Przypisy

Olavidés, Pablo Antonio José (1725–1803) — hrabia de Pilos; hiszp. mąż stanu i polityk, gubernator Andaluzji, pisarz, tłumacz literatury fr. (m.in. sztuk Racine'a), reformator hiszp. teatru; w l. 1767–1776 osadził w górach Sierra Morena kolonizatorów niemieckich i holenderskich, którzy jednak nie spełnili oczekiwań rządu i nie przyczynili się do zmniejszenia przestępczości w regionie, wobec czego Olavidés został oskarżony przez inkwizycję o sprowadzenie do Hiszpanii przestępców i skazany w 1778 r. na 8 lat więzienia w klasztorze. Po udanej ucieczce wyemigrował do Francji, gdzie przebywał w l. 1780–1798 i w tym okresie zetknął się w Paryżu z Janem Potockim; o Olavidésie wspomina w swych Pamiętnikach Giacomo Casanova. [przypis edytorski]

olbor (daw.) — opłata za prawo eksploatacji kopalni kruszcu, wnoszona do skarbca królewskiego. [przypis edytorski]

Olbracht — Jan I Olbracht (1459–1501), syn Kazimierza II, późniejszy król Polski (w latach 1492–1501). [przypis edytorski]

olbrzymia większość mężczyzn, którzy nie mają lat Arnolfa, wolą jeszcze raczej nabożną Anusię, niż zadatek przyszłej Celimeny — Arnolf i Anusia to postaci ze Szkoły żon Moliera; Celimena to postać z jego Mizantropa. [przypis edytorski]

olbrzymiego niedźwiedzia spod bieguna lodowatego — w oryginale mowa po prostu o dzikim niedźwiedziu polarnym. [przypis edytorski]

olbrzymimi kręgi — dziś popr. N.lm: (…) kręgami. [przypis edytorski]

olbrzymio (daw.) — ogromnie. [przypis edytorski]

olbrzymi pomysł — tu właśc.: wspaniały (świetny, trafny) pomysł. [przypis edytorski]

olbrzymóm — dziś popr. forma C. lm: olbrzymom; morze było w kolano olbrzymóm — morze sięgało olbrzymom do kolan. [przypis edytorski]

olbrzymy przykute podnieśli się (daw. forma) — dziś: olbrzymi przykuci (…) a. olbrzymy przykute podniosły się. [przypis edytorski]

old iniquity (ang.) — stara niegodziwość; pod tą nazwą występował zły duch w daw. ang. moralitetach i misteriach. [przypis edytorski]

oleander — wiecznie zielone drzewo ozdobne o dużych czerwonych, różowych lub białych kwiatach i skórzastych liściach. [przypis edytorski]

oleander — wiecznie zielony krzew o skórzastych liściach. [przypis edytorski]

oleander — wiecznie zielony krzew. [przypis edytorski]

Olear — wyspa z archipelagu Cyklad, dziś: Antiparos. [przypis edytorski]

oleina, margaryna i stearyna — dawniej uważano w nauce, że tłuszcze zwierzęce są mieszaninami trzech kwasów tłuszczowych: oleinowego, margarynowego i stearynowego. W 1853 odkryto, że kwas margarynowy stanowi mieszaninę kwasu stearynowego oraz nieznanego wcześniej kwasu palmitynowego. Obecnie słowo margaryna oznacza tłuszcz spożywczy produkowany od XIX w. jako zamiennik masła, początkowo z łoju wołowego (oleomargaryna), od XX w. z utwardzanych olejów roślinnych. [przypis edytorski]

olejarnia — zakład, w którym z nasion roślin oleistych wytłacza się olej. [przypis edytorski]

olejek makasarowy — popularna odżywka do włosów, używana głównie przez mężczyzn w XIX i na pocz. XX w., której podstawowe składniki pochodziły z portu Makasar na wyspie Celebes. [przypis edytorski]

olejek nardowy — olejek eteryczny, stosowany w perfumerii i medycynie. [przypis edytorski]

oleje święte bierze — chrześcijański obrzęd namaszczenia olejem ciężko chorej, bliskiej śmierci osoby, dokonywany w intencji wyzwolenia od cierpień i odpuszczenia grzechów, zwany też ostatnim namaszczeniem. [przypis edytorski]

olej skalny — ropa naftowa. [przypis edytorski]

