Przypisy

niechcąc (daw.) — dziś: niechcący; mimochodem. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr. forma: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr.: niechcący. [przypis edytorski]

Nie chcąc słabą zostawić — dziś popr.: nie chcąc słabej zostawić. [przypis edytorski]

niechcąc (starop.) — dziś popr.: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma ort.) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcący (starop.) — dziś popr. forma imiesłowu: nie chcąc. [przypis edytorski]

nie chcą (…) rozprószyć swe wspólne istnienie — dziś popr.: nie chcą (…) rozprószyć swego wspólnego istnienia. [przypis edytorski]

nie chcęć — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do -ć, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

niechcę (daw.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chcę. [przypis edytorski]

nie chcę żadnej nadawać tu sobie powagi (…) niech moja uczta zamknie ci usta — tj. nie chcę uzurpować sobie prawa, aby cię uciszać. [przypis edytorski]

nie chcecie grać ze mną komedii Gulistana i zrobić mnie Hullą Samarkandy? — aluzja do opery w trzech aktach do muzyki M. Dalayraca, autorstwa Karola Wilhelma Étienne (1777–1845) pt. Gulistan Hulla Samarkandy. [przypis edytorski]

niechce (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chce. [przypis edytorski]

niechcesz (starop. forma ort.) — dziś: nie chcesz. [przypis edytorski]

nie chcesz — u Kochanowskiego według dawnej ortografii: „niechcesz” [przypis edytorski]

nie chciałaście wydać się — dziś: żeście nie chcieli a nie chcieliście (grzecznościowe użycie form lm w odniesieniu do pojedynczej osoby). [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała; Piotr Kochanowski stosuje zamiennie pisownię łączną lub rozdzielną tego typu form. [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała. [przypis edytorski]

niechciałem (starop. forma ort.) — dziś: nie chciałem. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś: nie chciał. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał; iakoć niechciał: jak nie chciał ci [dać przejścia itd.]. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał. [przypis edytorski]

nie chciał też tego zaniechać, aby (…) powinna cześć a chwała zawżdy iść nie miała — nie chciał [Bóg] zrezygnować z tego, aby zawsze doznawać należnej sobie czci i chwały pochodzącej [z ziemi]. [przypis edytorski]

niechcieć (starop. forma ort.) — nie chcieć. [przypis edytorski]

nie chciwy — nie [jest] chciwy; (zdanie eliptyczne). [przypis edytorski]

niechciwy — niepragnący. [przypis edytorski]

niechęcić — dziś: zniechęcać. [przypis edytorski]

niechędogo (daw.) — niedbale. [przypis edytorski]

niech go dunder świśnie — niech go piorun strzeli. [przypis edytorski]

Niech grają Dąbrowskiego — chodzi o Mazurek Dąbrowskiego, polską pieśń patriotyczną z 1797 r., zw. też Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech; pieśń powstała w mieście Reggio nell'Emilia w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (utworzonej przez Napoleona Bonaparte), jej słowa zostały napisane przez Józefa Wybickiego do anonimowej melodii opartej na motywach ludowego mazura. [przypis edytorski]

niech Hiszpania wykrwawi się do końca — chodzi o wojnę domową w Hiszpanii trwającą od 1936 do 1939 r.; stronami konfliktu byli: rząd Drugiej Republiki Hiszpańskiej oraz prawicowo-nacjonalistyczna opozycja. Wsparcia stronie rządowej udzielała liberalno-lewicowa część społeczeństwa (ale również anarchiści) oraz zagraniczni ochotnicy, m.in. brygady zorganizowane przez Międzynarodówkę Komunistyczną, a oficjalnie również: Francja, ZSRR, Brazylia i Meksyk. Opozycję wobec rządu stanowili nacjonaliści, monarchiści, konserwatyści i faszyści, wspierani ideowo przez kościół katolicki, finansowo przez najbogatszą część społeczeństwa, a militarnie przez wojska faszystowskich Włoch (Corpo Truppe Volontarie) i hitlerowskich Niemiec (Legión Cóndor), a także portugalski reżim Salazara; wiele krajów europejskich korzystało z konfliktu, sprzedając broń obu stronom. W marcu 1939 wojna domowa zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów, Hiszpania została przekształcona w państwo faszystowskie pod rządami generała Franco. [przypis edytorski]

