Przypisy

Tyś był wojownikiem szkoły Katona — tzn. na wzór Katona Starszego (234–149 p.n.e.), znanego z surowości obyczajów rzymskiego męża stanu, mówcy i zdolnego wodza, który przeprowadził m.in. bezwzględną kampanię wojenną w Hiszpanii. Życiorys Katona, podobnie jak życiorys Koriolana, znajduje się w Żywotach sławnych mężów Plutarcha, jednak Szekspir, który czerpał z tego dzieła, zapomniał, że Katon żył prawie trzysta lat później niż Koriolan. [przypis edytorski]

tyś — dziś: ty jesteś. [przypis edytorski]

Tyś jej nie widział, odkąd w cenie tak strasznie spadła. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie na: „Tyś jej nie widział, odkąd się tak strasznie zmieniła”. [przypis edytorski]

Tyś jest przymierza łukiem po potopach — wg Księgi Rodzaju (Rdz 9) po potopie Bóg zawarł z Noem, jego potomkami i wszystkimi żywymi stworzeniami przymierze, obiecując, że nie ześle już więcej potopu. Na znak przymierza Bóg rozciągnął między obłokami łuk, czyli tęczę. [przypis edytorski]

Tyśmienica — dopływ Wieprza. [przypis edytorski]

Tyś mnie oszukał, Łuczniku! Ze wszystkich bogów najgorszy!… — Iliada XXII 15–20, Achilles do Apolla, który przybrał postać Agenora, jednego z dowódców trojańskich, żeby uciekając, odciągnąć go od Trojan, którzy umykali za mury miejskie. [przypis edytorski]

tyś — skrót od: ty jesteś. [przypis edytorski]

Tysbe i Piram — Piram i Tysbe to historia o nieszczęśliwej miłości, znana z Metamorfoz Owidiusza. Kochankowie pochodzili z dwóch rywalizujących ze sobą rodów, a rozmawiali ze sobą poprzez szparę w murze. W drodze na umówione spotkanie wskutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności oboje zaczęli myśleć, że drugie zostało zabite przez lwa. Każde z rozpaczy popełniło samobójstwo. [przypis edytorski]

tysiąc funtów — około 500 kilogramów. [przypis edytorski]

tysiącgłowny — dziś popr.: tysiącgłowy. [przypis edytorski]

Tysiąc i jeden dni — fr. Les mille et un jours, zbiór opowiadań wzorowanych na modelu baśni Tysiąca i jednej nocy, opublikowany w 5 tomach w l. 1710–1712 przez francuskiego orientalistę François Pétis de la Croix jako tłumaczenie z perskiego. Jedno z nich opowiada o księżniczce Turandot, która swoim zalotnikom zadawała zagadki, a kiedy nie potrafili ich rozwiązać, kazała ścinać im głowy, aż wreszcie książę Kalaf podał poprawne odpowiedzi. Na podstawie tego opowiadania włoski dramaturg Carlo Gozzi napisał sztukę La Turandotte (1762), z której powstały liczne tłumaczenia i przeróbki sceniczne oraz operowe. [przypis edytorski]

Tysiąc i jedna noc a. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór baśni, podań, legend, anegdot i opowieści, spisanych w języku średnioarabskim, pochodzących z IX–X wieku. [przypis edytorski]

Tysiąc i jedna noc, własc. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór około 300 baśni i anegdot zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. Baśnie pochodzą z IX–X w. i są osnute na dawnych podaniach arabskich, legendach staroindyjskich, epopejach perskich i przypowieściach babilońsko-asyryjskich. [przypis edytorski]

Tysiąc nocy — częściej: Baśnie z tysiąca i jednej nocy, zbiór około 300 baśni i opowieści wschodnich, głównie arabskich i perskich, zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. [przypis edytorski]

tysiąców (daw. forma) — dziś D.lm: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców (daw. forma) — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś popr. forma D. lm: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąc ocząt figlarnych aniołków poczęły się uśmiechać — dziś popr.: tysiąc ocząt (…) poczęło (…). [przypis edytorski]

tysiącoleciach — dziś popr.: tysiącleciach. [przypis edytorski]

tysiącoleci — dziś popr.: tysiącleci. [przypis edytorski]

tysiącolecie — dziś popr.: tysiąclecie. [przypis edytorski]

tysiąc pięćset dzbanów wina — „dzban” (keramion) może oznaczać zarówno gliniane naczynie, jak i jednostkę objętości płynów. [przypis edytorski]