oleodruk — odbitka naśladująca obraz olejny uzyskana na płótnie a. papierze techniką oleografii a. chromolitografii; szczególnie popularne w XIX w., oleodruki pot. stały się synonimem taniej podróbki, kiczu. [przypis edytorski]

oleodruk — przemysłowo wykonana reprodukcja naśladująca obraz olejny; szczególnie popularne w XIX w., oleodruki pot. stały się synonimem taniej podróbki, kiczu. [przypis edytorski]

oleodruk — przemysłowo wykonana reprodukcja przypominająca obraz olejny. [przypis edytorski]

oleodruk — reprodukcja, przypominająca obraz olejny. [przypis edytorski]

oleodruk — rodzaj reprodukcji, starającej się naśladować obraz olejny. [przypis edytorski]

o lepszą (daw.) — o lepsze, o pierwszeństwo. [przypis edytorski]

o lepsze chodzić (daw.) — ścigać się, konkurować. [przypis edytorski]

Oleś i Alfons — w oryg. ang.: Alec and Alonzo. [przypis edytorski]

Oleszkiewicz, Józef (1777–1830) — polski malarz, autor obrazów historycznych, religijnych, mitologicznych oraz portretów; od 1810 mieszkający na stałe w Petersburgu, od od 1812 członek tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych; przez polskich zesłańców przebywających w Petersburgu uważany za osobę niezwykłą i pełną cnót. [przypis edytorski]

oleum (łac.) — olej. [przypis edytorski]

Oleum ricini (łac.) — olej rycynowy. [przypis edytorski]

Olga, księżna Olga Kijowska (ok. 890–969) — władczyni Rusi Kijowskiej (jako regentka po śmierci Igora Rurykowicza). Podbiła i podporządkowała Kijowowi sąsiednie ziemie, przyjęła chrzest w obrządku bizantyjskim. Jako promotorka chrystianizacji Rusi święta czczona przez prawosławnych i katolików. [przypis edytorski]

Olga — właśc. Aleksandra Olgierdówna (zm. 1434), była żoną Siemowita IV. [przypis edytorski]

Olgierd Giedyminowicz (ok. 1300–1377) — wielki książę litewski, syn Giedymina, ojciec m.in. Jagiełły. [przypis edytorski]

Olgierdów — Olgierda, Olgierdowicz. [przypis edytorski]

Olgierd (ok. 1296–1377) — syn Giedymina, wielki książę litewski, ojciec Władysława Jagiełły; wspólnie ze swoim bratem Kiejstutem zbudował potęgę Wielkiego Księstwa Litewskiego, poszerzając jego terytoria, kosztem państwa moskiewskiego i Złotej Ordy, daleko na wschód i południe. [przypis edytorski]

Olgierd (ok. 1296–1377) — wielki książę litewski, ojciec Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

Olgierd (ok. 1296 lub ok. 1304–1377) — lit. Algirdas, wielki książę litewski, syn Giedymina; po śmierci ojca w 1341, otrzymał w spadku Auksztotę, czyli górną Litwę, rządził wspólnie z Kiejstutem, który otrzymał Żmudź. [przypis edytorski]

Olgierd (ok. 1300–1377) — wielki książę litewski (od 1345), syn Giedymina, ojciec Władysława II Jagiełły; poszerzył granice państwa litewskiego kosztem ziem ruskich; wspólnie ze swym bratem Kiejstutem stworzył rozległe państwo sięgające od Bałtyku na północy po Morze Czarne na południu, od Królestwa Polskiego na zachodzie po okolice Moskwy na wschodzie. [przypis edytorski]

Olgierdow — dziś: Olgierdowy a. Olgierda. [przypis edytorski]

Olgierdowo — dziś popr. forma M. lp r.n.: Olgierdowe. [przypis edytorski]

Olgierdow synie — dziś popr.: synu Olgierda. [przypis edytorski]

Olgierd — wielki książę litewski, panował w latach 1345–1377. [przypis edytorski]

Olgierd (zm. 1377) — wielki książę litewski, ojciec Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

Olgierd (zm. 1377) — wielki książę litewski, syn Giedymina. [przypis edytorski]

Oliba i Aoliba, popr.: Ohola i Oholiba (bibl.) — rozpustne, nierządne kobiety symbolizujące królestwa Judy i Izraela w Księdze Ezechiela (Ez 23). [przypis edytorski]

