscus: mech), niewystępująca we współczesnej klasyfikacji. [przypis edytorski]

Museon Arlaten (fr.) — Muzeum Arlezyjskie (Arelackie), muzeum etnograficzne we francuskim Arles, zał. w 1896 przez F. Mistrala, gromadzące zbiory związane z miejscową kulturą prowansalską. [przypis edytorski]

muser — zasady moralne. [przypis edytorski]

musiał ci on być — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

musiałemże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy musiałem, czyż musiałem. [przypis edytorski]

musiałoś — 2 os. lp cz.przesz. r.n., forma bardzo rzadko używana. [przypis edytorski]

Musiało się coś głęboko zepsuć w „królestwie duńskim” — nawiązanie do słów z dramatu Szekspira Hamlet (akt I, scena 4). [przypis edytorski]

musiał to (…) pozwolić (starop.) — musiał na to pozwolić. [przypis edytorski]

musiał (…) umierać — raczej: musiał umrzeć. [przypis edytorski]

Musiały pływać po wierzchu jak korki te czarownice, pławione na wodzie — nawiązanie do próby wody, której poddawano kobiety podejrzane o czary. Te, które nie tonęły, uznawano za czarownice. [przypis edytorski]

musić (daw.) — zmuszać. [przypis edytorski]

musić — dziś popr.: zmuszać. [przypis edytorski]

musi co (gw.) — zapewne. [przypis edytorski]

Musieli wpadać do klasztorów i powtarzać w nich sceny z Żeromskiego — odniesienie do powieści Popioły Stefana Żeromskiego, w której zawarte są sceny walk armii polskiej walczącej u boku Napoleona w Hiszpanii. [przypis edytorski]

musiem (starop. forma) — dziś 1 os.lm: musimy. [przypis edytorski]

musiemy — dziś popr. forma 3.os.lm. cz. przysz.: musimy. [przypis edytorski]

musi (gw.) — na pewno, koniecznie. [przypis edytorski]

musi (gw.) — zapewne; na pewno. [przypis edytorski]

musi jest (daw.) — na pewno jest. [przypis edytorski]

Musik Hochshule (niem.) — wyższa szkoła muzyczna. [przypis edytorski]

Musik ist höhere Offenbarung als jede Religion und Philosophie (niem.) — Muzyka jest wyższym objawieniem niż każda religia czy filozofia. [przypis edytorski]

„Musimy przyjąć, że Credo (kościoła) zawiera wyniki doświadczeń religijnych sporej części ludzkości i długiego jej okresu, że przedstawia obraz absolutu — obraz wiarą ogarnianego świata nadprzyrodzonego, jako też stosunków człowieka do wszechświata — i że obraz ten posiada pewną praktyczną prawdziwość jako prawidło postępowania i o tyle czyni dopuszczalnym dowód z doświadczenia. Nie powinniśmy uważać Creda za rodzaj prawdy naukowej i znaczenia jego doszukiwać się za pomocą etymologicznego rozbioru każdego wyrazu, przeoczając przy tym różnice, jakie stworzyła praktyka i związek rzeczy; musimy je raczej rozpatrywać w jego całokształcie jako symbol wrażenia, jakie nieskończoność o sobie samej w świadomości tak znacznego i ważnego odłamu ludzkości wszczepiła. Trójca, Stworzenie, upadek, wcielenie się w człowieka, ofiara śmierci, zmartwychwstanie, niebo i piekło, aniołowie i szatani, Najświętsza Panna i święci, wszystko to są kamyki jednej mozaiki, wszystko jest ściślejszym określeniem wiekuistej Dobroci, w której świetle człowiek wolę swą, swe skłonności i postępki kształtować musi, jeśli pragnie życie swe wieść religijnie i przystosować samego siebie do najwyższych rzeczywistości. Jako wyraz jest Credo niewątpliwie pełne skrzywień, przesady i omyłek; jego prawda tkwi niewywikłana (inextricably) z błędem pospołu jak złoto w rudzie; atoli ruda może być bogatsza, niż kiedykolwiek to danym było człowiekowi odnaleźć, a czyste złoto musi dlań być niedostępne, dopóki istotą ludzką pozostaje. Tylko poprzez wielobarwne szkliwo różnych postaci takiego Creda przedostaje się bezbarwne światło Boże do nas, aby nami kierować; tylko poprzez takie właśnie szkliwo możemy spoglądać wzwyż ku źródłu tego światła, które z konieczności przyoblekamy w kształty i barwy tego medium, przez jakie je oglądamy”. A much abused letter. London 1907, str. 78 — 80; 102). [red. WL].

[przypis edytorski]

musimyż pozostać — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy musimy pozostać. [przypis edytorski]

musi (reg.) — na pewno. [przypis edytorski]

musi (tu gw.) — zapewne, najprawdopodobniej; na pewno. [przypis edytorski]

musiwa (daw., gw.) — musimy. [przypis edytorski]

muskat i lacrimae Christi — gatunki win. [przypis edytorski]

muskuł — mięsień. [przypis edytorski]

muskuły (daw.) — mięśnie. [przypis edytorski]

muskuły — mięśnie. [przypis edytorski]

muson — dziś popr.: monsun, wiatr sezonowo zmieniający kierunek, występujący u płd. i wsch. wybrzeży Azji. [przypis edytorski]