tysiączną sanią — tysiącami sań. [przypis edytorski]

tysiącznej — dziś raczej: tysięcznej. [przypis edytorski]

tysiączny (daw.) — tu: bardzo liczny; liczony w tysiącach. [przypis edytorski]

tysięców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]

ty się nie honoruj (gw.) — tu: nie unoś się honorem. [przypis edytorski]

ty (starop.) — daw. forma M.lm zaimka, dziś: te. [przypis edytorski]

ty (starop. forma) — daw. forma lm zaimka; dziś: te (koła). [przypis edytorski]

ty (starop. forma) — daw. forma zaimka lm; dziś: te. [przypis edytorski]

ty (starop. forma) — te; ty posiekę: tych posiekam. [przypis edytorski]

Tyszkowicz Jan a. Iwan (zm. 1611) — także: Tyszkowic, Tyszkiewicz, Tyskiewicz; arianin, za odmowę złożenia przysięgi na Trójcę Świętą (arianie nie uznawali dogmatu o trzech osobach boskich) oskarżony o bluźnierstwo i herezję, torturowany (ucięto mu język, dłoń i nogę), skazany na karę śmierci i stracony; do odrzucenia apelacji powołującej się na tolerancję religijną zagwarantowaną przez konfederację warszawską z 1573 r. i wykonania wyroku przyczyniła się żona Zygmunta III Wazy, królowa Konstancja. [przypis edytorski]

Tytan — bóg słońca, syn Tytana Hiperiona. [przypis edytorski]

Tytania, kłapouchy — w komedii Szekspira Sen nocy letniej tkaczowi Denko chochlik Puk zamienił głowę na głowę osła. Denko, oczekując powrotu wystraszonych towarzyszy, zaczął śpiewać, co zbudziło królową elfów Tytanię, która natychmiast się w nim zakochała. [przypis edytorski]

Tytania, królowa wróżek — Tytanię i Hippolitę często grała ta sama osoba. [przypis edytorski]

Tytania, Oberon, Puk — postaci ze Snu nocy letniej Szekspira; Ariel — postać z Burzy Szekspira. [przypis edytorski]

Tytania zakochana w oślej głowie — w komedii Szekspira Sen nocy letniej tkaczowi Denko chochlik Puk zamienił głowę na głowę osła. Denko, oczekując powrotu wystraszonych towarzyszy, zaczął śpiewać, co zbudziło królową elfów Tytanię, która natychmiast się w nim zakochała. [przypis edytorski]

tytaniczny — olbrzymi, ogromny; przym. od Tytanów — olbrzymów z mitologii greckiej. [przypis edytorski]

tytaniczny — olbrzymi, potężny, nadludzki; przym. od Tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

tytaniczny — tu: olbrzymi, potężny, nadludzki; od nazwy tytanów i tytanid (mit. gr.), dzieci Gai i Uranosa (tj. Ziemi i Nieba), będących pierwszym pokoleniem bogów; chcieli oni zdobyć niebo, więc Uranos walczył z nimi; ocalały jeden z tytanów Kronos, który odciął jądra Uranosowi i przejął władzę, był następnie ojcem Zeusa, najwyższego z bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

tytani (mit. gr.) — bogowie z pokolenia olbrzymów poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]

tytani (mit. gr.) — bogowie z pokolenia olbrzymów poprzedzającego bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

tytani (mit. gr.) — dzieci Gai i Uranosa. Pierwsze pokolenie bogów, starsze od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

tytani (mit. gr.) — dzieci Uranosa i Gai, bogowie z pokolenia poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]

Tytanów, Uranosa płód i matki-Ziemi — Tytani byli synami Uranosa i Gai, tj. Ziemi. [przypis edytorski]

tytanobogi — tytani, bogowie greccy z pokolenia olbrzymów, poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]

Tytan — słońce. [przypis edytorski]

Tytan — tu: Helios, bóg słońca i światła dziennego, przemierzający sklepienie niebieskie na rydwanie zaprzężonym w ogniste rumaki; należał do grona tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

tytar (ukr.) — tu: starosta cerkiewny, odpowiedzialny za gospodarczy aspekt funkcjonowania parafialnej cerkwi. [przypis edytorski]

ty — te (daw. forma B.lm zaimka r.ż.). [przypis edytorski]

Tytios (mit. gr.) — jeden z gigantów, syn Zeusa i Gai lub Elary; został strącony do Tartaru za próbę gwałtu na Leto, matce Apollina i Artemidy; w ramach kary sępy wydziobują mu wciąż odrastającą wątrobę. [przypis edytorski]

