Przypisy

dyfterytis — dyfteryt, błonica gardła, niebezpieczna choroba zakaźna, występująca najczęściej u dzieci, prowadząca do ogólnego zatrucia organizmu. [przypis edytorski]

dyftong — połączenie dwóch samogłosek, z których jedna nie jest sylabotwórcza, np. au w wyrazie auto. [przypis edytorski]

dyga (daw., z fr. digue) — grobla nad brzegiem morskim. [przypis edytorski]

dyga (daw., z fr. la digue) — grobla nad brzegiem morskim. [przypis edytorski]

Dygasiński, Adolf (1839–1902) — powieściopisarz i pedagog, a także prywatny nauczyciel. Przedstawiciel naturalizmu polskiego. Autor m.in. noweli Psia dola. [przypis edytorski]

Dygasiński, Adolf (1839–1902) — powieściopisarz i pedagog; pracował także jako prywatny nauczyciel; przedstawiciel naturalizmu polskiego; autor m.in. noweli Psia dola. [przypis edytorski]

Dygasiński, Adolf (1839–1902) — powieściopisarz, jeden z głównych przedstawicieli naturalizmu w literaturze polskiej (Na warszawskim bruku, Zając, Beldonek, Gody życia), a także publicysta, pedagog i encyklopedysta; w l. 1890–1891 jako wysłannik „Kuriera Warszawskiego” przebywał w Brazylii, skąd wysyłał korespondencję dotyczącą losów polskiej emigracji „za chlebem” (druk książkowy Listy z Brazylii 1891). [przypis edytorski]

Dygasiński, Adolf (1839–1902) — powieściopisarz, jeden z głównych przedstawicieli naturalizmu w literaturze polskiej; w latach 1890–1891 jako wysłannik „Kuriera Warszawskiego” przebywał w Brazylii, skąd wysyłał korespondencję dotyczącą losów polskiej emigracji „za chlebem” (wyd. książkowe: Listy z Brazylii, 1891). [przypis edytorski]

Dygat, Stanisław (1914–1978) — powieściopisarz, felietonista współpracujący z „Kuźnicą”. [przypis edytorski]

dygnąć — ukłonić się, zginając kolana. [przypis edytorski]

dygnitarz — osoba piastująca ważny urząd, dostojnik. [przypis edytorski]

dygować (gw.) — iść; nosić. [przypis edytorski]

dygować (gw.) — nieść coś z trudem, taszczyć. [przypis edytorski]

dygować (gw.) — nosić. [przypis edytorski]

dygować (gw. środ.) — nieść, dźwigać. [przypis edytorski]

dygować — nieść, dźwigać. [przypis edytorski]

dygować (pot.) — dźwigać. [przypis edytorski]

dygować (pot.) — nieść coś z trudem. [przypis edytorski]

dygować (pot.) — nieść coś z wysiłkiem. [przypis edytorski]

dyg — ukłon. [przypis edytorski]

dyjademem — dziś popr. forma N.lp.: diademem. [przypis edytorski]

dyjament (daw.) — dziś: diament. [przypis edytorski]

dyjament — dziś: diament. [przypis edytorski]

dyjamentem — diamentem; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

dyjamentowy — dziś: diamentowy. [przypis edytorski]

dyjamentowy — dziś popr.: diamentowy. [przypis edytorski]

dyjamentu — diamentu; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Dyjana — Diana; tu: forma wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Dyjana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy, mającej świątynię w Efezie. [przypis edytorski]

Dyjana (mit. rzym.) — dziś: Diana, dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Dyjana (mit. rzym.) — właśc. Diana, dziewicza bogini łowów, przyrody (w szczególności lasów) oraz księżyca, córka Latony i Jowisza, bliźniacza siostra Apollina; jej atrybutami były łuk i kołczan ze strzałami, jej głowę zdobił sierp księżyca w nowiu, często też przedstawiana była z towarzyszącą jej łanią a. jelonkiem; utożsamiana z postacią Artemidy w mit. gr. [przypis edytorski]

Dyjanna — dziś: Diana. [przypis edytorski]

Dyjanna (mit. rzym.) — dziś: Diana; bogini łowów, córka Jowisza i siostra Apollina, jej posąg był popularną ozdobą klasycystycznych ogrodów i pałaców. [przypis edytorski]

Dyjanna (mit. rzym., dziś: Diana) — bogini łowów, córka Jowisza i siostra Apollina, jej posąg był popularną ozdobą klasycystycznych ogrodów i pałaców. [przypis edytorski]

Dyjanna (mit. rzym.) — dziś: Diana; bogini łowów, córka Jowisza i siostra Apollina, tu: natchnienie. [przypis edytorski]

