Przypisy

ciała jego pociąć i na fale rozrzucić (mit. gr.) — podobnie jak Medea cięła ciało swego brata Apsyrta, gdy uciekała z Jazonem. [przypis edytorski]

ciała obie (starop. forma) — daw. liczba podwójna, szyk przestawny; dziś popr: oba ciała. [przypis edytorski]

ciałoć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

ciałoć ślini — konstrukcja z partykułą ci, skróconą do -ć; inaczej: ślini ci ciało. [przypis edytorski]

ciało człowiecze z tych się czterzech wilgotności rodzić musi, to jest, ze krwie, z kolery, flegmy, a z melankoliej — własny wykład Reja średniowiecznej, wywodzącej się ze starożytności (por. Polibosa De natura hominis z tradycji hipokratejskiej), teorii humoralnej nauczającej o czterech cieczach (łac. humores) wydzielanych przez gruczoły odpowiednich organów i decydujących przez swe proporcje o typie usposobienia człowieka: sangwinicznym, cholerycznym, flegmatycznym lub melancholijnym. Owe cztery ciecze to: krew, żółć, śluz (flegma) i czarna żółć, wydzielane odpowiednio przez serce, mózg, wątrobę i śledzionę, przypisywane im żywioły to kolejni: powietrze, woda, ogień, ziemia itd.; nauka o fizjologii humoralnej zastępowała przez wieki psychologię i psychiatrię. [przypis edytorski]

ciało nieudane — tu: nieudawane, prawdziwe. [przypis edytorski]

ciało oliwą namaszczone — smarowanie ciała oliwą było zabiegiem rutynowo stosowanym przez greckich lekkoatletów, a służyło zabezpieczeniu skóry. [przypis edytorski]

ciały — dziś forma N.lm: ciałami. [przypis edytorski]

ciały — dziś popr. forma N.lm: ciałami. [przypis edytorski]

ciamara (daw.) — ciamajda, ślamazara. [przypis edytorski]

ciao (wł.)— cześć. [przypis edytorski]

ciarach (daw. obelż.) — szlachcic. [przypis edytorski]

ciarach (gw.) — mieszczuch. [przypis edytorski]

ciarach — pogardl. przezwanie ludowe szlachcica lub mieszczanina; także wobec chłopa ubierającego się po miejsku i udającego człowieka innej klasy społecznej. [przypis edytorski]

ciarka — tu: owoc tarniny, ciernistego krzewu o białych kwiatach i granatowych owocach o cierpkim smaku. [przypis edytorski]

ciaśnina — dziś: ciasnota. [przypis edytorski]

ciasne fugi — trudne położenie. [przypis edytorski]

ciasny, ale własny — wyrażenie to weszło do przysłów. [przypis edytorski]

Ci berła wśród zajadłych bohaterów kładą — gest oznaczający nietykalność urzędu. [przypis edytorski]

…ci, bogom bliscy krwią. Synowie Zeusa… — Ajschylos, Niobe (niezachowany dramat). [przypis edytorski]

cibukas (brus.) — kandiklis. [przypis edytorski]

cicero (daw.) — przewodnik. [przypis edytorski]

cicerona (wł.) — przewodnik. [przypis edytorski]

ciceron (daw., z wł.) — przewodnik. [przypis edytorski]

cicerone (daw.) — przewodnik. [przypis edytorski]

cicerone (daw.) — przewodnik. [przypis edytorski]

cicerone (daw., z wł.) — przewodnik. [przypis edytorski]

cicerone — tu: przewodnik. [przypis edytorski]

cicerone (wł.) — przewodnik. [przypis edytorski]

Ciceron — Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.), polityk i mówca rzymski, zamordowany z powodu mów (tzw. Filipik) wygłoszonych przeciw Markowi Antoniuszowi. [przypis edytorski]

ciceron (z wł. cicerone: żart. mały Cyceron) — przewodnik oprowadzający turystów. [przypis edytorski]

