Przypisy

Hurków, Hurkowych i Apuchtinów — Josif Władimirowicz Romejko-Hurko (1828–1902), feldmarszałek rosyjski, w latach 1883–1894 generalny gubernator warszawski, zaciekły rusyfikator (wprowadził jęz. rosyjski do sądów, urzędów i szkół); Aleksandr Lwowicz Apuchtin (1822–1904), rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–1897, twórca zrusyfikowanego systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim. [przypis edytorski]

hurma — bardzo duża liczba ludzi; hurmem: zgrają, tłumnie. [przypis edytorski]

hurma — bardzo liczna grupa ludzi. [przypis edytorski]

hurma (daw.) — masa ludzi, ciżba, tłum. [przypis edytorski]

hurma (daw.) — wielka ilość czegoś. [przypis edytorski]

hurma (przestarz.) — tłum, gromada. [przypis edytorski]

hurma — tłum, duża liczba ludzi. [przypis edytorski]

hurmem (daw.) — wszyscy razem, kupą. [przypis edytorski]

hurmem — gromadnie, tłumnie, od: hurm (starop.) gromada, tłum. [przypis edytorski]

hurmem — tłumnie. [przypis edytorski]

Huron — bohater z Prostaczka Woltera, Indianin, charakteryzujący się bezpośredniością i prostotą w sposobie bycia. [przypis edytorski]

Huron — członek plemienia Indian z Ameryki Płn. Huroni na przełomie XVI i XVII w. stworzyli silną federację przeciw Algonkinom; w 1649 zostali rozbici przez Irokezów i przenieśli się na tereny późniejszych stanów Michigan i Ohio. [przypis edytorski]

Huron — członek plemienia Indian z Ameryki Płn.; w satyrycznej powieści Woltera prostolinijny Huron, tytułowy Prostaczek, przybywa do Francji, gdzie jego bezpośredni sposób interpretacji rzeczy i nieznajomość społeczeństwa europejskiego prowadzi do wielu nieporozumień i kłopotów, ukazujących negatywne strony instytucjonalnego Kościoła, nietolerancję religijną, hipokryzję, nadużycia władzy, dziwactwa i niesprawiedliwości społeczne. [przypis edytorski]

Hurony — dziś popr. forma M. lm: Huroni; plemię indiańskie, znane z okrucieństwa, zamieszkujące okolice jeziora Huron w Ameryce Północnej, opisane w powieści Jamesa Coopera Ostatni Mohikanin. [przypis edytorski]

hurry up (ang.) — pospiesz się. [przypis edytorski]

Hurtado, Gaspar (1575–1646) — hiszpański teolog jezuicki, autor i wykładowca uniwersytecki w Alcalá de Henares i Madrycie, ceniony za zwięzłość i jasność. [przypis edytorski]

Hurtado, Tomás (1589–1659) — hiszpański franciszkanin z Toledo, jeden z czołowych teologów zakonu; nauczał w Alcali, Sewilli, Salamance. [przypis edytorski]

hurta (reg.) — zagroda. [przypis edytorski]

hurysa — piękna kobieta. [przypis edytorski]

hurysa — w islamie: jedna z wiecznie pięknych i młodych dziewic, czekających wiernych w raju muzułmańskim; przen.: piękna dziewczyna o orientalnej urodzie. [przypis edytorski]

hurysa — w Koranie: piękna i wiecznie młoda dziewica, nagroda dla wiernych w muzułmańskim raju; przen.: piękna kobieta. [przypis edytorski]

hurysa — w Koranie: piękna i wiecznie młoda dziewica, nagroda dla wiernych w muzułmańskim raju. [przypis edytorski]

hurysa (z arab.) — dziewica z muzułmańskiego raju. [przypis edytorski]

hurysa (z arab.) — piękna i wiecznie młoda dziewica, jedna z wielu, czekających wiernych w raju muzułmańskim. [przypis edytorski]

hurysa (z arab.) — wiecznie młoda dziewica, jedna z wielu, czekających wiernych w raju muzułmańskim. [przypis edytorski]

huryska a. hurysa — piękna, młoda dziewica, będąca w raju nagrodą dla wiernych wyznawców islamu. [przypis edytorski]

huryska — zdrobn., iron. od hurysa: w wierzeniach muzułmanów powabna kobieta będąca towarzyszką w raju żarliwych wyznawców islamu. [przypis edytorski]

huryski a. hurysy — niebiańskie dziewice, mające według wierzeń muzułmanów dotrzymywać towarzystwa wiernym w raju. [przypis edytorski]

hurysy — piękne kobiety, mające w muzułmańskim raju być żonami wiernych. [przypis edytorski]

hurysy — w islamie: wiecznie piękne i młode dziewice, czekające wiernych w raju muzułmańskim. [przypis edytorski]

husar, właśc. huzar — żołnierz lekkiej jazdy węgierskiej. [przypis edytorski]