Olibrius — legendarny okrutny namiestnik rzymski, więził, torturował i nakazał ściąć piękną św. Małgorzatę z Antiochii, która nie chciała go poślubić. [przypis edytorski]

oligarchia — forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych. [przypis edytorski]

oligarchia — forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi, najczęściej wywodzących się z arystokracji lub warstwy bogatych; także: grupa osób sprawująca rządy w państwie o takim ustroju. [przypis edytorski]

oligarchia (z gr.) — panowanie nielicznych; forma rządów cechująca się przywłaszczeniem suwerennej roli w państwie przez dość wąską, zamkniętą grupę ludzi, najczęściej wywodzących się z arystokracji lub warstwy bogatych, zbliżona rządów dyktatorskich. [przypis edytorski]

Olimp — góra w Grecji, tradycyjnie uważana za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimp — góra w Grecji, uważana za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimp — góra w Grecji, uważana za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimp — góra w Grecji, uznawana za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimp — góra w Grecji, w mitologii uznawana za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimpia, Aleksandra Wielkiego matka (…) powiedała, iż: „się ten tylko oczyma ożenił, ale by się był inszych zmysłów radził, podobno by mu były tego nie dopuściły — Plutarch, Zalecenia małżeńskie 22. [przypis edytorski]

Olimpias (ok. 375–316 p.n.e.) — królowa Macedonii, żona Filipa II, króla Macedonii, matka Aleksandra III Macedońskiego. [przypis edytorski]

Olimpias (ok. 375–316 p.n.e.) — żona króla Macedonii Filipa II, matka Aleksandra III Macedońskiego. [przypis edytorski]

Olimpiejon — świątynia Zeusa Olimpijskiego; tu: Olimpiejon w Atenach, ok. 500 m na płd.-wsch. od Akropolu, największa spośród świątyń starożytnej Grecji, posadowiona na podstawie liczącej ok. 40×110 m, otoczona po ukończeniu rzędami łącznie ponad 100 kolumn, mierzących po 17 m wysokości i 2 m średnicy. [przypis edytorski]

Olimpijczyk — określenie Goethego jako wybitnego artysty, górującego ponad innymi; od góry Olimp, gdzie zamieszkiwali bogowie greccy. [przypis edytorski]

Olimpijczyk — przen.: wybitny artysta; od góry Olimp, gdzie zamieszkiwali bogowie greccy. [przypis edytorski]

olimpijska — tu: piękna jak boginie greckie, zamieszkujące górę Olimp. [przypis edytorski]

„olimpijski” Goethe — funkcjonujące w epoce określenie Goethego jako wybitnego artysty, górującego ponad innymi; od góry Olimp, gdzie zamieszkiwali bogowie greccy. [przypis edytorski]

Olimpiodor i Focjusz — Olimpiodor Młodszy (ok. 500–ok. 570): filozof neoplatoński ze szkoły aleksandryjskiej, komentator Arystotelesa; Focjusz (ok. 820–891): patriarcha Konstantynopola, autor dzieła Biblioteka, zawierającego omówienia 279 prac z różnych dziedzin, z których większość nie zachowała się do naszych czasów. [przypis edytorski]

Olimp (mit. gr.) — góra Olimp była siedzibą najważniejszych greckich bogów. [przypis edytorski]

Olimp (mit. gr.) — siedziba najważniejszych bogów. [przypis edytorski]

Olimp (mit. gr.) — szczyt utożsamiany z siedzibą bogów greckich. [przypis edytorski]

Olimp — na górze Olimp mieściła się siedziba najważniejszych bogów greckich. [przypis edytorski]

Olimp — najwyższy masyw górski w Grecji (szczyt Mitikas 2918 m n.p.m.), położony w płn.-wsch. części kraju, Tesalię od Macedonii; w mit. gr. siedziba bogów. [przypis edytorski]

Olimp — najwyższy masyw górski w Grecji, usytuowany na granicy między Tesalią a Macedonią, którego najwyższy szczyt Mitikas ma wysokość 2918 m n.p.m.; swą nazwę, oznaczającą tyle co „lśniący”, zawdzięcza Olimp długo utrzymującej się pokrywie śnieżnej; w staroż. mitologii uważany był za siedzibę bogów. [przypis edytorski]

Olimp — najwyższy masyw górski w Grecji; w mit. gr. siedziba najważniejszych bogów. [przypis edytorski]