Cicero powiedział — Rethorica ad Herennium, ks. I; obecnie tego dzieła nie przypisuje się jednak Cyceronowi. [przypis edytorski]

cichaczem — niepostrzeżenie. [przypis edytorski]

cichajta (gw.) — bądźcie cicho. [przypis edytorski]

cicha msza (rel.) — skromna msza czytana, bez muzyki. [przypis edytorski]

cichego (…) doktora — chodzi o doktora Fausta. Jest to bohater fikcyjny, postać stanowiąca sama w sobie niezwykle płodny motyw w sztuce. Faust to uczony (zarazem filozof, alchemik, przyrodnik), który, zgłębiwszy dostępną człowiekowi wiedzę, doznał rozczarowania, niedosytu i goryczy, co z kolei doprowadziło go do podpisania cyrografu z diabłem. W zamian za diabelską pomoc i usługi zapisał diabłu (występującemu pod imieniem Mefistofelesa) swą duszę. Najbardziej znanym opracowaniem tematu jest dramat Faust Johanna Wolfganga Goethego, cieszący się niebywałą popularnością w okresie romantyzmu. W romantyzmie poza ujęciami literackimi powstały również np. utwory muzyczne inspirowane historią Fausta, jak Symfonia Faustowska Liszta, kantata Berlioza Potępienie Fausta, czy opera Gounoda Faust. Wcześniej motyw podjął Christopher Marlowe (Tragiczna historia doktora Fausta 1588), a później m.in. Thomas Mann (Doktor Faustus 1947). Na wątkach faustowskich oparta jest również powieść Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. W polskiej literaturze motyw ten, nieco strywializowany, pojawia się w legendzie o panu Twardowskim oraz w balladzie Mickiewicza Pani Twardowska. [przypis edytorski]

cichej wsi litewskiej, kiedy reszta świata we łzach i krwi tonęła — Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, ks. I. [przypis edytorski]

Cicho, bo każdy się bał dowódcy — Iliada IV 431. [przypis edytorski]

cichocie (gw.) — bądźcie cicho. [przypis edytorski]

cichocie (gw.) — uciszcie się. [przypis edytorski]

cichojcie (gw.) — bądźcie cicho, milczcie. [przypis edytorski]

cichom tonąć począł — począłem cicho tonąć. [przypis edytorski]

cichoście (daw., gw.) — cichości (M.lm); cisze. [przypis edytorski]

cicho — tyla, tylėkite. [przypis edytorski]

cichymi kroki (daw.) — dziś popr. N.lm: cichymi krokami. [przypis edytorski]

cichymi kroki — dziś popr. forma N. lm: cichymi krokami. [przypis edytorski]

cicilikas — niekinamai apie socialistą. [przypis edytorski]

cicisbej (wł. cicisbeo, cavaliere servente) — przyjaciel domu adorujący panią domu. [przypis edytorski]

cicisbeo (wł.) — kawaler usługujący i towarzyszący pani domu z pozwoleniem jej męża. [przypis edytorski]

cicisbeo (z wł.) — kawaler wyznający miłość kobiecie zamężnej. [przypis edytorski]

cicisbeo (z wł.) — oficjalny kochanek zamężnej kobiety. [przypis edytorski]

cicis (cyces) — frędzle od chusty, element rytualnego stroju żydowskiego. [przypis edytorski]

cicit a. cyces — frędzle przymocowane do czterech rogów tałesu; element rytualnego stroju żydowskiego. [przypis edytorski]

cicit — (hebr.; z jid. cyces) frędzle przymocowane w czterech rogach talitu (tałesu). [przypis edytorski]

ci, co się już pożenili, jednego wyjąwszy — tzn. z wyjątkiem stryja Klaudiusza, który ożenił się z matką Hamleta, Gertrudą. [przypis edytorski]

ci-devant aristos (fr.) — byli arystokraci. [przypis edytorski]

ci-devant (fr.) — była, dawna, niegdysiejsza. [przypis edytorski]

ci-devant (fr.) — były, dawny. [przypis edytorski]

ci-devant (fr.) — były. [przypis edytorski]