Husarz skrzydlaty — żołnierz husarii, wojska Rzeczpospolitej w XVI/XVIIIw. [przypis edytorski]

Husa (…) swemi kaptury i konfederacyami i jego przeklęte kacerstwo odpłoszyła — mowa o konfederacji zawiązanej 25 kwietnia 1438 w Korczynie przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego za rządów małoletniego Władysława III, skierowanej przeciwko opozycji szlacheckiej sprzyjającej czeskiemu husytyzmowi i zabiegom o koronę czeską dla Jagiellonów; jej członkowie zobowiązywali się do walki zbrojnej z każdym „kto by błędy kacerskie szerzył”; w bratobójczej bitwie pod Grotnikami (6 maja 1439) wojska konfederacji rozbiły wojska opozycji popierającej husytów. [przypis edytorski]

Hus, Jan (1370–1415) — czeski duchowny i bohater narodowy, filozof, reformator Kościoła, prekursor protestantyzmu. [przypis edytorski]

Hus, Jan (ok. 1370–1415) — czeski duchowny i bohater narodowy, filozof, reformator Kościoła, prekursor protestantyzmu; na soborze w Konstancji aresztowany, osądzony jako heretyk i spalony żywcem na stosie; w Kościołach protestanckich uznawany za bohatera wiary i męczennika. [przypis edytorski]

Hus, Jan (ok. 1370–1415) — czeski duchowny i bohater narodowy, filozof, reformator Kościoła, prekursor protestantyzmu; po przybyciu na sobór w Konstancji w celu wyjaśnienia swoich poglądów, mimo pisemnej gwarancji bezpieczeństwa wystawionej przez króla Zygmunta Luksemburskiego, został aresztowany, osądzony jako heretyk i spalony żywcem na stosie; w Kościołach protestanckich uznawany za bohatera wiary i męczennika. [przypis edytorski]

Hussein, właśc. Sultan Husajn (1668–1726) — ostatni władca Persji (1694–1722) z dynastii Safawidów; pod koniec jego panowania doszło do powstania Pasztunów w Afganistanie: oddziały afgańskie zdobyły Isfahan, Sultan Husajn abdykował, a przywódca powstańców obwołał się szachem. [przypis edytorski]

Husserl, Edmund (1859–1938) — niemiecki matematyk i filozof, jeden z głównych twórców fenomenologii. [przypis edytorski]

husserliści — zwolennicy filozofii Edmunda Husserla (1859–1938), niem. matematyka i filozofa, jednego z głównych twórców fenomenologii. [przypis edytorski]

husytyzm (rel.) — piętnastowieczny czeski ruch religijno-polityczny, zapoczątkowany przez Jana Husa. [przypis edytorski]

Hutcheson, Francis (1694–1746) — filozof szkockiego oświecenia, wczesny myśliciel utylitaryzmu: jako pierwszy sformułował zasadę, że kryterium właściwego działania jest „największe szczęście dla największej liczby ludzi”; wywarł ważny wpływ na prace Hume'a i Smitha. [przypis edytorski]

Hutten, Ulrich von (1488–1523) — niemiecki rycerz, pisarz, humanista; zwolennik reformacji, którą propagował w publicystyce; współautor zbioru satyrycznych listów pt. Listy ciemnych mężów (1515–1517), skierowanych przeciwko średniowiecznej scholastyce i obskurantyzmowi. [przypis edytorski]

Huxley, Aldous Leonard (1894–1963) — angielski powieściopisarz i eseista, autor m.in. antyutopii Nowy wspaniały świat (1932). [przypis edytorski]

Huxley, Thomas Henry (1825–1895) — angielski zoolog, paleontolog, filozof i fizjolog, obrońca i propagator darwinizmu; autor m.in. pracy Ewolucja i etyka (1874). [przypis edytorski]

Huxley, Thomas Henry (1825–1895) — angielski zoolog, paleontolog, filozof i fizjolog, obrońca i propagator darwinizmu, członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie (w l. 1883–85 jego prezes). [przypis edytorski]

Huygens, Chrystian (1629–1695) — holenderski fizyk i astronom. [przypis edytorski]