Olimpos (mit. gr.) — syn lub wychowanek Marsjasza, jeden z trzech mitycznych muzyków z Myzji i Frygii (w Azji Mniejszej): mistrzów gry na aulosie, wiązanych z wynalezieniem tego instrumentu oraz muzycznej skali frygijskiej; to samo imię nosił muzyk z Frygii z VII w. p.n.e., który wg autorów staroż. wprowadził ten rodzaj muzyki do Grecji, gdzie wcześniej używano instrumentów strunowych oraz bębenków, kołatek itp. [przypis edytorski]

Olimpu bogi (mit. gr.) — najważniejsi bogowie starożytnej Grecji mieszkali na górze Olimp. [przypis edytorski]

Olint — staroż. miasto greckie na Płw. Chalcydyckim. [przypis edytorski]

Olint — staroż. miasto, najważniejsza kolonia grecka na Półwyspie Chalcydyckim. [przypis edytorski]

Oliveira, Candido de, właśc. Cândido Luís Maria de Oliveira (1845–1919) — brazylijski polityk, minister wojny w latach 1878–1886. [przypis edytorski]

Oliver i Krzysztof — w powieści Jan Krzysztof poeta Olivier Jeannin był przyjacielem muzyka Jana Krzysztofa Kraffta. [przypis edytorski]

Oliverotto z Fermo, właśc. Oliverotto Euffreducci (1475–1502) — wł. kondotier, władca Fermy. [przypis edytorski]

oliwka — guzik w kształcie owocu oliwki. [przypis edytorski]

oliwnik — gaj oliwny. [przypis edytorski]

oliwny — tu: z drewna oliwki. [przypis edytorski]

oliwy — tu: gaj oliwny, w którym, według Biblii, Chrystus modlił się przed ukrzyżowaniem. [przypis edytorski]

oliwy — tu: oliwki. [przypis edytorski]

Olizarowski, Tomasz August (1811–1879) — dramatopisarz; uczestnik powstania listopadowego. [przypis edytorski]

olla podrida (hiszp. dosł.: zgniły garnek) — hiszpańska potrawa jednogarnkowa, gotowana z resztek różnego typu mięs i wędlin oraz warzyw (przede wszystkim fasoli). [przypis edytorski]

Ollendorff, Heinrich Gottfried (1803–1865) — niemiecki gramatyk, autor popularnych w XIX w. książek propagujących pierwszą nowoczesną metodę nauki języków obcych, kładącą nacisk na umiejętności praktyczne, nabywane przez dialog, zamiast na znajomość abstrakcyjnych reguł i zapamiętywanie zestawów słów; z rozmówek zawartych w samouczkach Ollendorffa Sienkiewicz kpił we wcześniejszych Listach z podróży do Ameryki. [przypis edytorski]

Ollendorff, Heinrich Gottfried (1803–1865) — niemiecki gramatyk, autor popularnych w XIX w. książek propagujących pierwszą nowoczesną metodę nauki języków obcych, kładącą nacisk na umiejętności praktyczne, nabywane przez dialog, zamiast na znajomość abstrakcyjnych reguł i zapamiętywanie zestawów słów. [przypis edytorski]

Ollendry (daw.) — Holendrzy. [przypis edytorski]

Ollivier, Émile (1825–1913) — francuski polityk i historyk; premier (1869–1870). [przypis edytorski]

olophagus właśc. holophagus (z gr. hólos: cały, phagus: pożeracz) — całożerca, tj. pożerający zdobycz w całości. [przypis edytorski]

olśnąć — być oślepionym przez światło. [przypis edytorski]

olśnia — dziś popr.: olśniewa. [przypis edytorski]

Olsen, Regine — wieloletnia narzeczona Kierkegaarda, z którą rozstał się w dość burzliwych okolicznościach. [przypis edytorski]

olsnąć (daw.) — oślepnąć. [przypis edytorski]

olstro — pudełko na pistolet, wykonane ze skóry, przymocywawane do siodła. [przypis edytorski]

olstro — skórzany futerał na pistolet, przytraczany do siodła. [przypis edytorski]

olstro — skórzany futerał na pistolety, podwieszany przy siodle. [przypis edytorski]

olstrowe pistolety — pistolety używane w kawalerii, umieszczone przy siodle, w olstrach. [przypis edytorski]

olstro (z niem.) — skórzany futerał na pistolet, przytroczony do siodła. [przypis edytorski]