Dyjanna — właśc. Diana, rzym. odpowiedniczka bogini Artemidy w mit. gr.; bliźniaczej siostry Apollina, dziewiczej bogini łowów, lasów, zwierząt i dzikiej przyrody. [przypis edytorski]

Dyjanny — dziś: Diany; bogini Księżyca i łowów (odpowiednik Artemidy z mit. gr.). [przypis edytorski]

dyjeta — dziś: dieta. [przypis edytorski]

Dyjos, Dios (mit. gr.) — Dzeus, Zeus, najważniejszy z bogów, władca Olimpu, ojciec dziewięciu Muz. [przypis edytorski]

Dyjos — Zeus. [przypis edytorski]

dykasteria — oddział sądu bądź urzędu. [przypis edytorski]

dykcja (daw.) — sposób ujęcia w słowa, wysłowienie. [przypis edytorski]

Dykcjonarz Akademii Francuskiej — Dictionnaire de l'Académie française (Słownik Akademii Francuskiej), zawierający normy i zalecenia w zakresie używania języka francuskiego i opracowywany przez Akademię Francuską, towarzystwo naukowe zał. w Paryżu w 1635 r. za panowania króla Ludwika XIII przez kardynała Richelieu, z czasem przekształcone w instytucję państwową, składające się stale z 40 najważniejszych ludzi kultury i nauki Francji. [przypis edytorski]

dykcjonarz (daw.) — słownik, leksykon a. alfabetyczny spis biografii sławnych osób. [przypis edytorski]

dykcjonarz (daw.) — słownik, leksykon. [przypis edytorski]

dykcjonarz (daw.) — słownik, spis wyrazów z ich definicjami; przen.: słownictwo, zasób używanych słów. [przypis edytorski]

dykcjonarz komunałów Flauberta — Dictionnaire des ideés reçues (1911–1913), zbiór frazesów zebranych z notatek sporządzonych przez Flauberta. [przypis edytorski]

dykcyonarz (daw.) — dziś popr.: dykcjonarz, daw. słownik, leksykon a. alfabetyczny spis biografii sławnych osób. [przypis edytorski]

dykduk — gramatyka (hebrajska). [przypis edytorski]

dyksy — spolonizowana forma łacińskiego słowa „dixi” („powiedziałem”). [przypis edytorski]

dykta (daw. pot.) — tu: dyktando. [przypis edytorski]

dyktanda ze Smirnowskiego — w zaborze rosyjskim w II poł. XIX w. i na początku XX w. nauka w szkołach była prowadzona obowiązkowo po rosyjsku. Tu mowa zapewne o zbiorze dyktand Курсы систематического диктанта для средних учебных заведений (1881), którego autorem był Piotr Smirnowski (ros. Пётр Владимирович Смирновский; 1846–1904), filolog, nauczyciel gimnazjalny z Petersburga. [przypis edytorski]

dykta — prawdop.: denaturat. [przypis edytorski]

dyktator Gallów — Napoleon Bonaparte. [przypis edytorski]

dyktatorialny — dziś popr.: dyktatorski. [przypis edytorski]

Dyktator, Wianek mirtowy, Iola, Eros i Psyche, Gra, Donna Aluica (La Bestia), Za cenę łez, Koniec Mesjasza, Gród Słońca — dramaty autorstwa Jerzego Żuławskiego. [przypis edytorski]

dykteryjka — anegdota, krótka, żartobliwa opowieść. [przypis edytorski]

dykteryjka — zabawne, krótkie opowiadanie. [przypis edytorski]

dykteryjka (z łac. dicterium: żart) — zabawne, krótkie opowiadanie, anegdota. [przypis edytorski]

dykteryjka (z łac.) — zabawne, krótkie opowiadanie, anegdota. [przypis edytorski]

dyktowanie — dawniej: układanie listów i dokumentów, także tekstów literackich. [przypis edytorski]

dylacja (z łac.) — odroczenie. [przypis edytorski]

dylacja (z łac.) — zwłoka; odroczenie sprawy sądowej z uzasadnionych powodów. [przypis edytorski]

dyl — belka. [przypis edytorski]

dyl — drewniana belka. [przypis edytorski]

dyle — belki w podłodze. [przypis edytorski]

dylemma (z gr.) — trudny wybór, dylemat. [przypis edytorski]

dyletant — człowiek zajmujący się jakąś dziedziną w sposób powierzchowny, bez fachowej wiedzy i odpowiedniego przygotowania. [przypis edytorski]

dyletant (daw.) — amator; człowiek zajmujący się jakąś dziedziną nauki a. sztuki z zamiłowania, niezawodowo i nie na mocy formalnego wykształcenia w tym kierunku. [przypis edytorski]

dyletantyzm — tu raczej w znaczeniu: zamiłowanie. [przypis edytorski]

dyletantyzm — zajmowanie się czymś niezawodowo. [przypis edytorski]