Huygens, Fresnel, (…) Hertz, (…) Einstein — Christiaan Huygens (1629–1695): holenderski matematyk, fizyk i astronom, prowadził szereg prac dotyczących optyki, sformułował zarys falowej teorii światła; Augustin Jean Fresnel (1788–1827): francuski inżynier i fizyk, badał wpływ polaryzacji na interferencję światła, odkrył i wyjaśnił polaryzację kołową i eliptyczną światła, był jednym z twórców falowej teorii światła; Heinrich Hertz (1857–1894): niemiecki fizyk, odkrywca fal elektromagnetycznych, stwierdził eksperymentalnie, że długie fale elektromagnetyczne (radiowe) mają te same cechy, co fale świetlne; Albert Einstein (1879–1955): urodzony w Niemczech fizyk-teoretyk pochodzenia żydowskiego, autor teorii względności, laureat Nagrody Nobla (1922) za odkrycie praw rządzących efektem fotoelektrycznym. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl (1848–1907) — właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans, fr. pisarz i krytyk sztuki, skandalista. W swej najsłynniejszej powieści À rebours (Na wspak, 1884) sportretował „dekadenta doskonałego”, diuka des Esseintes. Powieść zyskała specyficzny rozgłos, ponieważ w 1895 r. podczas procesu przeciwko Oscarowi Wilde'owi, oskarżyciel odwołał się do niej jako przykładu literatury „sodomicznej”. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl, właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907) — francuski pisarz i krytyk sztuki, skandalista. W swej najsłynniejszej powieści À rebours (Na wspak, 1884) sportretował „dekadenta doskonałego”, diuka des Esseintes; powieść zyskała specyficzny rozgłos, ponieważ w 1895 r. podczas procesu przeciwko Oscarowi Wilde'owi, oskarżyciel odwołał się do niej jako przykładu literatury „sodomicznej”. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl, właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907) — francuski pisarz, początkowo naturalista, później autor prowokacyjnych obyczajowo powieści, kojarzonych z dekadentyzmem. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl — właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907), francuski pisarz, początkowo naturalista, później autor prowokacyjnych obyczajowo powieści, kojarzonych z dekadentyzmem. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl, właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907) — fr. pisarz i krytyk sztuki, skandalista; w swej najsłynniejszej powieści À rebours (Na wspak, 1884) sportretował „dekadenta doskonałego”, diuka des Esseintes; powieść zyskała specyficzny rozgłos, ponieważ w 1895 r., podczas procesu przeciwko Oscarowi Wilde'owi, oskarżyciel odwołał się do niej jako przykładu literatury „sodomicznej”. [przypis edytorski]

Huysmans, Joris-Karl, właśc. Huysmans, Charles-Marie-Georges (1848–1907) — pisarz fr. pochodzenia flamandzkiego, z rodziny malarzy; pracował jako urzędnik fr. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych; debiutował prozą utrzymaną w konwencji naturalizmu (Marthe, histoire d'une fille, powieść 1876), najsłynniejszą jego powieść À rebours (Na wspak, wyd. 1884), funkcjonuje jako przykład literatury dekadenckiej (bohater powieści diuk des Esseintes funkcjonował jako przykład dekadenta i „sodomity”); kolejna powieść Là-Bas („Tam” a. „W dole”; wyd. 1891) odnosiła się z kolei do satanizmu ówczesnego; późniejsza twórczość (W drodze, oryg. En route, wyd. 1895; Katedra, oryg. La Cathédrale, wyd. 1898; Oblat, oryg. L'Oblat, wyd. 1903) związana jest z nawróceniem Huysmans'a na katolicyzm (pisarz w l. 1899–1901 przebywał w charakterze oblata, świeckiego mnicha w pełni podporządkowanego regule zakonnej, w opactwie benedyktynów w Ligugé, w diecezji Poitiers); jest też autorem publikacji z zakresu krytyki sztuki (L'Art moderne, 1883; Certains, 1889). [przypis edytorski]

Huysum, Jan van (1682–1749) — holenderski malarz barokowy, malował przeważnie owoce i kwiaty. [przypis edytorski]

huzar — dawniej żołnierz lekkiej jazdy. [przypis edytorski]

huzar — kawalerzysta z lekkiej jazdy. [przypis edytorski]

huzar — żołnierz lekkiej jazdy. [przypis edytorski]

huzar — żołnierz lekkiej jazdy węgierskiej. [przypis edytorski]

huzar — żołnierz lekkiej jazdy węgierskiej. [przypis edytorski]

huzar — żołnierz z oddziału lekkiej jazdy. [przypis edytorski]

huzia — okrzyk zachęcający do napaści. [przypis edytorski]

hvor (norw.) — gdzie; prawdopodobnie pytanie powinno brzmieć hvem er der (kto tam jest). [przypis edytorski]

Hybla — nazwa kilku starożytnych miast na Sycylii, tu przeniesiona na rzekę. [przypis edytorski]

Hybla — staroż. miasto gr. na Sycylii (znane są różne nazwy: Hybla Maior, Hybla Magna oraz Megara Hybla, odnoszące się do jednego lub różnych miast). [przypis edytorski]

hybris — nieposkromiona pycha, ściągająca na człowieka gniew bogów i karę. [przypis edytorski]