ci-devant (fr.) — dawny, były a. z dawnych czasów (pierwotnie o szlachcie trzymającej się sposobu życia sprzed Rewolucji Francuskiej). [przypis edytorski]

ci-devant (fr.) — poprzedni, dawny. [przypis edytorski]

ci-devant jeunes hommes (fr.) — ci młodzi ludzie tutaj. [przypis edytorski]

cięg (gw.) — ciąg. [przypis edytorski]

cięgiem — ciągle. [przypis edytorski]

cięgiem (daw.) — ciągle. [przypis edytorski]

cięgiem (gw.) — ciągle, bezustannie. [przypis edytorski]

cięgiem (gw.) — ciągle, nieustannie. [przypis edytorski]

cięgiem (gw.) — ciągle. [przypis edytorski]

cięgiem (gw.) — ciągle. [przypis edytorski]

Cięgiem (gw.) — ciągle, wciąć. [przypis edytorski]

cięgiem (gw.,pot.) — ciągle, bez przerwy. [przypis edytorski]

cięgiem ino godos o tem (gw.) — ciągle tylko mówisz o tym. [przypis edytorski]

Cięglewicz, Edmund (1862–1928) — dziennikarz krakowski, tłumacz autorów starożytnych, taternik. [przypis edytorski]

cięgoty (gw.) — dreszcze. [przypis edytorski]

cię rozmachnie — pokropi cię wodą święconą. [przypis edytorski]

cięszki (starop. forma) — dziś: ciężki; tu: przyczyniający kłopotów, trudów. [przypis edytorski]

cięszki (starop. forma ort.) — dziś popr.: ciężki. [przypis edytorski]

ciężący — dziś popr. forma: ciążący. [przypis edytorski]

ciężą — dziś popr. forma: ciążą. [przypis edytorski]

ciężało — dziś popr.: ciążyło. [przypis edytorski]

ciężar spadł mi z piersi — fraz.; dziś popr. ciężar spadł mi z serca. [przypis edytorski]

Ciężką bo miał zimę — szyk przestawny: Bo ciężką miał zimę. [przypis edytorski]

ciężkie czaty (…) sprawiałem — pełniłem trudną wartę. [przypis edytorski]

ciężkiej zgryzoty, która może i woli tkwić za plecami jeźdźca — nawiązanie do słów ody rzym. poety Horacego (Pieśni III, 1): Za plecami jeźdźca siedzi czarna troska. [przypis edytorski]

ciężkie terminy — problemy. [przypis edytorski]

ciężki młot cyklopów (…) na Marsa wiecznotrwałą zbroję — zbroję Marsa, boga wojny w mit. rzym., wykuli w kuźni Hefajstosa, boskiego kowala, jego pomocnicy, cyklopi. [przypis edytorski]

ciężkim lub smutkiem nas dręcząc — szyk przestawny; inaczej: lub ciężkim smutkiem nas dręcząc. [przypis edytorski]

ciężko się widziało (starop.) — wydawało się [to] ciężkie (trudne). [przypis edytorski]

ciężkoż wam widzieć co równego — trudno wam będzie zobaczyć coś podobnego. [przypis edytorski]

ciężyć — dziś: ciążyć. [przypis edytorski]

ciężyć — dziś popr.: ciążyć. [przypis edytorski]

cięży (daw. forma) — dziś: ciąży. [przypis edytorski]

cięży — dziś popr.: ciąży. [przypis edytorski]

Ciebie — dziś popr.: Cię. [przypis edytorski]

ciebiem ujrzał — cię ujrzałem. [przypis edytorski]

ciebie też uwięzi — aluzja do wydarzeń z Odysei Homera, gdzie główny bohater uniknął czaru syren, zatykając załodze uszy woskiem, a samemu przywiązując się do masztu, by słyszeć ich śpiew. [przypis edytorski]

ciebzie (reg.) — ciebie (wymowa kurpiowska). [przypis edytorski]

cieciorka — samica cietrzewia. [przypis edytorski]

ciecorius — monarchas, imperatorius. [przypis edytorski]

ciecza — dziś popr. forma M.lp: ciecz. [przypis edytorski]