Niech każdy w swoim rozumieniu okwituje — Flp 1, 9. [przypis edytorski]

niech mają osobne ławki — odniesienie do getta ławkowego, formy dyskryminacji Żydów postulowanej przez endeckie młodzieżówki nacjonalistyczne i wprowadzonej na polskich uczelniach w latach 30. XX wieku, polegającej na wydzieleniu odrębnych ławek dla studentów pochodzenia żydowskiego w salach wykładowych. [przypis edytorski]

niech mi pomagają niewinnej zdrady (starop.) — niech mi pomagają w niewinnej zdradzie. [przypis edytorski]

niech mnie… (…) będzie… — w innym wydaniu uzupełniono: „niech mnie diabli porwą, jeśli ty nie będziesz Radziwiłłem po dawnemu, a on jak był kpem, tak i będzie kpem”. [przypis edytorski]

niech na nich dżdże idą — niech na nich padają deszcze. [przypis edytorski]

niech nie przyczyniająć — skrót od: niech nie przyczyniają ci. [przypis edytorski]

niechno — dziś popr. pisownia: niech no. [przypis edytorski]

Nie choczu, nie budu pici (białorus.) — nie chcę, nie będę pić. [przypis edytorski]

niech odtąd wszystkie biedne rajfury nazywają się (…) Pandarami — w języku angielskim wprost od imienia Pandara pochodzi rzeczownik pospolity pander, oznaczający stręczyciela, osobę ułatwiającą innym nierząd, oraz czasownik to pander: stręczyć. [przypis edytorski]

niechodzić (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chodzić. [przypis edytorski]

niech pamięć wskrześnie — dziś popr.: niech się pamięć wskrzesi. [przypis edytorski]

niech se lezom (gw.) — niech sobie leżą. [przypis edytorski]

niech się ma do boju (starop.) — niech się przygotuje do boju (walki). [przypis edytorski]

Niech się pan już na mnie spuści — niech mi pan zaufa i powierzy tę sprawę. [przypis edytorski]

niech się pan na mnie spuści (daw.) — niech się pan na mnie zda. [przypis edytorski]

Niech sobie będzie czarna jak Murzynka — w czasach Szekspira śniada, ciemna cera uchodziła za brzydką. [przypis edytorski]

niechta (gw.) — niech tam, niechaj. [przypis edytorski]

Niech też po śmierci nie znajdzie litości — w późn. wyd. tłumaczenie zweryfikowano w tym miejscu: „Niech się nad trupem jej ptaki litują”. [przypis edytorski]

niech też — tu właśc.: niech więc. [przypis edytorski]

niech to się stanie po stu dwudziestu latach — według Biblii (Rdz 6, 3), Bóg ustalił limit ludzkiego życia na 120 lat. [przypis edytorski]

niech twoją stanie się to sprawą — niech to się stanie za twoją sprawą (dzięki tobie). [przypis edytorski]

niechuć (starop.) — niechęć. [przypis edytorski]

nie chwacić (daw., gw.) — nie starczyć. [przypis edytorski]

Niech więc ludy słowiańskie nie zazdroszczą narodowi polskiemu… — Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem, Poznań 1865, t. 3, s. 6. [przypis edytorski]

niech wnet z domu wybieże a ogień obwoływa — sens: niech wybiegnie szybko z domu i ostrzega przed pożarem. [przypis edytorski]

Niech wódz ten mówi (…) łzy wasze płyną — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie w tym miejscu: „Niech wódz ten młody opowie wam wszystko,/ Ja, stojąc obok, gorzko będę płakał”. [przypis edytorski]

Niech wszechmocna najpierwej cześć odbierze władza (…) Z piewcami zdrad i matactw nie pójdziem w zawody — wiersz rozpoczynający księgę trzecią Kroniki Galla Anonima i stanowiący jej poetyckie streszczenie w oryginale pisany jest strofami liczącymi po trzy wersy (tj. tercyną). [przypis edytorski]

niechwytny — nieuchwytny. [przypis edytorski]

nie chybiać komuś — tu: nie zawodzić kogoś. [przypis edytorski]

nie chybić (starop.) — tu: nieomylnie wydać plon. [przypis edytorski]

Nie chytrością ani mocą, ale nabożeństwem Rzymianie wszytki narody podbili — Cyceron O orzeczeniu haruspików (De haruspicum responso) IX, 19. [przypis edytorski]

niech źrenica olsnie marząc twoje lica — niech oko oślepnie, marząc o twojej twarzy. [przypis edytorski]