Hybrydy — warszawski klub studencki, istniejący od końca lat 50., miejsce ożywionej działalności kulturalnej. [przypis edytorski]

hycel (pot.) — hultaj, nicpoń. [przypis edytorski]

hycel (pot.) — nicpoń, hultaj. [przypis edytorski]

Hydasp — dziś Dźhelam (ang. Jhelum), rzeka płynąca przez płn. Indie i Pakistan, dopływ Indusu. [przypis edytorski]

Hydaspes — obecnie Dźhelam, rzeka w północnych Indiach i Pakistanie. [przypis edytorski]

Hyde Park Corner — obszar Londynu w okolicy płd.-wsch. narożnika Hyde Parku, gdzie krzyżuje się kilka głównych ulic. [przypis edytorski]

Hyde Park — jeden z królewskich parków w Londynie. [przypis edytorski]

Hyde Park — jeden z parków w Londynie. [przypis edytorski]

hyder — dziś popr. forma D.lm: hydr; tu: forma wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

hydny (daw.) — ohydny, hańbiący. [przypis edytorski]

hydny (daw.) — ohydny. [przypis edytorski]

hydny — ohydny, budzący strach a. obrzydzenie. [przypis edytorski]

hydny — ohydny. [przypis edytorski]

hydra lernejska (mit. gr.) — wielogłowy potwór, zabity przez Heraklesa. [przypis edytorski]

hydra lerneńska (mit. gr.) — potwór wyobrażany najczęściej jako wielogłowy wąż wodny, córka Tyfona i Echidny. Zamieszkiwała bagna w okolicy Lerny w Argolidzie. Pokonanie jej było drugą z 12 prac Heraklesa. [przypis edytorski]

Hydra (mit. gr.) — jadowity potwór w postaci węża o wielu głowach. [przypis edytorski]

Hydra (mit. gr.) — potwór z wieloma głowami, odrastającymi po ścięciu, zabity przez Heraklesa; przen. jako rzecz. pospolity: trudne do zwalczenia zło, wciąż się odradzające. [przypis edytorski]

Hydra (mit. gr.) — potwór z wieloma głowami, odrastającymi po ścięciu, zabity przez Heraklesa. [przypis edytorski]

hydra (mit. gr.) — potwór z wieloma głowami, odrastającymi po ścięciu, zabity przez Heraklesa. [przypis edytorski]

Hydra — potwór w mit. gr., wielogłowy wąż, u którego na miejscu odciętej odrastały dwie lub trzy nowe głowy. Zgładzenie Hydry było jedną z prac Heraklesa. [przypis edytorski]

hydratyzowany — nasycony wodą. [przypis edytorski]

hydrocefal — osoba z hydrocefalią, tj. z wodogłowiem, chorobą polegającą na zwiększeniu objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w mózgu, skutkującym powiększeniem się obwodu głowy u dziecka; wodogłowie prowadzi do opóźnień rozwoju, niekiedy do śmierci. [przypis edytorski]

hydrografia — dział geografii fizycznej zajmujący się opisywaniem stosunków wodnych na Ziemi, w szczególności sporządzaniem map morskich oraz zbieraniem danych geograficznych przydatnych w nawigacji. [przypis edytorski]

hydroklimatobalneologiczny — wyraz utworzony najprawdopodobniej przez autora w ramach żartobliwej próby epatowania terminologią naukową. W skład słowa wchodzi m.in. gr. hydro, oznaczające wodę, i łac. balneum: łaźnia, a balneologia jest uznaną nauką, zajmującą się wpływem wód uzdrowiskowych i borowin w leczeniu chorób przewlekłych. [przypis edytorski]

hydromancja — wróżenie z wody. [przypis edytorski]

hydropatia — wodolecznictwo, lecznicze wykorzystywanie fizycznych właściwości zwykłej wody o różnej temperaturze. [przypis edytorski]

hydropatia — wodolecznictwo. [przypis edytorski]

hydropatia (z gr.) — leczenie za pomocą wody. [przypis edytorski]

hydroplan — samolot, który może lądować na powierzchni wody i z niej startować. [przypis edytorski]

hydropsja (łac. hydropisis) — puchlina wodna. [przypis edytorski]

hydry pamiątek — nawiązanie do sonetu Cisza morska z Sonetów Krymskich Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

hydzenie (daw.) — zohydzanie, obrzydzanie. [przypis edytorski]

hydzić (daw.) — wzbudzać obrzydzenie. [przypis edytorski]

hydzić się (daw.) — brzydzić się, gardzić. [przypis edytorski]

Hyjady — konstelacja gwiazd. [przypis edytorski]