Tytios, Tantal, Iksjon — za swoje czyny cierpieli w świecie zmarłych wyrafinowane męki. [przypis edytorski]

Tytona małżonka — Aurora; Wulkan na jej prośbę wykuł zbroję dla jej syna, Memnona. [przypis edytorski]

Tyton (mit. gr.) — mąż Eos (Jutrzenki), syn króla Troi Laomedona, obdarowany przez Zeusa nieśmiertelnością, lecz nie wieczną młodością; skurczył się ze starości tak, że zmienił się w świerszcza. [przypis edytorski]

tytuła — dziś M.lm: tytuły. [przypis edytorski]

tytuń (daw.) — dziś popr.: tytoń. [przypis edytorski]

tytuń (daw.) — dziś: tytoń. [przypis edytorski]

tytuń — dawna forma; dziś popr.: tytoń. [przypis edytorski]

tytuń (daw.) — tytoń. [przypis edytorski]

tytuń — dziś popr.: tytoń. [przypis edytorski]

tytuniem — dziś: tytoń. [przypis edytorski]

tytuniowy (daw.) — dziś: tytoniowy. [przypis edytorski]

Tytus Flawiusz (39–81 n.e.) — cesarz rzymski (od 79 n.e.), syn i następca Wespazjana; stłumił powstanie żydowskie, zdobył i zburzył Jerozolimę. [przypis edytorski]

Tytus Kwinkcjusz, częściej: Flamininus, właśc. Titus Quinctius Flamininus (229–174 p.n.e.) — wódz i polityk rzym.; pokonał Filipa V Macedońskiego w bitwie pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.), rozstrzygając II wojnę macedońską; z upoważnienia senatu, który skłonił do tej decyzji, w 196 p.n.e. ogłosił na igrzyskach istmijskich w Koryncie niepodległość miast greckich. [przypis edytorski]

ty — tu: te (dzisiejsze). [przypis edytorski]

Ty widzisz maskę nocy na mej twarzy… — Szekspir, Romeo i Julia, akt II, scena 2. [przypis edytorski]

ty żeś nawarzył — inaczej: ty naważyłeś (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

tyżeś to — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy to ty. [przypis edytorski]

tyż (gw.) — też. Podwyższona wymowa głoski e. Podobne realizacje w tej opowieści: przyjiżdżały, wcześnij. [przypis edytorski]

tyż (gw.) — też. [przypis edytorski]

tyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ty. [przypis edytorski]

tyż to (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czyż to ty, czy to ty. [przypis edytorski]

tyż to — konstrukcja z z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy to ty. [przypis edytorski]

tyż — ty z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

tyż — ty z partykułą -ż. [przypis edytorski]

tyzana (daw., z fr.) — ziółka, leczniczy napar z suszonych roślin. [przypis edytorski]

tyzanna, właśc. tyzana (daw., z fr.) — ziółka, leczniczy napar z suszonych roślin. [przypis edytorski]

Tyzbe pod morwą skryta, kiedy powróciła, Miecz kochanka z rozpaczy w sercu utopiła — podobnie, choć z użyciem trucizny zamiast miecza, kończy się Romeo i Julia, dramat pisany przez Shakespeare'a w tym samym czasie, co Sen Nocy Letniej. [przypis edytorski]

Tyzenhaus a. Tyzenhauz, Antoni (1733–1785) — podskarbi nadworny litewski, działacz gospodarczy; w zarządzanych przez siebie dobrach królewskich na Grodzieńszczyźnie zorganizował ok. 50 manufaktur; w Grodnie założył m.in. korpus kadetów, teatr, kilka szkół zawodowych oraz towarzyszący szkole medycznej ogród botaniczny, który po przeniesieniu zbiorów do Wilna został przekształcony w miejski ogród spacerowy. [przypis edytorski]

tyz (gw.) — też. [przypis edytorski]

Tyzjasz, gr. Tisias (V. w. p.n.e.) — twórca, razem z Koraksem z Syrakuz, greckiej retoryki, sztuki przemawiania i oddziaływania na słuchaczy. [przypis edytorski]

Ty złemu nie ustępuj, lecz przeciw idź śmiało — przysłowiowe. [przypis edytorski]

Tyzyfone — jedna z Furii, Erynii. [przypis edytorski]

Tyzyfone — jedna z furii, podsycająca nieopanowany gniew i szał bojowy. [przypis edytorski]