Niechże cię smołą rozleje krzyż Pański! — według wierzeń ludowych przeżegnanie znakiem krzyża miało sprawiać, że diabeł zamieni się w roztopioną smołę. [przypis edytorski]

niechże słucha Jezusa Chrystusa niebieskiej mądrości mistrza, tymi słowy rozkazującego — Łk 6, 2; Mt 5, 44-46. [przypis edytorski]

niechże to nie będzie u ciebie jako miedzianym brzękiem — por. I Kor. 13, 1. [przypis edytorski]

niecić — krzesać, wzniecać. [przypis edytorski]

niecić — rozniecać. [przypis edytorski]

niecić się (starop.) — wzniecać, wzbudzać się. [przypis edytorski]

niecić — wzniecać, rozniecać. [przypis edytorski]

nieci — (daw.) wznieca. [przypis edytorski]

nie ciekawam — skrócone od: nie [jeste]m ciekawa. [przypis edytorski]

nie ciekawam — skrócone od: nie jestem ciekawa. [przypis edytorski]

nie ciesz się, blondynko (…) cię rozpoznają — z dotychczasowych badań nad Zagładą i relacji osób, które ukrywały się, wynika, że tzw. aryjski wygląd w niewielkim stopniu zwiększał szanse na przeżycie. Największym zagrożeniem dla ukrywających się poza gettami osób pochodzenia żydowskiego były donosy i szantaże ze strony Polaków i Polek. Donosiciele zgłaszali informacje o ukrywających się Żydach polskiej tzw. granatowej policji lub, rzadziej, niemieckiej żandarmerii. W zamian za to otrzymywali wynagrodzenie w postaci cukru, alkoholu czy drewna na opał, czasem też pieniądze (wysokość nagrody różniła się w zależności od lokalizacji i zmieniała w czasie). Wydani Żydzi byli zwykle na miejscu mordowani. Jeśli w ukrywanie się Żydów zaangażowane były inne osoby, wówczas takim Polakom czy Polkom wymierzano różnego rodzaju kary: od bicia, przez więzienie, w tym wysłanie do obozu koncentracyjnego po skazanie na karę śmierci. Czasem egzekucji poddawano także rodzinę osoby przechowującej. Szacuje się, że na terenie Polski za ukrywanie Żydów zamordowano od kilkuset do półtora tysiąca osób. [przypis edytorski]

niecka — miska. [przypis edytorski]

niecka — podłużne, drewniane naczynie. [przypis edytorski]

niecki — drewniana, podłużna, niezbyt głęboka misa wydrążona w jednym kawałku drewna. [przypis edytorski]

niecne Danaów plemię (mit. gr.) — Danaidy, córki króla Argos Danausa. Przymuszone do małżeństwa, w noc poślubną zabiły swoich mężów, za co w zaświatach zostały skazane na karę polegającą na napełnianiu beczki bez dna wodą noszoną w dziurawych dzbanach. [przypis edytorski]

nie cniło się — nie nudziło się. [przypis edytorski]

niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie; por. cnota: daw. zaleta. [przypis edytorski]

niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie. [przypis edytorski]

niecnota — osoba lekkomyślna a. złośliwa (postępująca niecnotliwie). [przypis edytorski]

niecoć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; niecoć bych ci wspomagała: nieco wspomagałabym cię. [przypis edytorski]

niecofniona (daw.) — niecofnięta. [przypis edytorski]

niecofnione — nie do cofnięcia. [przypis edytorski]

niecofniony (daw.) — nieodwracalny, nieunikniony. [przypis edytorski]

niecofniony — niemożliwy do cofnięcia. [przypis edytorski]

niecom się obawiał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „nieco się obawiałem”. [przypis edytorski]

nieco papieru z obicia — chodzi o papier z tapet pokrywających ściany. [przypis edytorski]

niecpoń, właśc. nicpoń — człowiek mało warty, nieprzydatny (wyraz utworzony od słów: nic po nim). [przypis edytorski]

nie cudna temu chłopcu wojna — sens: wojna nie jest dla niego niczym nowym. [przypis edytorski]

niecułka — mała niecka, drewniane podłużne naczynie. [przypis edytorski]

Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (1847–1882) — rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]

nie czasże (starop.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie czas. [przypis edytorski]

nieczemu — tu: nie bez powodu. [przypis edytorski]

nie czesne miłosierdzie — miłosierdzie okazywane w niewłaściwym momencie. [przypis edytorski]