dyletantyzm — zajmowanie się jakąś dziedziną bez fachowej wiedzy. [przypis edytorski]

dyletantyzm — zajmowanie się jakąś dziedziną w sposób powierzchowny, bez fachowej wiedzy i odpowiedniego przygotowania. [przypis edytorski]

dyletant (z wł.) — człowiek poświęcający się czemuś w sposób niezawodowy. [przypis edytorski]

dyliżans (z fr. diligence: pośpiech, z łac. diligentia: dokładność, skwapliwość) — kołowy pojazd konny używany od poł. XVI w. do poł. XIX w. do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych na stałych trasach obsługiwanych według ustalonego rozkładu jazdy; jako dyliżanse używano dużych, zamkniętych pojazdów o wagonach mieszczących do kilkunastu osób, z tyłu i na dachu umieszczano przesyłki oraz bagaże, z przodu, na tzw. na koźle siedział woźnica kierujący powozem oraz konduktor kontrolujący opłaty itp. [przypis edytorski]

dyliżans (z fr.) — kołowy pojazd konny używany od połowy XVI w. do połowy XIX wieku do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych. Dyliżans jeździł po stałych trasach, według ustalonego rozkładu jazdy. Jako dyliżanse używano dużych, zamkniętych pojazdów o wagonach mieszczących do kilkunastu osób. Z tyłu pojazdu i na dachu umieszczano przesyłki oraz bagaże, z przodu, na tzw. koźle siedział woźnica kierujący powozem oraz konduktor kontrolujący opłaty. [przypis edytorski]

Dyl Sowizdrzał — błazen-psotnik, uosobienie mądrości ludowej i plebejskiego humoru, postać wywodząca się z folkloru płn. Niemiec. [przypis edytorski]

dyl — tu: belka drewniana. [przypis edytorski]

dyluwialny — pochodzący z okresu dyluwium, tj. plejstocenu, epoki wielkiego zlodowacenia. [przypis edytorski]

dyluwium — dawna nazwa plejstocenu, epoki geologicznej w starszym czwartorzędzie. [przypis edytorski]

dymać (pot.) — prędko iść a. biec; pędzić; uciekać. [przypis edytorski]

dyma (daw., pot.) — dymisja. [przypis edytorski]

dymensja (daw.) — wymiar. [przypis edytorski]

dymensja (z łac.) — wymiar. [przypis edytorski]

dymią czuby (fraz.) — o ludziach pijanych; inne postaci tego frazeologizmu: dymi się komuś z czuba; kurzy się z głów. [przypis edytorski]

dymisja — pozbawienie kogoś urzędu albo stanowiska pracy. [przypis edytorski]

dymisji, łysi, wisi — Słowacki, pochodzący z Kresów, wymawiał głoskę ś półmiękko, jak Ukraińcy i Rosjanie, dlatego te wyrazy w jego ustach się rymowały. [przypis edytorski]

Dymitr Iłowajski (1832–1920) — historyk rosyjski. [przypis edytorski]

Dymitr Samozwaniec (ok. 1581–1606) — car Rosji, osadzony na tronie z polską pomocą, rzekomo cudownie ocalony syn Iwana IV Groźnego. [przypis edytorski]

Dymitru — dziś popr. forma C. lp: Dymitrowi. [przypis edytorski]

Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) — kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, wyrwał jednemu ze strażników łuk i jeszcze przez trzy dni strzelał do swoich oprawców, a nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]

Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) — kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 r. próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, jeszcze przez trzy dni strzelał z łuku do swoich oprawców i nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]

Dymitr, właśc. Dymitr Doński (1350–1389) — wielki książę moskiewski i włodzimierski, święty kościoła prawosławnego. [przypis edytorski]

Dymitr z Goraja kapryśnej dziewczynie… — scena uwieczniona na obrazie Matejki. Dymitr z Goraja powstrzymuje na nim Jadwigę przed wyważeniem drzwi toporem i ucieczką z Wilhelmem Habsburgiem, z którym była zaręczona zanim objęła tron Polski. [przypis edytorski]

Dymitr z Goraja — w XIV wieku marszałek wielki koronny; doradca Kazimierza III Wielkiego; opiekun młodej królowej Jadwigi. [przypis edytorski]

dymka — rodzaj tkaniny z bawełny, lnu lub konopi. [przypis edytorski]

dymka — tkanina bawełniana, czasem z dodatkiem lnu. [przypis edytorski]

dymna a. kurna chata — chata bez komina, w której dym wydostawał się przez dach. [przypis edytorski]

dymnik — malutkie okienko w dachu, które służy do wentylacji. [przypis edytorski]

dymnik — niewielkie okienko w dachu, odprowadzające dym z domów bez komina. [przypis edytorski]